Hikoyaning sharti (Hikayenin §arti) murakkab hikoya tuslanish shakliga i-тек feiining sharti qo'shimchasi qo'shilib yasalgan o ‘ta murakkab tuslanish shaklidir: gel-i-yor-du-y-sa-n, gel-mi§-ti-y-se, yap-acak-mif-sa-niz kabi. bilmek bilmemek Ben bil-i-yor-du-y-sa-m bil-m-i-yor-du-y-sa-m Sen bil-i-yor-du-y-sa-n bil-m-i-yor-du-y-sa-n 0 bil-i-yor-du-y-sa bil-m-i-yor-du-y-sa Biz bil-i-yor-du-y-sa-k bil-m-i-yor-du-y-sa-k Siz bil-i-yor-du-y-sa-mz bil-m-i-yor-du-y-sa-mz Onlar bil-i-yor-lar-diy-sa bil-m-i-yor-lar-diy-sa bil-i-yor-duy-sa-lar bil-m-i-yor-duy-sa-lar Rivoyatning sharti (Rivayetin §arti) murakkab rivoyat tuslanish shakliga i-тек feiining sharti qo'shimchasi qo'shilib yasalgan o'ta murakkab tuslanish shaklidir: bil-i-yor-mu$-sa, gel-ecek-mi§-se-n, oku-y-acak-ti-y-sa kabi. 112
Ben bil-i-yor-mu§-sa-m bi 1-m-i-y or-mu j-sa-m Sen bil-i-yor-muj-sa-n bil-m-i-yor-muj-sa-n 0 bil-i-yor-mu§-sa bil-m-i-yor-mu^-sa Biz bil-i-yor-mu§-sa-k bil-m-i-yor-muj-sa-k Siz bil-i-yor-muj-sa-niz bil-m-i-yor-muj-sa-niz Onlar bil-i-yor-mu§-sa-lar bil-mi-yor-mu§-sa-lar bil-i-yor-sa-lar-mi? bil-mi-yor-sa-lar-mi? QO‘SH M A FE’L SHAKLLARI. KO‘MAKCHI FE’LLAR (Tasvir Fiilleri) Turk tilida -e va -i ravishdosh qo'shimchalariga ba’zi “yarim yordamchi fe ’lia r” qo'shilib yasalgan shakllarga qo’shma (murakkab) fe’l shakllari (tasvir fiilleri) deyiladi. Buday shakllar ravishdosh holatida turgan fe’ldan anglashilgan ish-harakat, holatning yuzaga kelishini ifodalaydi. Bunda ravishdosh ma’nosi asos boTib xizmat qiladi. Ular xuddi shu xususiyatlari bilan boshqa murakkab feilardan farq qiladi: yap-abil-mek (qila olmoq), al-i-ver-mek (olib yubormoq), yuru-ye-dur-mak (yuraturmoq), dur-a-kal-mak (to ‘xtab qolmoq), ol-e- yazmak (o ’layozmoq) kabi. Tasvir fe’llari har doim qo‘shib yoziladi va ularning ikkinchi qiiitii singarmonizm qoidasiga bo'ysunmaydi. Tasvir fe’llari ma’no jihatdan to'rt turga bo'linadi: 1. Imkoniyat fe’llari (yeterlik (yeterlilik) fiilleri); 2. Ko'makchi (tezlik) feTlar (tezlikfiilleri); 3. Davom fe’llari (surekfiilleri); 4. Taxmin fe’llari (yakla§ikfiiller). Imkoniyat fe’llari (yeterlik (yeterlilik) fiilleri). Imkoniyat fe’llari4 fe’l o'zagiga qo'shilgan -e ravishdosh qo'shimchasidan keyin ko'makchi vazifasidagi bilmek fe’li qo'shib yasaladi va ish-harakat yoki holatning yuz berishi mumkinligi, ehtimoldan holi emasligini bildiradi: gor-e-bilmek, du$un-e-bilmek, atla-y-a-bilmek kabi. Imkoniyat fe’llari tasvir fe’llarining nutqda eng faol qo'llaniluvchi turi bo'lib, barcha zamon shakilarida tuslanadi va mayllar bo'yicha Imkoniyat fe’llarining o'zbek tilshunosligidagi yana bir nomi “Iqti- dor fo'llari’'dir 113
