Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining



Yüklə 10,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə76/333
tarix03.09.2023
ölçüsü10,44 Mb.
#141311
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   333
Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X

shart (§art, ko$ul),
buyruq (emir), istak (istek), keraklilik (gereklilik).
X ulosa qilib aytganda, hozirgi zam on turk tilida 5 ta zam on va
4 ta shart-istak shakli birlashtirilib, fe in in g jam i 9 ta shakli (qolipi), 
tuslanish xili ajratiladi:
• 
gimdiki zaman (hozirgi zamon);
• 
goriilen geqmii) zaman (yaqin о ‘tgan zam on):
• ogrenilen gegmi§ zaman (uzoq о ‘tgan zamon);
• gelecek zaman (kelasi zamon);
• geni§ zaman (hozirgi-kelasi zamon);
• 
§art kipi (shart mayli);
• 
emir kipi (buyruq mayli);
• istek kipi (istak mayli);
• 
gereklilik kipi (keraklilik shakli).
F E ’L Z A M O N L A R I 
(Fiillerde Zaman)
H o z irg i zam o n
($imdiki Zaman)
ifodalanayotgan 
ish- 
harakatning so ‘zlashuv paytida bajarilayotganini bildiradi va 3-shaxs
86


birlikda 
ne yapiyor? (nima qilyapti?)
so ‘rog'iga javob beradi. Hozirgi 
zamon qo'shim chalari f e ’lni hozirgi zam onda tuslaydi vashaklan darak 
(bildirishj,
zamon jihatdan esa hozirgi zam onni ifodalaydi. Shu bilan 
birga hozirgi zam onning ish-harakatning davomiyligini ifodalovchi 
vazifasi ham bor, y a ’ni bu shakl ish-harakatni hozirgi kelasi zam onda 
ham ifoda eta oladi. M asalan: 
oku-yor-um (o ‘qiyapman, о 'qiyman,
y a ’ni har doim о ‘qiyman).
Turk tilida hozirgi zam on qo'shim chasi 
-yor
bo'lib, u aslida 
yo rir

ytiriir”
yordam chi fe ’lidan yuzaga kelgan yangi qo'shim cha 
hisoblanadi: 
geli yo rir (geliyor), gide yo rir (gidiyor)
kabi. Hozirgi 
paytda bu qo'shim chaning turkiy singarmonizm va boshqa turli tovush 
o'zgarishi bilan b o g 'liq qoidalarga bo'ysunm asligining asl sababi ham 
uning m ustaqil o 'z a k shakliga ega bo'lganligidir.

Yüklə 10,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   333




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin