Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining


bildiruv (xabar) va qabul qiluv (shart)



Yüklə 10,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə75/333
tarix03.09.2023
ölçüsü10,44 Mb.
#141311
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   333
Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X

bildiruv (xabar) va qabul qiluv (shart).
B ild iru v sh ak li 
(xabar mayli)
ro 'y bergan, am alga oshirilgan 
ish-harakatdan darak beradi: 
geldi, geliyor
kabi. Yuqorida aytilgan 
to 'q q iz xil fe’l tuslanishidan beshtasi bildiruv shakllaridir. Ular orqali 
ro 'y bergan, ro 'y berayotgan yoki ro 'y berishi kerak bo'lgan bir ish-
85


harakatdan xabar beriladi. Bu turk tili gram m atikasida 
haber kipleri
ham deyiladi. Bu «xabar»ning ichida zam on m a’nosi ham mujassam. 
Demak, bildiruv qoliplari ham xabar, ham zam onni ifodalaydi. B ir 
ish-harakatning ichida o ‘tgan zam on kesim iga f e i zam oni deyiladi. 
Tuslanish c h o g id a zam on f e in in g negiziga qo'shiluvchi birinchi 
q o‘shim eha bilan k o ‘rsatiladi. B u zam onlam ing soni 5 ta. Shu tarzda 
tuslovchi q o ‘shim chalar shakl nuqtai nazaridan xabar, bildiruvni: 
zam on nuqtai nazaridan esa 5 xil zam onni ifodalaydi, bu: 
yimdiki
zaman
(hozirgi zamon), 
goriilen gegmi§ zaman
(yaqin o ‘tgan zamon), 
ogrenilen gegmi§ zaman
(uzoq o ‘tgan zamon), 
gelecek zaman
(kelasi 
zam on) va 
geni$ zaman
(hozirgi-kelasi zamon).
S h a rt-is ta k s h a k lla ri 
(§art, emir ve istek kipleri)
haqiqiy 
b o im a g a n , faqat am alga oshirilishi k o ‘zda tutilgan, tasavvur qilingan 
ish-harakatni ifodalash uchun qo ilan ilad i: 
gelse, g e l gelm eli
kabi. 
Bunday shakllarga 
shart-istak mayli
ham deyiladi. Bularda zam on 
ifodasi m avjud emas, faqat shakl ifodasi bor deyilsa-da, bajarilishi 
o ‘ylangan ish-harakatning kelasi zam onda am alga oshishi yaqqol 
anglashilib turadi. Turk tilida shart shakli to ‘rtta: 

Yüklə 10,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   333




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin