M tojiyev, I. Nigmatov
M ehnatning fiziologik asoslari
Yüklə 8,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3. M ehnatning fiziologik asoslari
Har qanday m ehnat - m urakkab fiziologik jarayonlar kom pleksidan tashkil topadi. Bu faoliyatda markaziy asab sistemasi asosiy vazifani bajaradi, y a ’ni ish jarayonida inson organizm ida sodir b o ‘ladigan o ‘zgarishlam i boshqaradi. Ay nan inson m iyasi tufayli m ehnat faoliyatida uning kuch-quw ati (energiyasi) sarflanadi. M exanik ishlami boshqarish uchun inson organizm ida kim yoviy-biologik jarayon natijasida uglevodlar parchalanishi hisobiga am alga oshadi. Bunda jism oniy kuchga sarfianadigan kislorod m iqdori m ehnat faoliyatining unum iga b og ‘liq b o ‘ladi. Jismoniy m ehnat faoliyatida nafaqat uning kuch-quw atiga, balki fiziologik a’zolar tizim ida ham o‘zgarishlar yuz beradi. M asalan, chuqur nafas olish yoki chiqarish orqali ish jarayonining kechishiga olib keladi. Jism oniy tayyorgarlik k o ‘rgan insonlarda chuqur nafas olish imkoniyati yuqori bo‘ladi. Yurak a ’zolari tizim ida ham o ‘zgarishlar yuz beradi. M asalan, og‘ir jism oniy harakatning ko ‘payib ketishi oqibatida, yurakning 27 tez-tez urishiga va qon bosim ining ko‘tarilib ketishiga olib keladi. Bunda qondagi biokimyoviy o ‘zgarishlar natijasida qand dinamikasi o ‘zgarishi kuzatiladi. Jumladan, o ‘rtacha og‘ir ish bilan shug‘ullanuvchilarda qand miqdori oshib boradi, lekin qandning ortib borish miqdori kasallangan inson tuzalib ketgunga qadar muayyan vaqtgacha saqlanib qoladi. Organizmdagi q u w a tn in g salmoqli darajada sarflanishi natijasida undagi uglevod zaxiralarining kam ayishiga olib keladi. To‘xtovsiz jism oniy o g ‘ir m ehnat qilish oqibatida sut kislotasining k o ‘payishiga, PH m uhitning oshishi esa qondagi gemoglabin kislorodining teriga o ‘tish tezligining oshishiga olib keladi. Shuningdek, og’ir jism oniy mehnat qiladiganlarda suv va tuz almashish jarayonlarining tezlashishiga, ter to ‘kilishiga, bular esa buyraklar bajaradigan vazifaning yengillashishiga olib keladi. Ammo, bunday m ehnat faoliyatida organizmdagi oshqozon osti bezi ish faoliyatining sekinlashishiga, ovqat hazm qilishning pasayishiga olib keladi ham da eshitish, k o ‘rish, sezish faoliyatlariga ham o ‘z ta ’sirini ko ‘rsatadi. B unga qarshi deyarli aqliy m ehnat faoliyatida - gaz almashunivi qisman o ‘zgarishi, qon pulsi sekinlashishi, qon bosim ining k o ‘tarilishi, nafas olishning qiyinlashishi, m iyaga ko‘p qon quyilishiga olib keladi. Surunkali aqliy m ehnat burun qon tomirlari, ayniqsa, m iya va yurak qon tom irlarining m e’yoriy tonusining o ‘zgarishiga olib keladi. Aqli m ehnat faoliyati sezgi a ’zolari: eshitish, ko‘rish, sezishning jim jitlikda ishlashi bilan uzviy bog‘liq. Yengil jism oniy mehnat, aqliy m ehnat faoliyatining q o ‘llab-quw atlab turadi, og‘ir jism oniy mehnat esa buning aksi, jism oniy va aqliy m ehnat faoliyatini to ‘xtovsiz am alga oshirilishi inson ishlash qobiliyatining pasayishiga olib keladi. Yüklə 8,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|