‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

A
В
С
D
T o ‘g ‘ri
javob
6. Iqtisodiy
tahlil
ishlarini
tashkil
qilish
Filiallar
boshqaruvi ichki 
tahlil subyektiga 
kiradim i?
ha
y o ‘q
kirmaydi
у о kiradi, 
y o kirmaydi
M avzuning
nomi
Savol
A
В
с
D
T o ‘g ‘ri
jav o b
6. 
Iqtisodiy
tahlil
ishlarini
tashkil
qilish
Ilmiy tekshirish 
institutlari tashqi 
tahlil
subyektlari ga 
kiradimi?
ha
y o 'q
kirmaydi
yo kiradi, 
y o kirmaydi

---

7- BOB. KOMPLEKS IQTISODIY TAHLIL HAMDA ISHLAB
CHIQARISH-MOLIYAVIY FAOLIYATNING ASOSIY
KO‘RSATKICHLARI TAHLILINING USLUBIY ASOSLARI
7.1. Kompleks iqtisodiy tahlilni tashkil etish
Raqobatdosh iqtisodiyot shakllantirilavotgan sharoitda xo‘jalik alo- 
qalarining yanada kuchayishi, ishlab chiqarish sur’atlarining muntazam 
o‘zgarib turishi sodir boiavotgan iqtisodiy hodisa va jarayonlami o‘rga- 
nishga har tamonlama yondashishni taqozo etadi. Shu m a’noda kom­
pleks iqtisodiy tahlilning mazmunini korxonani keng qamrovli tarzda 
o‘rganish asosida. faolivatdagi o‘zaro bog'liqlik hamda aloqadorlik ji- 
hatlami ko‘rib chiqib, mavjud resurslardan imkon qadar samarali foyda­
lanishning chora-tadbirlarini belgilab berish maqsadida faoliyat natija- 
viyligini yaxshilashning ichki imkoniyatlarini aniqlash tashkil etadi.
Kompleks iqtisodiy tahlil tizimli asosda oHkaziladi. Tizimli tahlil 
esa olti bosqichdan iborat. Ular quyidagilardir.
Birinchi bosqichda tahlil obyektining maqsadi va funksiya qilish 
shartlari aniqlanadi. Korxona faoliyati tizim ko‘rinishida resurslar ta’­
minoti, ishlab chiqarish va tayyor maiisulot kabi elementlar yig‘indi- 
sidan tashkil topadi. Maqsad esa rentabellikni ta’minlash. Tahlil vazifasi 
rentabellikni oshiruvchi alohida olingan oniillami topish. Shartlar chek- 
langan resurslar bilan samarali ishlash yoki mahsulot hajmi cheklangan 
sharoitda resurslarni tejash.
Ikkinchi bosqichda korxona faoliyatini ifodalovchi barcha ma’lu­
motlar tanlab olinadi. Bunda axborot tizimi asosiy manba b o iib hisob­
lanadi.
Uchinchi bosqichda tizimning chizmasi shakllantiriladi. Chizmada 
asosiy komponentlar, funksiyalar, o ‘zaro aloqalar, kichik tizimlar, ular­
ning elementlari ko‘rsatib beriladi.
K o'rsatkichlar hamda omillar asosida kompleks iqtisodiy tahlilning 
umumiy blok-chizmasi tuziladi. Blok-chizmada omillar va ko‘rsatkich- 
lar tasnif qilinib, ularning aloqasi ilmiy asosda rasmiylashtiriladi.
T o ‘rtinchi bosqichda tizimdagi asosiy bog‘lanishlar va omillar 
belgilanib ularga miqdoriy tavsif beriladi. Asosiy vositalar bo‘yicha

---

fond qaytimi, materiallar bo‘yicha material qaytimi, mahsulot bo‘yicha 
mahsulot hajmi vaboshqalar.
Beshinchi bosqichda dastlabki bosqichlarda olingan m aium otlar 
asosida tizimning modeli quriladi. Bunda muayyan korxonaning 
m a’lumotlari kiritilib, miqdor jihatdan asoslangan ko'rsatkichlar olinib 
modelning parametrlari shakllantiriladi.
Oltinchi bosqichda model parametrlari bilan ishlanadi. Bunda ishlab 
chiqarishning samaradorligiga, uni oshiruvchi omillarga, faoliyat nati- 
jalariga obyektiv baho beriladi.
Kompleks iqtisodiy tahlilda tizim asosida yondashishda asosiy jihat 
mantiqiy-uslubiy holatni ilmiy shakllantirib, tasvir ko‘rinishida ifoda- 
lashdir. Ushbu tahlil turining asosiy jihati esa samaradorlikni ifodalovchi 
umumiy ko‘rsatkichga har bir blokning alohida bogiiqligi va ta'sin. 
bloklaming o ‘zaro ta’siri, o ‘zaro shartlanganligi tahlilida bog'liqlik 
hamda tizimlilikning mavjudligidir.
Boshqaruv maqsadlaridan kelib chiqib kompleks iqtisodiy tahlil 
uslubida quyidagi elementlar b o iish i maqsadga muvofiqdir.
- iqtisodiy tahlilning maqsad va vazifalami aniqlash;
- k o ‘rsatkichlar tizimini shakllantirish;
- tahlil o‘tkazishning uzluksizligi va chizmasi;
- tahlil o ‘tkazishning muddati va davriyligi;
- m aium otlar olish hamda ulami qayta ishlash usullari;
- iqtisodiy m aium otlam i tahlil qilishning usul va texnikalari;
- tahlil o ‘tkazishning bosqichlari hamda majburyatlaming taqsimla- 
nish tartibi;
- tahlil uchun zarur b o ig an hisoblash texnikasi hamda tashkiliy tizim;
- tahlil natijalarini rasmiylashtirish tartibi hamda ulami baholash;
- analitik ishlami mehnattalabligini baholash hamda tahlil o‘tkazish 
samarasini hisob-kitob qilish.
Kompleks iqtisodiy tahlilda ko‘rsatkichlar tizimidan foydalamladi. 
Ular qatoriga quyidagi asosiy ko‘rsatkichlami kiritish mumkin:
Mehnat resurlaridan samarali foydalanishni tavsiflovchi ko‘rsat- 
kichlar tahlili.
Mehnat vositalaridan samarali foydalanishni tavsiflovchi ko‘rsat- 
kichlar tahlili.
Nomoddiy aktivlardan samarali foydalanishni tavsiflovchi ko‘rsat- 
kichlar.
M ehnat ashyolari, buyumlaridan samarali foydalanishni tavsiflovchi 
ko‘rsatkichlar tahlili.

---

Ishlab chiqarish va faoliyat natijaviyligini tavsiflovchi ко rsatkich- 
lar tahlili.
Moliyaviy holat va to io v layoqatini tavsiflovchi ко rsatkichlar 
tahlili.
Kompleks tahlilda tizimli o‘rganish barcha faoliyatni turli manfaat- 
lar nuqtavi nazaridan, m aium ketma-ketlikda, tartib va qonuniyatlami 
e’tiborga olgan holda o‘rganishdir.