Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. İstiqamə tin ə görə : birbaşa
- 3. T əşkil olunma yerinə görə : kontakt
- 4. Psixoloqun yerin ə yetirdiyi funksiyalara görə
- 5. İştirakçiların sayına görə : f ə rdi v ə qrup formalı psixoloji yardım; 6. Psixoloqun müdaxilə
- Problemin aşkar edilmə si diaqnoz faktların təhlili müdaxilə planı mə sl ə h
- “problemli yanaşma” mövqeyində n öyrənmiş və aşağıdakı prinsipləri müə yy ən etmişlə r: 1. S ə b
- Konsultativ alyans prinsipi
- . Psixoloji vasit ə lilik prinsipi
- Qeyri- manipulyativ yanaşma prinsipi
- . Müştərinin özünün özünə yönəlişliyi.
- Konsultasiyanın nə tic ə l ə rinin t ə hlili prinsipi
- 1. Psixoanaliz v ə ya Z.Freydin psixodinamik n ə z ə riyy ə si.
|
insan- insan” münasibə tl ə ri üzə rind ə qurulan hüquqşünas, müə llim, h ə kim, dindar, r ə hb ər işçi, hətta ofisiant kimi peşə adamlarına müraciə tl ə psixoloqa yardım üçün edilən müraciə tl ər arasında çox böyük f ə rql ər vardır. Rus psixoloqu A.A. Bodalev psixoloji yardımın yönə ldiyi sah ə l ə r ə v ə aparılacaq içlə rin xarakterin ə insanlara göstə ril ən yardımın pedaqoji, diaqnostik, sosial, tibbi olmaqla bir neçə modelinin adlarını qeyd edir. Bununla yanaşı, müasir təcrübə d ə daha geniş yayılan model xüsusi pedaqoji modeldir ki, bu da ə sas ə n psixoterapevtik mahiyy ə t daşıyır. Müasir psixoloji ə d əbiyyatlarda psixoloji yardımın formaları müxtə lif göstə ricil ə r əsasında tə snif edilir: 1. T əsir müddə tin ə görə : t ə xir əsalınmaz, t əcili psixoloji yardım . Psixoloji yardımın bu forması mürə kk ə b psixoloji v ə ziyy ə tl ə rd ə z ə ruridir. M ə s ə l ə n, t ə qib, intihar c əhdi, zorlama zamanı və s. Bel ə yardımlar inam xidm ə ti, inam telefonları vasit ə sil ə göstə rilir, anonimliy ə z ə man ət verir. Çə tin h əyati situasiyalarda, psixoloji böhran, münaqişə l ər zamanı psixoloji yardım mə sl ə h ə tverm ə şə klind ə h əyata keçirilir. 2. İstiqamə tin ə görə : birbaşa psixoloji yardım. Belə yardım müştə rinin müraciə tin ə ə sas ə n ona bilavasit ə göstə ril ən yardımı nə z ə rd ə tutur. Burada h ə mr ə ylik v ə qabaq layıcı xarakterli yardım formalarına da rast g ə linir ki, bu da ad ə t ə n ail ə xidm ə tind ə s ə ciyy əvi olan yardım formaları hesab olunur; 229 3. T əşkil olunma yerinə görə : kontakt (bu zaman psixoloq müştə ri il ə üz - üzə söhbət aparır) və distant psixoloji yardım. (bu zaman müştə riy ə yardım telefonla və ya yazılı şə kild ə göstə rilir); 4. Psixoloqun yerin ə yetirdiyi funksiyalara görə : diaqnostik (psixoloji diaqnozun qoyulması, fə rdiliyin psixoloji portretinin t ə sdiq edilm ə si), dispetçer (lazımi mütə x əssisin göndə rilm əsi), informativ ( müştə ri, onun ail ə si, sosial ə hat ə si, v ə ziyy əti haqqında məlumatların toplanması), korreksion, konsultativ, terapevtik xarakterli psixoloji yardım: 5. İştirakçiların sayına görə : f ə rdi v ə qrup formalı psixoloji yardım; 6. Psixoloqun müdaxilə sin ə görə : direktiv (m ə sl ə h ə t verm ə nin icbariliyi) v ə qeyri-direktiv (müştə rinin ist ə yin ə uyğunlaşan). İctimai təcrübənin müxtə lif sah ə l ə rind ə geniş tə tbiq olunan psixoloji xidm ə tin z ə ruri komponentl ə rind ən biri olan psixoloji yardımın ən geniş forması psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə dir . ―Psixoloji mə sl ə h ə tverm ə‖ anlayışına birm ənalı yanaşmaq və konkret t ə rif verm ək çox çə tindir. Bununla bel ə psixoloji xidm ə tin dem ək olar ki, bütün sahə l ə rind ə , psixoloji bilikl ə rd ə n istifad ə olunan ist ə nil ə n f ə aliyy ə t sah ə sind ə psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə iş formalarından biri kimi geniş tə tbiq olunur. M ə sl ə h ə tverm ənin geniş tə tbiq sah ə l əri içə risind ə peşəseçmə üzrə m ə sl ə h ə tverm ə , pedaqoji, s ə naye, r ə hb ər işçilərin konsultasiyası və b. xüsusi yer tutur. Müasir dövrdə psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə artıq psixoterapiyanın himayəsi altından çıxaraq psixologiya elminin v ə praktikasının müstə qil sah ə sin ə çevrilmişdir. Psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə h ər şeydə n ə vv əl qabaqlayıcı, himayə edici kömək forması olub, arzuedilməz mürə kk ə bl əşmə d ən xilas olmaq üçün müştə riy ə göstə ril ə n ə m ə li yardımdır. Psixoloji yardım a lmaq, bu xidm ə t növündə n istifad ə etm ək hüquqi baxımından hə r bir v ə t əndaşın insan haqları ilə müə yy ən edilmiş bəşəri hüquqlarından biridir. Rus psixoloqları P.P.Qornostay v ə S.V.Vaskovskaya psixoloji m ə sl ə h ə tverm əni ― ilkin psixoterapiya”, V.Y.Menovşikov is ə ―psixologiyanın başlanğıc mə rh ə l ə si ‖ 230 kimi xarakteriz ə etmişlə r. Onlar psixoloq-m ə sl ə h ətçini müştə ri il ə psixoterapevt arasında vasitəçi adlandırırlar. Mə sl ə h ə tverm ə prosesind ə psixoloq bir qayda olaraq müştə riy ə düşdüyü çə tin v ə ziyy ə td ən çıxmaq yollarını göstərir, şə xsi h ə yat probleml ə rinin h ə llind ə istiqam ə t verir, onun psixi qüvvə l ə rini v ə qabiliyy ə tl ərini aktuallaşdırmaqda, problemin hə lli üçün yeni imkanların tapılmasında kömək göstə rir. Konsultativ t ə cr übə d ə daha çox söhbə t metodundan istifad ə olunur. Müştə ri il ə aparılan söhbə tin diaqnostik v ə psixoterapevtik olmaqla iki əsas növü fə rql əndirilir. Söhbə tin diaqnostik v ə zif əsi müştə ri haqqında zəruri informasiyanın toplanması, problemi doğuran situasiyanın t ə hlilind ə n ibar ə tdir. Bu zaman m ə sl ə h ətçi - psixoloq işə problemi doğuran s ə b ə bl ə ri v ə onların mə nb ə l ərini araşdırmaqdan başlayır. Söhbə tin terapevtik v ə zif əsi psixoloji yardımın xüsusi üsullar və texnika vasit ə sil ə istifad ə sin ə əsaslanır. Burada ə sas m ə qs əd müştə riy ə psixoloji d ə st ək göstə rm ə k, onun psixi v ə ziyy ətini optimallaşdırmaq, psixi imkanlarını aktuallaşdırmaqdan ibarə tdir. Psixoloq – m ə sl ə h ətçinin fə aliyy ət sxemini şərti olaraq aşağıdakı kimi göstə rm ə k olar: Problemin aşkar edilmə si diaqnoz faktların təhlili müdaxilə planı mə sl ə h ə tverm ə şə klind ə müdaxilə müştə ri il ə m ə sl ə h ə t- çinin birgə f ə aliyy ə tinin n ə tic ə l ə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə si. Psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə nin t əşkili və aparılmasına müxtə lif yanaşmalar mövcuddur. Bir çox psixoloqlar psixoloji mə sl ə h ə tverm ə nin t əşkilində yaş amilini ə sas meyar hesab edirl ər. Yaş kateqoriyası baxımdan psixoloji mə sl ə h ə tverm ə 15 yaşadək olan uşaqlar üçün m ə qs ə d əuyğun hesab edilmir. Bu yaş dövrünə d ək uşaq mə hsuldar şə xsiyy ə t kimi q əbul edilmir, tam müstə qil v ə öz hə r ə k ə tl əri üçün cavabdehlik hissin ə tam şə kild ə malik deyildir. Ona görə d ə, bu yaşlı uşaqlara göstə ril ən psixoloji yardımın ə sas ə n psixoterapevtik v ə ya 231 korreksion kömə kd ə n ibar ət olması məqbul hesab edilir. Yaşlı hə yat dövründə is ə m ə sl ə h ə tverm ə ild ə n il ə öz nə tic ə sini itirir. Bel ə ki, bu yaş dövründə müvafiq yaş dövrü üçün sə ciyy ə vi olan t ə l ə batlar v ə şə xsiyy ə tin özü dəyişir. Qocalıq dövründə is ə v ə ziyy ə t daha k əskin xarakter alır: insanın xarakteri dəyişir, öz hə r ə k ə tl ə rin ə cavabdehliyi azalır,qocalıqönü ağıl kə mliyi v ə ə m ə k m əhsuldarlığının aşağı düşməsi insanın başqaların - dan asılılığına sə b ə b olur. Psixoloji m ə sl ə h ə tverm ənin keçirilməsi bir sıra prinsiplə r ə , t ə l ə bl ə r ə əsaslanır. Psixoloji mə sl ə h ə tverm ə nin nisb ə t ə n bitkin v ə mükə mm ə l t əsnifatı rus psixoloqları P.P. Qorn ostay v ə S.V.Vaskovskaya t ə r ə find ə n verilmişdir. Onlar öyrə nil ə n konkret psixoloji probleml ə rin xarakterind ə n asılı olaraq psixoloqun fə aliyy ə tini “problemli yanaşma” mövqeyində n öyrənmiş və aşağıdakı prinsipləri müə yy ən etmişlə r: 1. S ə b ə biyy ə t prinsipi . Psixoloq müştərinin problemini doğuran sə b ə b v ə mexanizml əri öyrənir, onların xarici təzahürləri onun üçün o qə d ə r d ə ə h ə miyy ə tli deyildir. 2. Konsultativ alyans prinsipi psixoloqla müştəri arasında yüksə k qarşılıqlı inam v ə s ə mimiyy ətin, açıqlığın olmasına əsaslanır. 3. Problemli diaqnostika prinsipi psixoloji çə tinlikl ə rin s ə b ə bi v ə xarakterinin müə yy ə nl əşdirilmə sini n ə z ə rd ə tutur. B ə z ən qoyulmuş f ə rziyy ənin yoxlanılması üçün diaqnostik metodikaların t ətbiqi lazım gə lir. 4. S ə m ə r ə lilik prinsipi. Bu prinsip hadis ə l ə r ə qeyri- standart yanaşmanı n ə z ə rd ə tutur. Psixoloq - m ə sl ə h ətçi zəruri hallarda müştə rinin dili il ə danışmalı, müvafiq situasiyaya uyğun olaraq müstəsna tövsiyə l ə r (m ə s ə l ə n, uşağın tə rbiy ə si, konfliktli v ə ziyy ə td ən çıxmaq mə s ə l ə l əri üzrə ) verm ə kl ə yanaşı, ə sas ən sınaqdan çıxarılmış, yoxlanılmış mə qs ə d əuyğun metodlardan istifad ə y ə üstünlük vermə lidir. 5. Psixoloji vasit ə lilik prinsipi. Bu prinsip ə ə sas ə n m ə sl ə h ətçi -psixoloq münaqişə t ə r ə fl əri arasında üçüncü tə r əf rolunda çıxış etmə kl ə onlar 232 arasında barışığın, kompromisin yaradılmasına nail olmağı bacarmalıdır. 6. Qeyri- manipulyativ yanaşma prinsipi müştərinin şə xs ə n s ə rb ə st q ə rar q ə bul etm ə sin ə stimul yaratmaq imkanının reallaşdırılmasını nə z ə rd ə tutur. 7. Peşəkarıq prinsipi - psixoloji v ə zif ə l ərin adekvat şə kild ə yerin ə yetirilm əsini, müştə rid ə özü haqqında ―hər şeyə qadirlik‖ kimi illüziyanın yaradılması fikrind ən uzaq olmağı nə z ə rd ə tutur. 8 . Müştərinin özünün özünə yönəlişliyi. Bu prinsip ə görə müştə rini xarici deyil, daxili al ə min ə yönə ltm ək lazımdır. 9. Konsultasiyanın nə tic ə l ə rinin t ə hlili prinsipi . Psixoloq apardığı m ə sl ə h ə tverm ə nin n ə tic ə l ə rini t ə hlil etm əli, problemin ayrı - ayrı cə h ə tl ə rin ə h əssaslıqla yanaşmalı, bu əsasda da peşəkarlıq baxımından refleksiyaya sahib olmalıdır. Psixoloq - m ə sl ə h ətçi nə q ə d ər peşəkar bir mütə x əssis olsa da, o öz ə m ə li f ə aliyy ə tind ə şəxsi mövqeyi ilə elmi-n ə z əri yanaşmaları uzaqlaşdırmağı bacarmalıdır. 1. Konsultant – m ə sl ə h ətçi müştə riy ə birbaşa mə sl ə h ə tl ə r verir; 2. Konsultant köməkçi – müştə riy ə öz intellektual potensialını müə yy ə nl əş - dirm ə kd ə, daxili imkanlarını hə r ə k ə t ə g ə tirm ə kd ə, aktuallaşdırmaqda kömə k edir; 3. Konsultant – ekspert müştə riy ə problemli situasiyanın hə llinin daha optimal variantını göstə rir, onunla birg ə daha müvafiq variantın müə yy ə n edilm ə sind ə iştirak edir. Yerin ə yetirdiyi xeyirxah v ə zif ə l ə r ə, daşıdığı funksiyalara görə psixoloji ə d ə biyyatlarda psixoloq-m ə sl ə h ətçini “sə brli dinl əyici”, “ağıllı analıtik”, “psixoloji qanunauyğunluqların mahir bilicisi”, “mə n ə vi r ə hb ər”, “ruhun mühəndisi”, “bacarıqlı fasilitator” v ə s. kimi çoxsaylı adlarla s ə ciyy ə l ə ndirirl ə r. Praktik psixoloq-m ə sl ə h ətçinin istinad etdiyi ümumiləşmiş elmi 233 bilikl ə r tarix ə n t əşəkkül tapmış müxtə lif n ə z ə riyy ə l ə rd ən qaynaqlanır. Müasir dövrdə psixoloq - m ə sl ə h ətçinin praktik fə aliyy ə td ə istinad etdiyi ə sas psixoloji c ə r əyanların xarakteristikalarını nə z ə rd ən keçirə k. 1. Psixoanaliz v ə ya Z.Freydin psixodinamik n ə z ə riyy ə si. (Sonralar Freydin ardıcılları A.Adler, E.Erikson, F.Fromm , K.Xorin, K.Yunq, V.Rayx t ə r ə find ə n bu n ə z ə riyy ənin çoxsaylı modifikasiyaları yaradılmışdır). Psixoanalizin başlıca və zif əsi insanı idarə ed ən şüuraltı sahə nin öyrə nilm ə sind ə n, m ə qs ə di is ə, müştə riy ə öz şüuraltı proseslə rini d ə rk etm ə d ə , stereotipl ə r ə əsaslanan davranışın formalarından və t ə f əkkürdə n uzaqlaşmaqda kömə k etm ə kd ə n ibar ə tdir. Psixoanaliz n ə z ə riyy ə sinin m ə rk ə zi probleml ə rind ə n biri d ə şə xsiyy ə t ə t əsir göstə r ə n xarici (sosial)qüvvə l ə rl ə daxili (psixi) qüvvə l ər arasında balansın saxlanılması m ə s ə l ə sidir. Psixoanaliz ə görə, insanı onun emosional davranışın mexanizml ərini öyrə nm ə kl ə d ə rk etm ə k olar. Psixodinamik n ə z ə riyy ə əsaında öz işini quran psixoloq müsahibə prosesind ə öz işində s ə rb ə st assosiasiya, gündəlik simvolların və s ə hvl ə rin t əhlili, müştərinin şüuraltı hissl ərinin, yuxugörmə l ərinin, sıxışdırılma mexanizminə qarşı göstə rdiyi müqavinə tin t ə hlili kimi texnikalardan istifad ə edir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|