Samarqand davlat tibbiyot universiteti buxoro davlat tibbiyot instituti

 
 

---

O`quv qo`llanma
48 Sahifa 
O’PKA VA PLEVRA KASALLIKLARI 
 
Anatomik-fiziologik ma’lumotlar 
O’pka – juft a’zo bo’lib, ikkala o’pka ham ko’krak qafasi ichida 
joylashgan. O’ng o’pkani chap o’pkadan ko’ks oralig’i ajratib turadi. Har 
bir o’pka ko’krak bo’shlig’ida tolali-elastik parda (plevra) bilan qoplangan 
katta bo’shliqni to’ldirib turadi. Bu parda, ya’ni parietal plevra yuzasini 
mezoteliy yassi hujayralari bilan qoplangan bo’lib, har bir o’pka ham, o’z 
navbatida shunday parda – vistseral plevraga o’ralgan bo’ladi. 
Nafas olish harakatlari amalga oshirilayotgan vaqtda, har qaysi 
o’pkaning ko’krak qafasida ozod harakatlanishini ta’minlash uchun, 
parietal va vistseral plevralar orasida juda oz miqdorda sirpanuvchan 
xususiyatlari nihoyatda yuqori bo’lgan – plevralararo suyuqlik bo’ladi. Bu 
harakatlarda o’pkaning bronxlar va qon tomirlar kiradigan qismi – o’pka 
o’zagi (darvozasi) ishtirok etmaydi. Parietal plevra o’z navbatida 3 qismga 
bo’linadi: qovurg’a qismi, diafragmal va ko’ks oralig’i plevrasi. 
O’ng o’pkaning hajmi, chap o’pkaga nisbatan kattaroq bo’lib, ayni 
vaqtda u birmuncha kalta va serbar bo’ladi. Har qaysi o’pkada uchta yuza: 
tashqi (qovurg’a), pastki (diafragmal) va ichki (ko’ks oralig’i) yuzalari farq 
qilinadi. Har bir o’pka egatlar vositasida bo’laklarga bo’linadi. Ikkala 
o’pkada bo’ladigan egatlardan biri – egri egat nisbatan yuqorida (o’pka 

---

Gospital xirurgiyasi
49 Sahifa 
cho’qqisidan 6-7 sm pastda) boshlanadi, so’ngra pastga diafragma 
yuzasiga qiya holda tushib, o’pka to’qimasiga chuqur kiradi. Shu egatlar 
yordamida har bir o’pka yuqori va pastki bo’laklarga bo’linadi. Chap 
o’pkadan farqli ravishda o’ng o’pka yana ikkinchi – gorizontal egatga 
ega.U IV qovurg’a sathidan o’tadi. Shu bilan u o’ng o’pka yuqori 
bo’lagidan o’rta bo’lakni tashkil qiladigan ponasimon qismini ajratib 
turadi.
Shunday qilib, o’ng o’pkada uchta bo’lak: yuqori, o’rta va pastki 
bo’laklar bo’ladi. Chap o’pkada esa ikkita bo’lak: yuqori va pastki bo’lak 
tafovutlanadi. O’ng o’pkaning o’rta bo’lagiga chapda “til” bo’lagi to’g’ri 
keladi. O’pkalarning har bir bo’lagida bosh bronx tarmog’i hisoblangan 
alohida bronx bo’lagi bo’ladi. Bronx bo’laklari o’z navbatida segmentar 
bronxlarga bo’linib, ularning har biri o’pkaning tegishli bo’limi bilan birga 
bronx-o’pka segmenti nomini olgan segmentlarni hosil qiladi. Segment o’z 
tashqi ko’rinishi bo’yicha asosi o’pka periferiyasiga, cho’qqisi esa o’pka 
ildiziga qaragan piramida shaklini eslatadi. Insonda har bir o’pka asosan 
o’n segmentdan tashkil topgan bo’ladi, bunda yuqori bo’lakda 3 ta bronx-
o’pka segmenti, o’rta bo’lagida va chap o’pkaning unga o’xshash til 
qismida 2 ta segment, pastki bo’lagida 5 ta (yuqori va 4 ta bazal) 
segmentlari bo’ladi. Ikkala o’pkaning pastki bo’laklarida hamma 
hollarning deyarli yarmida qo’shimcha segment uchraydi. 
O’pkani segmentlarga bo’linishi klinika uchun katta ahamiyatga ega 
bo’ladi. Chunki bunga qarab, bemorda patologik “o’choq”ning qaerda 
joylashganini (lokalizatsiyasini) aniq topish va o’pkani maqsadga muvofiq 
(tejamli, segmentar) rezektsiya qilish imkoniga ega bo’lamiz. Bronx-o’pka 
segmentlari o’z arteriyalari va nervlariga, venalari esa segmentlararo 
biriktiruvchi to’qima tarkibida boradigan segmentlararo vena qon 
tomirlariga ega bo’ladi. 
O’pkani qon bilan ta’minlashda ikkita sistema – o’pka va bronxial 
qon tomirlari qatnashadi. O’pka qon tomirlari sistemasi asosan nafas olish 
faoliyatida ishtirok etadi, bronxial qon tomirlar sistemasi esa, o’pka 
to’qimasini oziqlantirish faoliyatini bajaradi. Bronxial arteriyalar ko’krak 
aortasi tarmoqlari bo’lib, odatda bronxiolalargacha etib boradi, o’pka 
alveolalari esa o’pka arteriyasi sistemasi orqali amalga oshiriladi. Bronxial 
va o’pka arteriyalari tarmoqlari orasida anastomozlar bo’ladi. Venoz qon 

---