0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(a. sigmoidea) 2—3 ta, chap va pastga sigmasimon ichakka qarab yo'nalib uni qon bilan ta’minlaydi. 3.Yuqori to'g'ri ichak arteriyasi (a. rectalis superior) pastki tutqich arteriyasining davomi bo'lib, pastga yo'naladi va kichik chanoqqa tushib, to'g'ri ichakning yuqori hamda o'rta qismlarini qon bilan ta’minlaydi va o'rta to'g'ri ichak arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. Pastki tutqich arteriyasining diametri yangi tug'ilgan chaqaloqda 1,5 - 2 mm, uzunligi 1 - 2 sm. Erta bolalik davrida ichak arteriyalari kengligi bir xil bo'lib, asosiy arteriya va ikkinchi yoki uchinchi tartibdagi tarmoqlar kengligi o'rtasidagi farq uncha katta bo'lmaydi. Ammo bola katta bo'lgani sari bu farq kattalashib boradi.
Umumiy yonbosh arteriyasi Umumiy yonbosh arteriya pastga va tashqariga yo'nalib, dumg'aza-yonbosh bo'g'imi sohasida ichki va tashqi yonbosh arteriyasiga bo'linadi. Bola balog'atga yetgunicha umumiy yonbosh arteriyaining diametri o'mrov osti arteriyasi diametridan kichik, balog'at va o'smirlik davrlarida u tez o'sadi va kattaligi jihatidan o'mrov osti va umumiy uyqu arteriyasidan katta bo'ladi. Ichki yonbosh arteriyasi Ichki yonbosh arteriyasi (a.iliaca interna) katta bel mushagining medial tomonidan kichik chanoq bo'shlig'iga tushib, katta o'tirg'ich teshigining yuqori chekkasida kichik chanoq devori va a’zolarini qon bilan ta’minlovchi orqa va oldingi poyaga bo'linadi. Uning orqa poyasidan chanoq devoriga quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Yonbosh-bel arteriyasi
katta bel mushagining orqasidan lateral tomonga va orqaga yo'nalib ikki tarmoqqa bo'linadi: 1) bel tarmog'i (r.lumbalis) katta bel, belning kvadrat mushagini qon bilan ta’minlaydi. Undan chiqqan orqa miya tarmog'i
dumg'aza kanaliga kiradi; 2) yonbosh tarmog'i
yonbosh mushagini va yonbosh suyagini qon bilan ta’minlab, yonbosh suyagini aylanib o'tuvchi chuqur arteriya bilan anastomoz hosil qiladi. 2. Lateral dumg'aza arteriyasi
dumg'aza suyagi va uning atrofidagi noksimon, orqa teshikni ko'taruvchi mushaklami qon bilan ta’minlaydi. Uning orqa miya tarmoqlari (r. spinales) oldingi dumg'aza teshiklari orqali kirib, orqa miya pardalarini va dumg'aza chigalini qon bilan ta’minlaydi. 3. Dumbaning yuqori arteriyasi
chanoq bo'shlig'idan noksimon usti teshigi orqali chiqib yuza va chuqur shoxga bo'linadi. Yuza shoxi
dumba mushaklari va terini, chuqur shoxi (r.profimdus) o'rta,
kichik dumba va ulaming yonida joylashgan mushaklarini, chanoq-son bo'g'imini qon bilan ta’minlaydi. Yopqich arteriya (a.obturatoria) shu nomli nerv bilan biiga yopqich kanal orqali songa chiqib ikki tarmoqqa bo'linadi. Oldingi tarmog'i
tashqi yopqich, sonning yaqinlashtiruvchi mushaklarini va tashqi tanosil a’zolar terisini qon bilan ta’minlaydi. Orqa tarmog'i
tashqi yopqich mushakni qon bilan ta’minlashda ishtirok etadi. Undan chanoq- son bo'g'imi va son suyagi boshchasini qon bilan ta’minlovchi sirka kosachasi shoxi
(r. acetabularis) chiqadi. Bu shox son suyagi boshi boylami ichidan o'tadi. Chanoq bo'shlig'ida yopqich arteriyadan chiqqan qov tarmog'i
son kanali halqasining medial qismida pastki qorin osti arteriyasining yopqich tarmog'i
bilan anastomoz hosil qiladi. 30% holatda bu anastomoz kuchli rivojlangan bo'lib, yopqich tarmoq kattalashadi va churrada jarrohlik aralashuvida jarohatlanishi mumkin. Shuning uchun uni o'lim toji (corona mortis) deb ataladi. 4. Pastki dumba arteriyasi (a.glutea inferior) noksimon mushak osti teshigidan ichki uyatli arteriya va o‘tirg‘ich nervi bilan birga chiqib, katta dumba mushagini qon bilan ta’minlaydi. Undan o'tirg'ich nervini kuzatuvchi arteriya
chiqadi.
Ichki yonbosh arteriyaning oldingi poyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi:
1. Kindik arteriyasi (a.umbilicalis) homila davrida qorin devorining orqa yuzasi bo'ylab kindikkacha borib, qonning oiganizmdan chiqib ketishini ta’minlaydi. Katta odamda u medial kindik boylamiga (lig. umhilicale mediale) aylanib ketadi. Uning boshlang'ich qismi arteriya holida qolib, undan siydik qopining yuqorigi arteriyasi
chiqib qovuqning yuqori qismini qon bilan ta’minlaydi. Undan siydik yo'lining pastki qismiga siydik yo'li tarmoqlari (rr. uretrici) va urug' olib ketuvchi nay arteriyasi (a. ductus defferens) chiqadi.
2. Qovuqning pastki arteriyasi (a. vesicalis inferior) qovuq tubini, erkaklarda urug' pufakchalari va prostata bezini
ayollarda qinni qon bilan ta’minlaydi. 3. Bachadon arteriyasi (a. uterina) kichik chanoq bo'shlig'iga tushib, siydik yo'li bilan kesishadi va bachadonning keng boylami ichida bachadon bo'ynigacha boradi. Undan qinga (a. vaginalis) bachadon nayiga (r.tubarius), tuxumdonga (r.ovaricus) tarmoqlar chiqadi. Tuxumdon tarmog'i qorin aortasidan chiquvchi tuxumdon arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. Qinning xususiy arteriyasi (a.vaginalis) qinni qon bilan ta’minlaydi. 4. O'rta to'g'ri ichak arteriyasi
to'g'ri ichakning ampula qismini, orqa teshikni ko'taruvchi mushakni, erkaklarda urug' pufakchalari va prostata bezini (rr.prostatici), ayollarda esa qinni (rr.vaginalis) qon bilan ta’minlaydi. Yuqori va pastki to'g'ri ichak arteriyalari bilan anastomoz hosil qiladi.
5. Ichki tanosil arteriyasi (a.pudenda interna) chanoq bo'shlig'idan noksimon mushak osti teshigidan chiqib, o'tirg'ich o'simtasini aylanib o'tib, kichik o'tirg'ich teshigi orqali o'tirg'ich-to'g'ri ichak chuqurchasiga kiradi. Bu yerda undan to'g'ri ichakning pastki qismiga va tashqi teshikka pastki to'g'ri ichak arteriyasi (a.rectalis inferior) chiqadi. Keyin u oraliqqa (r. perinealis) erkaklarda erlik olati piyozchasiga (a.bulbi penis), olat, g'ovak tanasini erlik olatining dorsal va chuqur arteriyalari
bo'lib qon bilan ta’minlaydi. Ayollarda a.bulbi vestibuli bo'lib qin dahlizi piyozchasini, oxirgi shoxi esa
bo'lib, klitomi qon bilan ta’minlaydi. Tasbqi yonbosh arteriyasi Tashqi yonbosh arteriyasi (a. iliaca externa) umumiy yonbosh arferiyaning bevosita davomi. U tomirli lakuna orqali songa chiqadi va son arteriyasi nomini oladi. Undan quyidagi shoxlar chiqadi: 1. Qorin ustining pastki arteriyasi (a. epigastrica inferior) qorin old devori orqa yuzasi bo'ylab qorin to'g'ri mushagiga qarab ko'tariladi. Qorin to'g'ri mushagi qinini teshib o'tib qorin ustining ustki arteriyasi bilan anastomozlashadi. Uning boshlang'ich qismidan qov suyagiga
chiqadi. Undan erkaklarda chov kanalining ichki halqasi sohasida chiqqan a.cremasterica urug' tizimchasi, moyak pardalari va moyakni ko'taruvchi mushakni qon bilan ta’minlaydi. Ayollarda bachadonning yumaloq boylami arteriyasi (a.lig. teretis uteri) shu boylam tarkibida yo'nalib, tashqi tanosil a’zoiari terisini qon bilan ta’minlaydi. 2. Yonbosh suyagini aylanib o'tuvchi chuqur arteriya (a. circumflexa ilium profunda) yonbosh suyagi qirrasi bo'ylab orqa tomonga yo'nalib, chanoq va qorin mushaklarini, ko'tariluvchi shoxi
esa qorin mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Uning shoxlari yonbosh-bel arteriyasi shoxlari bilan anastomozlashadi. Son arteriyasi Son arteriyasi (a. femoralis) tashqi yonbosh arteriyaning (98-rasm) davomi. U chov boylami ostidan son venasining lateral tomoniga o'tganidan so'ng, son uchburchagi sohasida bevosita teri va fassiya ostida yotadi. Arteriya son uchburchagining pastki uchidan yaqinlashtiruvchi kanalga kirib, uning pastki teshigi orqali taqim osti chuqurchasiga chiqadi. Son arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Qorin ustining yuza arteriyasi
sonning oldingi yuzasidan yuqoriga, qorinning oldingi devoriga yo'nalib, tashqi qiyshiq mushak aponevrozining pastki qismini, teri osti yog' kletchatkasini va qorin terisini qon bilan ta’minlaydi. 2. Yonbosh suyagini aylanib o'tuvchi yuza arteriya (a.circumflexa ilium superficialis) chov boylami bo'ylab tashqi tomonga yonbosh suyagining oldingi yuqorigi o'simtasiga qarab yo'nalib, shu soha terisini va mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. 3. Tashqi tanosil arteriyalari (aa. pudenda externae) 2 — 3 ta, hiatus saphenus orqali chiqib erkaklarda yorg'oq terisiga —
bo'lib, ayollarda katta uyatli lablar terisiga — rr. labialis anterior bo'lib tarqaladi. 98-rasm. Son arteriyasi. 1-a. femoralis; 2-a.circumflexa femoris medialis; 3-rr. musculares; 4-n.saphenus; 5-a. genus descendens; 6-a. genus superior medialis; 7-rr. aiticulares a. genus descendentis; 8-rete ariculare genus; 9-a. perforatens; 10-r. muscularis; 11-a.profunda femoris; 12-a. circumflexa ileum superficialis; 13-a. epigastrica superficialis. 4. Sonning chuqur arteriyasi (a.profonda femoris) eng yirik tarmoq bo'lib, son arteriyasining orqa yuzasidan chov boylamidan 3—4 sm pastroqdan chiqadi va sonni qon bilan ta’minlaydi. Undan quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) sonni medial tarafdan aylanib o'tuvchi arteriya
son suyagi bo'ynini aylanib medial tomonga yo'naladi. U yuza, ko'tariluvchi, chuqur va ko'ndalang tarmoqlarga
bo'linib, yonbosh-bel, taroqsimon, tashqi yopqich, noksimon, sonning kvadrat mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Son suyagini o'rovchi medial arteriyaning sirka kosachasi tarmog'i
chanoq-son bo'g'imini qon bilan ta’minlashda ishtirok etadi; b) sonni lateral tarafdan aylanib o'tuvchi arteriya
ko'tariluvchi, tushuvchi va ko'ndalang tarmoqlarga ( it . ascendens, desendens, transversus) bo'linadi. Uning ko'tariluvchi tarmog'i (r.ascendens) katta
dumba va serbar fassiyani taranglovchi mushaklami qon bilan ta’minlaydi va dumba arteriyalari bilan anastomoz hosil qiladi. Pastga tushuvchi va ko'ndalang tarmoqlari
sonning to'rt boshli va tikuvchilar mushagini qon bilan ta’minlaydi. Pastga tushuvchi shoxi son mushaklari o'rtasidan tizza bo'g'imigacha tushib taqim osti arteriyasi tarmoqlari bilan anastomoz-lashadi; d) teshib o'tuvchi arteriyalar
uchta.
Birinchi teshib o'tuvchi arteriya taroqsimon mushakdan pastroqda, ikkinchisi kalta yaqinlashtiruvchi mushakdan pastda, uchinchisi esa uzun yaqinlashtiruvchi mushakdan pastroqda sonning orqa yuzasiga yo'nalib ikki boshli, yanmpay va yarimparda mushaklami qon bilan ta’minlaydi. Teshib o'tuvchi arteriyalar taqim osti arteriyasi tarmoqlari bilan anastomoz hosil qiladi. 5. R.muscularis son arteriyasi yo'nalishida atrofdagi mushaklami qon bilan ta’minlaydi. 6. Tizza bo'g'imi sohasiga tushuvchi arteriya (a. genus desendens) son arteriyasida yaqinlashtiruvchi kanalda boshlanib, yashirin nerv bilan uning oldingi devori orqali sonning oldingi yuzasiga chiqadi. Pastga tomon yo'nalib, tizza bo'g'imiga keladi va tizza arterial to'rini hosil qilishda ishtirok etadi. Taqim osti arteriyasi Taqim osti arteriyasi
son arteriyasining bevosita davomi bo'lib, taqim osti chuqurchasining boshlanish joyida son suyagini orqa tomonida yotadi. Uning qolgan qismi taqim osti mushagi ustida yotib, shu mushakning pastki chekkasida oldingi va orqa katta boldir arteriyalariga bo'linadi. Taqim osti arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Tizza bo'g'imini qon bilan ta’minlaydigan yuqori lateral arteriya (a. superior lateralis genus) son suyagining tashqi do'ngsimon o'shnta usti sohasidan boshlanadi. Uni aylanib o'tib sonning lateral keng va ikki boshli mushagini qon bilan ta’minlaydi. U tizzaning boshqa arteriyalari bilan anastomozlashib, tizza bo'g'imi to'rini hosil qilishda ishtirok etadi.
2. Tizza bo'g'imini qon bilan ta’minlaydigan yuqorigi medial arteriya (a. superior medialis genus) son suyagining ichki do'ngsimon o'simta usti sohasidan boshlanadi. Uni aylanib o'tib, sonning medial keng mushagini qon bilan ta’minlaydi va tizza bo'g'imi arterial to'rini hosil qilishda ishtirok etadi. 3. Tizza bo'g'imini qon bilan ta’minlaydigan o'rta arteriya
tizza bo'g'imi xaltasini orqa devoridan o'tib, xochsimon boylamlar, menisklar va sinovial burmalami qon bilan ta’minlaydi. 4. Tizza bo'g'imini qon bilan ta’minlaydigan pastki lateral arteriya' (a. inferior lateralis genus) ustki arteriyadan 3-4 sm pastroqdan boshlanib, katta boldir suyagi tashqi do'ngsimon o'simtasini aylanib o'tib, boldir mushagining lateral boshini va tovon mushagini qon bilan ta’minlab, tizza bo'g'imi arterial to'rini hosil qilishda ishtirok etadi. 5. Tizza bo'g'imini qon bilan ta’minlaydigan pastki medial arteriya (a. inferior medialis genus) katta boldir suyagi ichki do'ngsimon osimtasini aylanib o'tib, boldir mushagini medial boshini qon bilan ta’minlab, boshqa arteriyalar bilan birga tizza bo'g'imi to'rini (rete articularis genus) hosil
qilishda ishtirok etadi. Boldir va oyoq panjasi arteriyalari Boldimi qon bilan ta’minlashda oldingi va orqa katta boldir arteriyalari ishtirok etadi. Oldingi katta boldir arteriyasi (a.tib ialis anterior) taqim osti chuqurchasidan boshlanib, suyaklararo pardani teshib boldirning oldingi yuzasiga o'tadi. Suyaklararo pardaning oldingi yuzasi bo'ylab oyoq kaftiga borib, oyoq kafti usti arteriyasiga davom etadi. Oldingi katta boldir arteriyasining tarmoqlari quyidagilar: 1 . Tizza bo'g'imi sohasiga qaytuvchi orqa katta boldir arteriyasi (a. i ecurrens tibialis posterior) taqim osti chuqurchasi sohasidan boshlanib, tizza bo'g'imi va taqim osti mushagini qon bilan ta’minlaydi. Tizzaning medial pastki arteriyasi bilan anastomozlashib, tizza bo'g'imi to'rini hosil qilishda ishtirok etadi. 2. Tizza bo'g'imi sohasiga qaytuvchi oldingi katta boldir arteriyasi
oldingi katta boldir arteriyasidan suyaklararo pardadan o'tgan sohada boshlanib, yuqoriga ko'tariladi. Tizza bo'g'imi to'rini hosil qiluvchi arteriyalar bilan anastomozlashib, tizza bo'g'imi to'rini hosil qilishda ishtirok etadi. Tizza bo'g'imi, boldir suyaklariaro bo'g'im, oldingi katta boldir va barmoqlami yozuvchi uzun mushaklami qon bilan ta’minlaydi. 3. Oldingi lateral to'piq sohasini qon bilan ta’minlovchi arteriya
lateral to'piq ustidan boshlanib, uning boldir- oshiq bo'g'imini, kaft oldi suyaklarini qon bilan ta’minlab. lateral to'piq to'rini
(rete malleolare laterale) hosil qilishda ishtirok etadi. 4. Oldingi medial to'piq sohasini qon bilan ta’minlovchi arteriya
medial to'piq sohasidan boshlanib boldir- oshiq bo'g'imini qon bilan ta’minlaydi va orqa katta boldir arteriyasining
medial to'piq tarmoqlari bilan anastomozlashib, medial to'piq to‘rini (rete maHeolare mediale) hosil qilishda ishtirok etadi. Oldingi katta boldir arteriyasi oyoq panjasining dorsal yuzasida oyoq panjasining orqa arteriyasiga
davom etadi. Undan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Oyoq kaftining birinchi dorsal arteriyasi
uchta shoxga bo'linib, bosh barmoqning ikki tomoni va II barmoqning medial tomonini qon bilan ta’minlaydi. 2. Oyoq kaftining chuqur tarmog'i (r. plantaris profundus) I suyak oralig'idan oyoq kaftiga o'tib kaft ravog'i bilan anastomozlashadi. Oyoq panjasining orqa arteriyasidan yana kaftning lateral va medial chekkalariga boruvchi lateral va medial kaft oldi arteriyalari chiqadi 3. Lateral kaft oldi arteriyasi (a . tarsea lateralis) ravoqsimon arteriya bilan anastomoz hosil qiladi. Medial kaft oldi arteriyasi
oyoq panjasining medial chekkasiga boradi. 4. Ravoqsimon arteriya
kaft-barmoq falangalari o'rtasidagi bo'g'im bo'ylab yo'nalib, lateral kaft oldi arteriyasi bilan ravoq hosil qiladi. Bu ravoqdan I—IV kaft usti arteriyalari (I—IV a.metatarseae dorsales) boshlanib, И—V barmoq suyaklari oralig'ida har biri ikkitadan barmoq usti arteriyasiga (a.
bo'linadi va II—V barmoqlaming bir-biriga qaragan yuzalariga boradi. Ulardan chiqqan teshib o'tuvchi tarmoqlar
kaft tomonga o'tib a.metatarsea plantares bilan qo'shiladi. Orqa katta boldir arteriyasi
taqim osti arteriyasining bevosita davomi. U boldir-taqim osti kanalidan pastga yo'nalib, undan kambalasimon mushakning medial chekkasiga chiqadi. Keyin arteriya medial tomonga og'ib medial to'piqning orqa tomonidagj fibroz kanaldan o'tadi va oyoq kaftiga tushadi. Shu sohada orqa katta boldir arteriyasi fassiya va teri bilan qoplangan. Oyoq kaftida u medial va lateral kaft arteriyasiga bo'linadi. Orqa katta boldir arteriyasi tarmoqlari: 1. Kichik boldir suyagini aylanib o'tuvchi shox (r.
orqa katta boldir arteriyasining boshlanish qismidan chiqib, kichik boldir suyagi boshchasiga yo'naladi. Kichik boldir suyagi boshchasi atrofidagi mushaklami qon bilan ta’minlaydi va tizza arteriyalari bilan anastomozlashadi. 2. Kichik boldir arteriyasi
tashqariga va past tomonga bosh barmoqni bukuvchi mushak ostida yo'nalib, pastki mushak-kichik boldir kanaliga kiradi. Suyaklararo pardaning orqa tomonidan o'tib uzun, kalta kichik boldir va boldirning uch boshli mushagiga tarmoqlar beradi. Lateral to'piq sohasida u oxirgi tarmoqlarga: lateral to'piq sohasini qon bilan ta’minlovchi shoxlar
va tovon tarmoqlariga (rr.calcanei) bo'linib, tovon to'rini (rete calcaneum) hosil qiladi. Kichik boldir arteriyasining teshib o'tuvchi tarmog'i
oldingi lateral to 'p iq arteriyasi bilan anastomozlashadi. Uning qo'shuvchi shoxi
kichik boldir arteriyasini katta boldir arteriyasi bilan qo'shadi. Oyoq kaftida orqa katta boldir arteriyasi tarmoqlari ichki va tashqi oyoq kafti arteriyalari (99-iasm) yotadi. Medial kaft arteriyasi (a. plantaris medialis) o'z nomidagi egatda yotib atrofdagi mushaklami qon bilan ta’minlaydi va lateral oyoq kafti arteriyasi hamda oyoq kaftining birinchi dorsal arteriyasi bilan anastomozlashadi. 1. Lateral kaft arteriyasi (a. plantaris lateralis) o'z nomidagi egat bo'ylab V kaft suyagi asosiga qarab yo'naladi va medial tomonga bukiladi. Kaftining lateral arteriyasi atrofidagi mushaklar va bo'g'imlarga tarmoqlar beradi. Uning uchi 1 kaft suyagi sohasida kaftining medial arteriyasi va oyoq panjasining orqa arteriyasi chuqur tarmoqlari bilan anastomozlashib kaft yoyini Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|