Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X
gap boiaklarini sabab va natija ma’nosida bir-biriga bogiab keladi: olmakla, oldugundan, oldugu igin, olacagindan dolayi kabi. -mekle ravishdoshi ma’nosi va qoilanishiga ko‘ra turlicha boiib, umumiy qoilanishda -le qo‘shimchasining vosita, sabab ma’nosini muhofaza qiladi va gapda ish-harakatning amalga oshishi uchun sababni bildiradi. Nutqda -meyle shaklida namoyon boiadi: Haber gondertneyle beni sevindirdiniz (Xabar j o ‘natsh bilan meni xursand qildingiz). Bu dilekqeyi imzalamakla bize yardim etmi§ oluyorsunuz (Bu arizamizni imzolash bilan bizga yordam qilgan boHasiz) kabi. Bu yerda ma’no jihatdan natija ma’nosi oldingi planga chiqqan. Usmonli turkchasida sabab ravishdoshi shakli sifatida qoilanilgan -mekle va undan ham eski boigan -megin shakllari hozirgi turk tilida o ‘z о ‘mini -diginden (digindan, dugiinden, du- gundan) ravishdosh shakliga bo‘shatib bergan: Tasvip olunmakla iadeten takdim kdindi (M a’qullanib, qayta taqdim etildi). Ferman buyurulmagin mucibince amel oluna (Farmon chiqqani sababli amal qilinadi). -dik sifatdoshlarining egalik qo‘shimchasi olgan chiqish kelishigi shakli boigan -diginden va -ceginden ravishdosh shakllari 132
hozirda eng keng tarqalgan sabab ravishdoshlari hisoblanadi: Misafir geldiginden sinemaya gidemedik (Mehmon kelganligi sababli kinoga bora olmadik). Huyunu bildigimden israr etmedim (F e’lini bilganli- gimdan qattiq turib olmadim). Yalmz olacagimizdan fazla yiyecek
