Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. t ə rbiy ə resuslarının çatışmadığı ail ə l ə r.
- 2. konfliktli ail ə l ə r.
- 3. m ə n ə vi c ə h ə td ə n əlverişsiz mühitli ailə
- 4. p edaqoji baxımdan səriştə siz ail ə
- 2. y alançı ə m əkdaşlıq.
- 3. t ə crid olunma
- I.İstiqamə tl ə ndirici blok. M ə qs ə dl ə
- II. Korreksiyaedici blok M ə qs ə dl ə r
- III. S ə m ə r ə liliyin qiym ə tl
- Metodlar: valideynl ərin hesabatları.
|
psixoterapiya, oyun terapiyası v ə tanışlıq situasiyaları metodlarından istifadə etm ə k m ə qs ə d əuyğundur. Psixoloq çalışmalıdır ki, fə aliyy ət zamanı uşağın ən kiçik uğurları belə , t ə qdir edilsin, b ə y ənilsin. Psixoloq uşaqla sakit tonda, yumuşaq 283 s ə sl ə danışmalı, onunla nə zak ə tli r ə ftar etm ə lidir. Burada əsas şə rt psixoloqun s ə brliliyi v ə taktiki m ə har ə t ə malik olmasıdır. 1.8.4. Psixoloqun valideynl ə rl ə aparacağı psixokorreksiya işinin mə zmunu v ə formaları Uşağın şə xsiyy ətinin formalaşmasında onun ə hat ə olunduğu ə traf mikrososial mühitin xüsusilə kiçik qrupların (ailə , h əmyaşıdlar və qeyri- formal ünsiyyət qrupları və s.) müstə sna ə h ə miyy ə ti v ə rolu danılmazdır. Uşağın ə traf sosial ə hat ə si t ə rbiy ə m ə qs ə dl ə rinin h əyata keçirilmə sind ə h ə lledici ə h ə miyy ə t k əsb edir. Psixoloq uşağın vaxtının çox hissəsini keçird iyi ail ə nin t ə sirin ə daha çox üstünlük verir, haqlı olaraq davranışda meydana g ə l ən qüsurların sə b ə bl ərini münasibə tl əri sağlam olmayan ailə mühitinin t ə sirind ə axtarırlar. Bu sah ə d ə uzun ill ə r boyu t ədqiqat aparmış rus psixoloq və pedaqoqlarından Q.P.Boçkareva, E.A.Liçko, B.N.Almazov, T.M.Mişina, V.M. Qarbuzov, A.İ.Zaxarov, D.N.İsayev və b.qüsurlu davranışın simptomlarını və onların yaranma sə b ə bl ə rini t ə hlil ed ə rk ən qarşılıqlı münasibə tl ə ri v ə daxili mühiti sağlam olmayan ailə tipl ə rinin t əhlilini vermiş , ail ə daxili qeyri- sağlam iqlimin təzahürlərini göstərmişlər. Q.P.Boçkareva əlverişsiz tə rbiy ə amilini əsas göstə r ə r ək çətin uşaqların çıxdığı ailə l ə ri 2 ə sas qrupa ayırmışdır: 1. uşaqlara qarşı münasibə td ə laqeyd v ə kobud olmaqla yanaşı, hörmə t b ə sl ə y ə n, emo sional mühiti əlverişsiz olan ailə ; 2. üzvləri arasında emosional ə laq ə l əri olmayan uşağın tə l əbatlarına qarşı etinasızlıq göstə r ə n ail ə . Bel ə ail ə l ə rd ə uşaq onun üçün ə h ə miyy ə tli olan m ə n ə vi-emosional t ə l əbatları ailə d ə n k ənarda tapmağa cə hd göstə rir. 284 E.A.Li çko əlverişsiz situasiyaların mövcudluğunu əsas götürə r ək çə tin uşaqların yetişdiyi ailə l ə rin 4 əsas xarakterik xüsusiyyə tl ərini qeyd etmişdir: 1. uşaqların daxili həyatının hər cür təzahürlərinin yaranmasının iştirakçısı olmaq ist ə yind ən tutmuş, qəddarlığa q ə d ər müxtə lif s ə viyy ə li himay ədarlıq; 2. h ə rd ən baxımsızlıq hə ddin ə q ə d ər çatan hə dsiz himay ədarlıq; 3. ail ə d ə ―sitayiş‖ yaradan situasiyalar. Belə ail ə l ə rd ə uşaqların istə nil ə n h ə r ə k ə tl ə rin ə göz yumulur, onun bütün ciddi uğurlarının hə dsiz t ə rifl ə nm ə si xarakterikdir; 4. ―zoluşka‖ (valideynlərin gözündən düşmüş qız) effektinin yaranmasına s ə b ə b olan ail ə. Müəllif qeyd edir ki, ötə n ə srin 80- cı illə rind ə el ə ail ə l ə r yaranmağa başladı ki, onlar ə sas diqq əti özlə rin ə yönə ld ə r ək uşaqlarını gözdən salmağa , etinasızlıq göstə rm ə y ə başladılar. Bunun n ə tic ə sind ə q ə ddar v ə daşürə kli yeniyetm ə l ərin sayı artmağa başlamışdır. Çətin uşaqların çıxdığı əlverişsiz mühiti olan ailə l ə ri B.N.Almazov 4 tip ə ayırmışdır: 1. t ə rbiy ə resuslarının çatışmadığı ail ə l ə r. Bel ə ail ə l ə r ə a) dağılmış v ə ya natamam ail ə l ə r; b) ümumi inkişaf sə viyy ə si z ə if olan ail ə l ə r. (Bel ə ail ə l ə rd ə uşağa tə limd ə qarşılaşdığı çə tinlikl ərin aradan qaldırılmasında kömək göstə r ə n olmur) ; ç) maddi tə minat s ə viyy əsi aşağı olan ailə l ə r. Qeyd olunan bel ə ail ə l ər öz - özünə çətin uşaqlar yetişdirmir, ə ksin ə çox vaxt mə n ə vi c ə h ə td ən sağlam uşaqların ə ks ə riyy ə ti m ə hz bel ə ə m ə ll ə rd ən çıxır. Lakin qeyd olunan çatışmazlıqlar uşağın normal t ə rbiy əsi üçün əlverişsiz fon yaradır. 2. konfliktli ail ə l ə r. Bel ə ail ə l ə rd ə vülideynlər öz xara kterl ə rind ə ki qüsurları aradan qaldırmağa cəhd göstə rmir, bir-birin ə qarşı dözümsüzlük nümayiş etdirirlə r. Odur ki, bel ə ail ə l ə rd ə uşaqlar münaqişə l ərin yaranmasına bais olan valideynlə rin ə sevgi b ə sl ə mir, ə ksin ə, müxtəlif mövqe tuturlar. Ailənin böyük yaşlı uşaqları çox vaxt 285 baş verə n konflikt ə qarşı qiyam qaldırır və valideynl ə rind ə n birinin t ə r ə fini tuturlar. 3. m ə n ə vi c ə h ə td ə n əlverişsiz mühitli ailə . Bel ə ail ə l ə rd ə ail ə üzvləri öz dünyagörüşünə v ə ail ənin qurulması prinsiplə rin ə münasibə td ə f ə rqli möv qey ə malikdirl ə r. Ail ə üzvlə rind ə n ən azı biri öz mə qs ə din ə başqalarının marağına zə rb ə vurmaqla, onun ə m ə yind ə n istifad ə etm ə kl ə , dig ə rl ə rini öz iradə sin ə tabe etdirm ə k yolu il ə nail olmağa çalışır. 4. p edaqoji baxımdan səriştə siz ail ə. Onlarda uşağın inkişaf mə nz ə r ə si haqqında real deyil, köhnə, dumanlı və ziddiyy ə tli t ə s əvvürlə r hakim olur. Bel ə valideynl ə rin fikrinc ə , uşağa tam sə rb ə stlik verm ə k olmaz, n ə zar ə tsizlik b ə lalara s ə b ə b ola bil ə r. T.M.Mişina ailə d ə ə r- arvad münasibə tl ə rind ə ki diskomfortun üç ə sas tipini qeyd edir. 1. aildaxili münasibə tl ə rd ə dostluq- düşmənçilik xarakterli, q ə riblik mühiti. Bel ə tip ail ə l ə rd ə h ər iki cütlük özlə rinin qeyri-yetkinliyi, ail ə rollarının formalaşma ma sı ilə seçilir və onların hə r biri ail ə nin bütövlüyündə m ə suliyy əti öz üzə rin ə götürmək iqtidarında deyildir. 2. y alançı ə m əkdaşlıq. Bel ə ail ə l ə rd ə zahir ə n ail ə cütlüyü bir -birin ə qarşı qayğıkeş görünsə l ə r d ə , ail ə daxili konfliktl ə r ə heç də az t əsadüf olunmur. Bu halda konfliktl ərin yaranması ailə d ə nk ə nar sferada ə r- arvadın fə rdi u ğursuzluqları, işdəki yorğunluq və çə tinlikl ə rl ə v ə ya ünsiyyət çə tinlikl ə ri il ə bağlı olur. 3. t ə crid olunma . Ər və arvad arasında emosional ə laq ə l ə r z ə ifl ə diyin ə görə onlar ə r-arvad kimi bir-birinin probleml ə ri il ə maraqlanmırlar. Belə ail ə l ə rd ə t ə crid olun manın s ə rh ə dl ə ri d əyişdikdə , y əni yaxınlaşma artdıqda konfliktlə r meydana g ə lir. Ail ənin uşağın tə rbiy ə sind ə ə sas sosial istitutlardan biridir. Bu c ə h ə td ə n onun f ə rql ə ndirici c ə h ə tl ərini aşağıdakılardır; 286 ail ə öz psixoloji strukturu ilə mürə kk ə b daxili qu ruluşa malik bir sistemdir; ail ə onu t əşkil edən ayrı - ayrı fə rdl ərin bir sıra xassə v ə xüsusiyyə tl ərini özündə ə ks etdirir; ail ə ona daxil olan ayrı - ayrı fə rdl ə rin sad ə c ə mexaniki m ə cmuyu deyildir; ail ə sistemin ə daxil olan h ə r bir f ərd başqalarına tə sir göstə rm ə kl ə yanaşı, özü də başqalarının tə sirin ə m əruz qalır; ail ə sistemi özünütə nzimetm ə qabiliyy ə tin ə malikdir. Ail ə nin bir sistem kimi q ə bul edilm əsi öz növbə sind ə uşaq və yeniyetm ə l ə rin t ə rbiy əsi işində müşahidə olunan qüsurların pedaqoji -psixoloji ko rreksiyasının təşkilinə sistemli yanaşmanın z ə ruriliyini ir əli sürür. Yalnız ail ənin bütün üzvlə ri il ə aparılan birgə iş arzu edilən müsbə t n ə tic ə l ə rin ə ld ə edilm ə sin ə t ə minat yarada bil ə r. Psixoloji ə d əbiyyatlarda davranışında qüsurlar olan uşaq və yeniyetm ə l ə rin t ə rbiy ə si sah ə sind ə aparılan korreksiyaedici r ə ngar əng formaların adları qeyd olunur. Bunların sırasında 3 ə sas forma - qrup ail ə psixoterapiyası (bir neçə ail ə cütü qrupları ilə iş), ayrıca bir ailə v ə ya onun üzvlə ri il ə aparılan f ə rdi psixotera pevtik iş, uşaq v ə valideynl ə rl ə birg ə aparılan qrup psixoterapiyası daxildir. Ail ə d ə f ə rdi v ə qrup halında aparılan psixokorreksiya işi eyni bir psixoterapevtik prosesin m ə rh ə l ə l ə rin ə əsaslanır. Onun ə sas m ə qs ə di ail ə d ə münasibə tl ərin normallaşdırılması vasit ə sil ə şə xsiyy ətin psixoloji tamlığının b ərpasına və möhkə ml ə ndirilm ə sin ə yönə ldilir. Psixoloji korreksiya uşağın psixoloji ― risk faktoru ” nun azadılması, yenid ən qurulması və ail ə d ə ah əngdar qarşılıqlı münasibə tl ə rin b ərpasına yönəlmiş fə aliyy ə tdir. Bu istiqam ə td ə h əyata keçirilən işlə rin sistemind ə ail ə d ə psixoloji iqlimin normallaşdırılması, ə r- arvad cütlüyü arasında qarşılıqlı ünsiyyətin, uşaqlara qarşı valideynlik hisslərinin yaxşılaşdırılması və 287 valideynl ə rd ə ai ə t ə rbiy ə sinin m ə qs ə di v ə v ə zif ə l ə ri haqqında tə s əvvürlə rin genişlə ndirilm əsi mühüm yer tutur. Valideynl ə rl ə psixokorreksiya üzrə işi təşkil edə rk ə n m ə kt ə b psixoloqu onlara uşağın ailə d ə t ə rbiy ə si üçün psixoloji t ə sir vasit ə l əri haqqında mə lumat verir, t ə rbiy ə edici v ərdişləri inkişaf etdirmə k m ə qs ə dil ə treninql ə r t əşkil edir və uşaqlarla qarşılıqlı münasibə tl ərin yeni formaları haqqında tə s əvvürlə ri genişlə ndirir. Valideynl ə rl ə aparılan psixokorreksiya işlərinin kompleksi qarşılıqlı ə laq ə d ə olan bir neçə blokdan ibar ə t sistemdir. H ə r bir blo k müxtə lif v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sin ə yönə lm ə kl ə , spesifik metod v ə priyomlara əsaslanır. I.İstiqamə tl ə ndirici blok. M ə qs ə dl ə r: k ə skin ail ədaxili böhran nə tic ə sind ə yaranmış gə rginliyin aradan qaldırılması; uşağın davranışında və ail ə d ə ki münasibə tl ərin yaxşılaşdırılma - sın a , müsbə t d əyişikliyin yaranması mümkünlüyünə inamın yaradılması. Metodlar: ―Valideyn yığıcağı‖ metodu; Şagird gündə liyind ə ki qeydl ə rin psixoloji t ə hlili; II. Korreksiyaedici blok M ə qs ə dl ə r: ail ədaxili böhranın aradan qaldırılması; t ə rbiy ə metodlarının genişliyi haqqında fikirlə rin d ə rk olunması; münaqişə ed ə n t ə r ə fl ər arasındakı ziddiyyə tl ə rin aradan qaldırılması; 288 uşağa qarşı münasibə td ə valideynlik mövqelə rinin d əyişdirilmə si, valideynl ə r ə, uşaqlar l a ünsiyyə tin yeni fo rmalarının öyrə dilm ə si, ail ə t ə rbiy əsi haqqında psixoloji bilikl ərin genişlə ndirilm ə si. Metodlar: ―qrup valideyn korreksiyası‖ metodikası; ―valideyn seminarı‖ metodikası; valideynl ərin uşaqlarla birgə m əşğə l əsi metodikası. III. S ə m ə r ə liliyin qiym ə tl ə ndirilm ə si bloku M ə qs ə dl ə r: korreksiya işinin cə m ə r ə liliyinin qiym ə tl ə ndirilm ə si; Metodlar: valideynl ərin hesabatları. M ə kt ə b psixoloqunun valideynl ə rl ə aparacağı işin sistemində psixoloji maarifl ə ndirm ə , psixoprofilaktika, psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə il ə yanaşı psixo - korreksiya işlə ri d ə mühüm yer tutur. Psixoloqun ailə il ə işi ilk növbə d ə uşaqların mənafeyinin qorunmasına, ailə t ə rbiy ə sind ə yol veril ən qüsurların vaxtında qarşısını ailamğa və n ə hay ə t problemli ail ə l ə rd ə uşaq üçün normal inkişafetdirici mühitin yaradılamsına xidmə t edir. Uşaqların ailə l ə ri v ə onların valideynlə ri il ə ünsiyyə t ə daxil olan psixoloq ilk növbə d ə hamı üçün mə cburi olan t ə l ə b v ə normaların daşıyıcısı, uşaq hüquqlarının müdafiəçisi rolunda çıxış edir. Tə limd ə gerid ə qalan, tez-tez d ə rs buraxan v ə ya mürə kk əb davranışlı (―çətin‖) uşaqların mə kt ə bi narahat ed ə n probleml ə rinin h ə llind ə m ə kt əb psixoloqu formal mövqe nümayiş etdirmə kl ə , h ə min probleml ə rin h ə llind ə maraqlı olan qarşı tə r ə f rolu nda çıxış edir. O, yaranmış və ziyy ə td ən asılı olaraq, valideynlə rl ə işgüzar dialoji ünsiyyə t ə daxil olur, problemi doğuran sə b ə bl ə ri t ə hlil edir v ə optimal çıxış yolu göstə rir. Valideynl ə rl ə psixoloq arasında etibarlı ünsiyyət şə raiti o zaman yarana bil ə r ki, sonuncu s ə br v ə s əbrli müsahib 289 – t ə r əfdaş mövqeyi nümayiş etdirə bilsin. S əbrli müsahib kimi mə kt ə b psixoloqu daim başqalarını dinlə m əyi bacarmalıdır. Təsadüfi deyildir ki, pedaqoq v ə psixoloqun z əruri peşə keyfiyy ə tl əri sırasında bu ən mühüm keyfiyy ə tl ə rd ə n biri kimi d ə y ə rl ə ndirilir. Valideynl ə rl ə söhbə t ed ə rk ən psixoloq öz baxışlarını onların üzünə yönə ltm ə m ə lidir, k ənara yönəlmiş baxışlar gə rginliyi v ə h ə y əcanı aradan qaldırır, etibarlı ünsiyyətin baş tutmasına yol açmış olur. Psixoloqla valideynl ər arasındakı söhbət yalnız psixoloqun onları dinlə diyi halda deyil, h ə m d ə onun dinl ə nildiyi halda dialoq xarakterli ola bil ər. Əlbə tt ə , dinl ə nilm ək üçün hə m d ə yaxşı dinlə m əyi bacaran müsahib o lmaq lazımdır. Psixoloqun sözü valideynlə r ə o vaxt t əsir göstə r ə bil ə r ki, onun sözü inandırıcı, doğru və q ə r əzkarlıqdan uzaq olsun. Əgər psixoloq öz fikirl ə rini laqeyd v ə inamsızlıqla bildirirsə , onda valideyl ə rl ə söhbə tin mövzusunun ə h ə miyy ə ts izliyi haqqında təəssürat meydana gə l ə c ə kdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|