bevosita yoki vositali ravishda qildirishi, bajartirishiga k o 'ra ikki
darajali bo'lishi mumkin:
yaptirtmak, gegirtmek
kabi. Bunday holatda
gap ichida uchta ot b o 'lad i
(Ayakkabimi yaptirttim ): Ben - hizmetqi -
ayakkabici.
Bunda qo'shim chalar ketm a-ket
-tir-
va
-ir-
+
-it-
+
-tir
shaklida keladi
(kes-tir-t-mek, dog-ur-t-mak, kisal-t-tir-mak).
Ushbu
shakl murakkab orttirm a daraja
(birlepk ettirgen eylem)
deyiladi.
Bebek nyudu (chaqaloq o ‘zi uxlab qolgcm). Anne bebegi
uyuttu (chaqaloqni onasi uxlatdi). Anne bebegi dadiya uyutturdu
(onasi chaqalog'ini enagaga uxlattirdi).
Bu yerda birinchi gapda
ega bebek
(chaqaloq).
Ish-harakatni uning o 'zi bajargan. Ikkinchi
gapda esa gapning egasi chaqaloqning onasi. Bunda ish-harakat ona
tom onidan chaqaloqqa bajartirilgan. Uchinchi gapda ona (gapning
egasi) ishni boshqa shaxs (enaga) vositasida amalga oshirgan, y a ’ni
bu gapda uchta shaxs ishtirok etmoqda:
ona, enaga
va
chaqaloq.
Shu
sababdan, murakkab orttirm a daraja turk tilini o ’rganuvchilar uchun
qiyinchiliklar tug'diradi. Lekin, faqat turkiy tillardagina uchraydigan
bunday fe ’l shakli nutqni yanada ixchamlashtiradi, so'zlarning
tejalishini ta ’m inlaydi7.
K o ‘p v azifa b a ja ru v c h i fe’l n isb a t q o 's h im c h a la ri
Turk tilida b a ’zi qo'shim chalar bir necha vazifa bajarishi
m umkin. M asalan,
Dostları ilə paylaş: