harakatdan xabar beriladi. Bu
turk tili gram m atikasida
haber kipleri
ham deyiladi. Bu «xabar»ning ichida zam on m a’nosi ham mujassam.
Demak, bildiruv qoliplari ham xabar, ham zam onni ifodalaydi. B ir
ish-harakatning ichida o ‘tgan zam on kesim iga f e i zam oni deyiladi.
Tuslanish c h o g id a zam on f e in in g negiziga qo'shiluvchi
birinchi
q o‘shim eha bilan k o ‘rsatiladi. B u zam onlam ing soni 5 ta. Shu tarzda
tuslovchi q o ‘shim chalar
shakl nuqtai nazaridan xabar, bildiruvni:
zam on nuqtai nazaridan esa 5 xil zam onni ifodalaydi, bu:
yimdiki
zaman
(hozirgi zamon),
goriilen gegmi§ zaman
(yaqin o ‘tgan zamon),
ogrenilen gegmi§ zaman
(uzoq o ‘tgan zamon),
gelecek zaman
(kelasi
zam on) va
geni$ zaman
(hozirgi-kelasi zamon).
S h a rt-is ta k
s h a k lla ri
(§art, emir ve istek kipleri)
haqiqiy
b o im a g a n , faqat am alga oshirilishi k o ‘zda tutilgan, tasavvur qilingan
ish-harakatni ifodalash uchun qo ilan ilad i:
gelse, g e l gelm eli
kabi.
Bunday
shakllarga
shart-istak mayli
ham deyiladi. Bularda zam on
ifodasi
m avjud emas, faqat shakl ifodasi bor deyilsa-da,
bajarilishi
o ‘ylangan ish-harakatning kelasi zam onda am alga oshishi yaqqol
anglashilib turadi. Turk tilida shart shakli to ‘rtta:
Dostları ilə paylaş: