Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnkişaf prinsipinə
- Şüurla davranışın və hd ə ti prinsipi.
- Könüllülük və anonimlik prinsipi.
- 1.7.3. Valideynl ə rl ə aparılan pedaqoji – psix oloji konsultasiya işinin m
|
gözlə yirsiniz ?‖, “Sizin istə yiniz n ədir?” v ə s. kimi suallarla müraciə t ed ə r ək, onların konkret mə qs ə dl ə rini müə yy ə nl əşdirməlidir. Onlar arasında yaranan dialoq psixoloqa öz m ə qs ə dl ə rini, n ə kimi m ə sl ə h ə t v ə tövsiyə l ə r ver ə c əyini müə yy ə n etm ə k imkanı vermiş olur. Müə llim v ə valideynl ərin çoxu adə t ən psixoloqa ümidlə müraciə t edir v ə bel ə hesab edirl ə r ki, o d ərhal hansısa bir kömə klik göstə r ə c əkdir. Ona görə d ə , müraciə t ed ə nl ərin ümidini qırmamaq üçün psixoloq anlamalıdır ki, hər bir adamın psixoloji yardıma ehtiyacı ola bilə r. Psixoloq sehirbaz deyildir, o da adi bir insandır və onun da h ə yati probleml ə ri ol mamış deyildir. B öhranlı, münaqişə li v ə ziyy ə tl ə rd ən çıxmağın optimal yolları olmamış deyildir. Psixoloq müə llim v ə valideynl ə r ə bu mövqedən yanaşaraq onlarla f ə al ə m əkdaşlıq mühiti yaratmaq yolu ilə probleml ə rinin h əlli üçün peşəkar yardım göstə r ə bil ə r. Psixoloji yardımın konsultasiya v ə psixoterapiya olmaqla iki ə sas sah əsi vardır. Çox vaxt isə bunları bir -birind ə n q əti şə kild ə ayırmaq mümkün olmur. Bel ə ki, psixoloji yardımın iki sahə sini bir-birind ə n f ə rql ə ndirilm ə si tam şə rtidir. Psixoloji konsultasi yada da pisixoterapiyada olduğu kimi, eyni peşə kar v ərdiş və qaydalardan istifad ə olunur. H ər iki halda müraciə t ed ə n 240 şə xs ə kömək konsultant (psixoterapevt) arasında eyni qarşılıqlı tə sir ə əsaslanır. Bir çox psixoloqlar bu oxşar cə h ə tl ə r ə v ə işin oxşar olmasına görə psixoloji konsultasiya il ə psixoterapiya anlayışlarını sinonim anlayışlar hesab edirl ə r. Bununla bel ə , bir sıra inkişaf etmiş ölkə l ə rd ə psixoloji yardımın bu iki forması qismə n f ə rql ə ndirilir v ə psixoterapiya il ə daha çox hə kim, psixoterapevtl ə r m əşğul olurlar. Onlar kiliniki baxımdan sağlam olan, lakin şüur və şüuraltı sə viyy ə d ə situativ probleml ə rl ə qarşılaşmış, fə rdl ə r ə psixoterarevtik yardımlar göstə rirl ə r. ABŞ psixoloqları Gelso, Fretz və Bloşer psixoloji konsultasiyanın psixoterapiyadan f ə rql ə ndir ən aşağıdakı ə lam ə tl ə rini göstərmişlə r: Konsultasiya kliniki baxımdan sağlam olan insanlara yönəlmişdir; Bu adamlar gündə lik h ə yatda nevrotik xarakterli şikayə tl ə ri v ə psixoloji çə tinlik probleml əri olan adamlardır; Konsultasiya psixi qüsurların sə viyy ə sind ən asılı olmayaraq sağlam adamlara yönəlmişdir. Bu təmayül ona əsaslanır ki, hə r bir insan, h ə tta maliyy ə v əsaitinin çatışmadığına, xə st ə liy ə , ə lilliy ə, qocalığa görə sosial deprivasiyaya m ə ruz qalsa bel ə , öz həyatını v ə özünü dəyişdirə bil ə r. Bu is ə onun h əyatının yaxşılaşmasına gətirib çıxarmış olar; Konsultasiya müştərinin bu günü və g ə l ə c ə yi il ə bağlı narahatlıq doğuran problemlə rin h ə llin ə yönə lm ə lidir; Konsultasiya ad ə t ən qısamüddətli kömə kdir ( ən çoxu 15 görüş); Konsultasiya şə xsiyy ə t v ə mühi t arasında qarşılıqlı təsir zamanı yaranan problemin h ə llin ə yönəlmişdir; Konsultasiya müştə ril ə rin şə xsiyy ə tinin inkişafına və on ların davranışının d əyişdirilmə sin ə yönəlmişdir. Psixoloq-konsultant yüksə k n ə z əri hazırlığa malik olmalı, peşə kar f ə aliyy ə td ə daim öz hazırlığını genişlə ndirm ə y ə v ə d ə rinl əşdirmə y ə çalışmalıdır. O, insanın genetik v ə psixoloji t ə bi ə tin ə b ə l əd olmalı, onun d əyişdirilməsi üçün zə ruri olan t ə sir vasit ə l ərini seçmə yi v ə t ə dbiq etm ə yi 241 bacarmalıdır. Bütün bunların uğurla həyata keç irilm əsi üçün psixoloq - konsultant şə xsiyy ətin strukturunu, davranışını şə rtl ə ndir ə n amill əri, mövcud potolo giyanı n genezisini (m ənşə yini) v ə normal inkişafını perspektivlə rini d əqiq müə yy ə n etm əyi bacarmalıdır. Psixoloq bel ə bir c ə h ə ti diqq ə t m ə rk ə zind ə s axlamalıdır ki, insanların probleml ə ri bir-birin ə oxşasa da, ə slind ə h ər bir insanın problemi fə rdi v ə f ərqlidir. Ona görə d ə , konsultasiya zamanı resept xarakterli tövsiyə l ə r ə h ə miyy ə tsizdir. H ər bir müştəri öz problemlə rinin ən yaxşı ekspertidir. H ə r bir psixoloq- konsultant özünün peşə - ixtisas hazırlığıının sə viyy ə sini, şəxsi çatışmazlıqlarını bilir. O, peşə etikasına ciddi ə m ə l etm ə kl ə yanaşı öz peşə m ə suliyy ə tini d ə rk etm ə lidir. T əhsil müə ssis ə l ə rind ə praktik istiqam ə td ə iş aparan psixoloq konsultasiya sah ə sind ə f ə aliyy ə tind ə aşağıdakı prinsipl ə r ə ə m ə l etm ə lidir. Humanizm prinsipi - ―ziyan vurma!‖. Bu prinsipə görə psixoloqun apardığı iş uşağın psixi imkanlarının öyrə nilm ə sin ə, onun inkişafına kömək göstə rm ə y ə xidm ə t etm ə lidir; Obyektivlik prinsipi. U şağın psixologiyasının inkişaf xüsisiyyə tl ə rinin n ə z ə r ə alınmasını nə z ə rd ə tutur. Sistemlilik prinsipi. V ə zif ə l ərin müə yy ə nl əş -dirilm ə sind ə ardıcıllığın gözlə nilm ə sini, h ə rt ə r ə fliliyi v ə proqnozlaşdırmanın zə ruruliyini ə ks etdirir. Determinizm prinsipi. B u prinsip uşağın inkişaf xüsusiyyə tl əri arasında s ə b ə b-n ə tic ə ə laq ə l ərinin aşkara çıxarılmasının (həyat şə raiti, t ə rbiy ə v ə s.) vacibliyini ifad ə edir. İnkişaf prinsipinə görə uşaq yalnız fə aliyy ə td ə inkişaf etmir. Fə aliyy ə t h ə m d ə uşağın öyrə nilm ə sinin v ə onun aşkar edilmiş qüsurlarının korreksiya edilm ə si vasit ə sidir. F ərdi yanaşma prinsipi. Konsultasiya prosesind ə h ər bir uşağın f ə aliyy ə tinin, özünə m əxsus inkişaf tempinin nə z ə r ə alınmasını ə ks etdirir 242 Şüurla davranışın və hd ə ti prinsipi. Şüurun fə aliyy ə t vasit ə sil ə öyrə nilm ə sinin z ə ruriliyini ifad ə edir. Könüllülük və anonimlik prinsipi. Konsultasiya prosesin ə c ə lb edil ə nl ərin könüllülüyünü v ə aparılan işin mahiyyə tinin gizli saxlanılmasını nə z ə rd ə tutur. 1.7.3. Valideynl ə rl ə aparılan pedaqoji – psix oloji konsultasiya işinin m ə zmunu v ə formaları Ail ə d ə uşağa qulluq və onun t ə rbiy ə si h ər bir valideyni düşündürə n v ə qayğılandıran problemlə rd ən biridir. İlk tə rbiy əçilə r olan ata v ə anaların bir çoxu uşağın tə rbiy ə si il ə bağlı meydana çıxan suallara cavabları özləri axtarıb tapdıqları halda, ə ks ə riyy ə ti bu sah ə d ə t əcrübəsi olan yaşlılarla, hörmə tli v ə nüfuzlu adamlarla, tə rbiy əçi və müə lliml ə rl ə m ə sl ə h ə tl əşmə y ə ehtiyac duyurlar. ―Uşağın utancaqlığı v ə ya küsə y ə nliyini nec ə aradan qaldırmalı?‖, ―Uşağa nə yi v ə nec ə öyrə tm əli?‖, ―Pis adə t v ə v ərdişlə ri, neqativizmi nec ə aradan qaldırmalı?‖, ―Uşağı mə kt ə b ə nec ə hazırlamalı?‖, ―Ailə d ə uşağın d ə rs ə hazırlığına necə kömə k etm əli?‖, ―Uşaqların televizora baxmasını necə t ə nziml ə m əli?‖, ―Mə kt əb yaşlı uşaqlar mobil telefon g ə zdirm əlidirmi?‖ və s. bu kimi yüzlə rl ə sual valideynl əri daim düşündürmüş, müasir dövrdə is ə onların sırası daha da genişlənmişdir. Belə suallar ail ə d ə valideynl ə r ə göstə rilm ə li olan psixoloji xidm ə tin z ə ruriliyin ə elmi-psixoloji v ə pedaqoji ə sas lar yaradır. Ona görə d ə , t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət işində pedaqoji-psixoloji konsultasiyalar mühüm istiqamə tl ə rd ə n biri kimi n ə z ə rd ə tutulmuşdur. M ə kt ə b t əhsilinin yarandığı həm ötə n ə srl ə rd ə , h ə m d ə müasir dövrdə valideynl ə rl ə aparılacaq konsultativ işin ağırlığı həmişə m ə kt əb müə lliml ə rinin üzə rin ə düşmüşdür və bu gün də bu işdə müə lliml ə rin v ə sinif r ə hb ə rl ə rinin rolu böyükdür. Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət yarandıqdan sonra isə valideynl ə r ə göstə ril ən konsultasiyaların təşkili və keçirilmə sind ə ixtisaslı mütə x əssis kimi praktik psixoloqun rolu artmaqdadır. Uşağın hə yatda 243 müşahidə olunan h ər hansı normadan kə nara çıxma halları və patoloji t əzahürlə ri, t ə lim ə, yaşlılara və h əmyaşıdlarla münasibə td əki anomaliyaların s ə b ə bl ə rini bilm ə y ə n valideynl ər ixtisaslı yardıma ehtiyac duyurlar. Uşağın anatomik- fiziki inkişafı gedişində meydana g ə l ə n normal yaş böhranlarının simptomları ail ə d ə valideynl ə r v ə yaxın qohumlar arasında ağır emosional t əə ss üratların yaranmasına, obrazlı desək ―qan qaraçılığına‖ s ə b ə b olur. Bel ə hallarda ail ə y ə kömə k etm ək üçün hər şeydə n ə vv ə l valideynl ə r ə onların övladlarının xüsusiyyə tl əri haqqında tam mə lumat verm ək, onun müsbə t v ə m ə nfi keyfiyy ə tl ərini, güclü və z ə if c ə h ətini göstə rm ək lazım gə lir. Bu tipli etibarlı və düzgü n m ə lumatlar is ə ilk növbə d ə uşağı müntə z əm müşahidə ed ən mütə x ə ssis kimi psixoloqdan ə ld ə edil ə bil ə r. Böyük mə kt ə b ə q ə d ər yaşın sonunda uşağın mə kt ə b ə hazırlanması ail ə d ə yeni qayğılara sə b əb olur. Bu dövrdə uşaqlara qarşı tə l əbkarlıq kə skin artır. Valid eynl ə r ail ə d ə uşaqlarına irə lic ə d ə n yazmaq, oxumaq, hesablamaq kimi t ə lim v ərdiş və bacarıqları aşılamağa çalışaraq vaxtı qabaqlamaq ist ə yirl ər. Lakin qarşılaşdıqları ilk çə tinlikl ər çox vaxt onların səbrini tükə ndirir, ail ə d ə ə s əbi mühit yaradır, uşağın q abiliyy ətsizliyi haqqında yanlış qə na ə tl ə r ə s ə b ə b olur. Ad ə t ə n bel ə hallarda ail ə d ə konfliktli v ə ziyy ə tl ər yaranır. Valideynl ər uşağın imkanlarını düzgün qiymə tl ə ndir ə bilm ə diyind ə n mütə x ə ssis r ə yin ə ehtiyac duyulur. M ə kt ə b ə q ə bul ə r ə f ə sind ə uşaqların tə lim ə hazırlığının diaqnostikasını keçirə n psixoloq valideynl ərin müşahidə si il ə müxtə lif metodikalardan istifad ə etm ə kl ə , h ər bir uşağın diferensial müayinəsini keçirir və onun funksional hazırlıq sə viyy əsi haqqında obyektiv rəy hazırlayır. Hə min r ə yd ə uşağın intelektual inkişaf sə viyy ə si, sensor v ə motor funksiyaların və ziyy ə ti, bilik v ə bacarıqların sə viyy əsi, uşağın şə xsiyy ə tinin v ə f ə aliyy ətinin xüsusiyyə tl əri öz əksini tapmış olur, valideynlə r ə konkret m əzmunlu tövsiyə l ə r verilir. Valideynl ər üçün təşk il edil ən konsultasiyalar öz xarakterinə görə söhbə t ə yaxındır. Burada ə sas f ə rq ondan ibar ətdir ki, konsultasiyanı keçirə n 244 psixoloq valideynl ərin suallarını dinlə dikd ən sonra onlara ixtisaslı mə sl ə h ə tl ə r verir, n ə yi is ə öyrətmiş olur. Psixoloji konsulta siyalar psixoloqun valideynl ə rl ə apardığı fə rdi v ə diferensial işin əsas formalarından biridir. Konsultasiyanı keçirə n psixoloq bir t ə r ə fd ən uşağın tə rbiy ə oluduğu ailəni daha yaxından tanıyır, digə r t ə r ə fd ə n is ə onları uşaqların tə rbiy ə si m ə s ə l ə l ə rin ə h ə s saslıqla yanaşmağa tə hrik edir. Psixoloq –konsultantın simasında valideynlər özlə rin ə xeyrxah t ə r əfdaş tapmış olur, onun də st ə yini v ə himay əsini hiss etmiş olurlar. Ail ə d ə uşaqların tə rbiy ə şəraitini, mövqeyini və valideynl ə rl ə qarşılıqlı münasibə tl ə rin x arakterini öyrə nm ə kl ə psixoloq h ə r bir valideyn ə ixtisaslı, h ə m d ə diferensial yardım göstə r ə bil ə r. Bu m ə qs ə dl ə o, valideynl ə r ə aşağıdakı anketdə qeyd olunan suallara yazılı cavablar verməyi xahiş edir: Sizin oğlunuz (qızınız) üçün hansı müsbə t keyfiyy ə tl ə r s ə ciyy ə vidir? Siz övladınızda hansı qabarıq mənfi xüsusiyyəti görürsünüz? Övladınızda hansı xüsusiyyə tl ə ri t ə rbiy ə etm ə y ə çalışırsınız və buna n ə q ə d ə r nail olursunuz? Ail ə d ə övladınızın daimi və zif əsi varmı və o, bunu nec ə yerin ə yetirir? Övladınız ai l ə d ə özünə xidm ə t qabiliyy ətini nümayiş etdirə bilirmi? Ail ə d ə uşağınızın gün rejimi varmı, rejimə nec ə ə m ə l edilir? Övladınız ailə nin dig ər üzvlə rin ə nec ə münasibə t b ə sl əyir, lazımi kömə k göstə rirmi? Sizin övladınız ailə işlə rind ə v ə bayramlarında fəallıq v ə t əşəbbüs göstə rirmi? Övladınız boş vaxtlarını harada və kiml ə rl ə keçirir? Övladınızın evdə ayrıca otağı varmı, o, də rsl ə r ə hazırlığa nə q ə d ə r vaxt ayırır? Alınmış nə tic ə l ə ri t ə hlil etm ə kl ə növbəti görüşlə rd ə psixoloq h ə r bir valideyn ə z ə ruri konsultasiyalar verir. Psixoloji konsultasiyalar özlə rinin t əşkili formalarına görə f ə rdi v ə qrup olmaqla iki yer ə ayrılır. Psixoloqun təşkil etdiyi fərdi konsultasiyalar ayrı - ayrı 245 valideynl ə rl ə t ə klikd ə, qrup konsultasiyaları isə bir neçə valideynin birg ə iştirakı ilə keçirilir. Adə t ə n f ə rdi konsultasiyalar ail ə d ə v ə ya t ə hsil müə ssis ə sind ə, qrup konsultasiyaları isə ancaq t əhsil müə ssis ə sind ə keçirirlir. Konsultasiyaların keçirilmə müddə t 30 d ə qiq ə d ə n bir saatad ə k ola bil ə r. Konsultasiyaların mövzusu h ə m konkret, h ə m d ə geniş və ə hat ə li ola bil ə r. Mövzular valideynlə rin ist ə yind ən, uşaqların üzə rind ə aparılan müşahidə faktlarından, müə llim v ə valideynl ərin şikayə tl ə rind ən asılı olaraq fə rqli m əzmun daşıya bilər. Psixoloq konsultasiyaların təşkilində g ə nc valideynl ə r ə xüsusi diqqə t yetirm əli, onlara uşağın tə rbiy əsinin optimal metodları haqqında ə m əli tövsiyə l ə r verm ə lidir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|