Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining


o*zgaradi: anlatabildim, gorebilirsiniz, а



Yüklə 10,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə89/333
tarix03.09.2023
ölçüsü10,44 Mb.
#141311
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   333
Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X

o*zgaradi: anlatabildim, gorebilirsiniz, а
1
аЫ
1
тц, varabilmelisiniz,
yiiriiyebiliyordu, уеЩеЫЪеутцт, kaqabilelim kabi.
Hozirgi turk tilida imkoniyat feilarining tuslanraaydigan
shakllari ham uchraydi. Bular harakat nomi va sifatdosh shakllaridir:
Maksat goriqebilmek (Maqsad ko'risha olmoq). 
‘N e mutlu
yapabilene” (Buni qila olgan qanday baxtli). Verebilecegini уегтц
(Bern olganichasini beribdi), Alabildigin kadar gotiir (Olganingcha
olib ket).
Imkoniyat fe’ llarining bo ‘ lishsiz shakli ancha qadimgi yordamchi
fe’l (eski turkcha u-mak fe’lning boiishsiz shakli - u-ma-mak (kil-a
umamak) asosida yuzaga kelgan. Keyinehalik u- unlisining tushishi
natijasida hozirda qoilanayotgan va turkiy singarmonizm qonuniga
bo‘ysunuvchi ma-mak (me-mek) shakli paydo boigan va hozirgacha
saqlangan: gezememek (gezemiyorum), kalkamamak (kalkamadimz)
kabi. Imkoniyat feilarining boiishsiz shakli boiishli shaklga parallel
oiaroq barcha tuslanish shakllari va feining vazifadosh shakllari
qolipiga kiradi: Qok insan bunu anlayamaz (Ко ‘p odam buni tusima
olmaydi). Yapamayacagim vaadetme (Qo ‘lingdan kelmaydigan ishni
va 'da berma). “ Biikemedigin eli op ” (atasozii) ("Buka olmagan qo ‘Ini
o ‘p ”)  kabi.
Ta’kidlash joizki, ravishdoshlarning boiishsiz shakli ham -me
qo'shimchasi vositasida yasaladi (gitmeyebilecegim, kalmayabi-
lirsiniz). Bu esa shaxsning imkonsizligini emas, ish-harakatni
bajarmaslik imkoniyatiga ega ekanligini ko'rsatadi.
Imkoniyat feilarining tuslanishi (yetelik eyleminin qekimi)

Yüklə 10,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   333




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin