N. M. Kayumova

Jamoa - shaxs axloqiy kamolotining asosi
Jamoa so'zi lotincha «kollektivus» so'zining tarjimasi bo'lib, 
omma, birlashma, yig'ilma, guruh ma'nolarini anglatadi. Aniq- 
roq aytiladigan bo'lsa, jamoa bu kishilardan iborat guruh de- 
makdir. Shaxsni shakllantirishda jamoaning yetakchi ahami­
yati to'g'risidagi fikrlar pedagogika fanining ilk rivojlanish 
davridanoq bildirilgan.
Kishilarning jamiyatda birga yashashi, o'zaro bir-birini 
qo'llab-quvvatlashi, ozchilikdan-ko'pchilikning afzalligi haqi­
da Payg'ambarimiz s.a.v.ning hadislarida: «Ikki kishi bir kishi- 
dan yaxshi, uch kishi ikki kishidan yaxshi, to'rt kishi uch kishi- 
dan yaxshi, ko'pchilik bilan birga bo'linglar. Tangri ummat- 
larini faqat to'g'ri yo'lda borishlikka birlashtiradi», deyilgan. 
Kishilarning boshiga yaxshi kun ham, yomon kun ham tush- 
ganda, albatta, mahalla, qarindosh-urug' madadkor bo'ladi. 
Buni biz urf-odatlarimizda ko'rishimiz mumkin. M: hasharlar, 
to'yga to'yona bilan kelish va hokazo.
Shaxsni shakllantirishning muhim omillari bo'lgan jamoa 
to'g'risidagi ta'limot axloq tarbiyasida muhim o'rinni egallay- 
di. Buning uchun bolalarni asta-sekin, avval bir necha kichik- 
kichik guruhlarda uyushtirib, so'ng birgalikda biron ishni ba- 
jarishga tortish kerak. Bunda qo'yilgan maqsad bolalarga tu- 
shunarli bo'lishi kerak. Umumiy ish har bola ozgina bo'lsa ham 
ishtirok etadigan qilib tashkil etilishi lozim. Bunday xususi- 
yatlarni tarbiyalashda san’at, bolalar bayramlari, birgalikdagi 
mehnat va faoliyatlarning tutgan o'rni kattadir.
Bolalar o'yinlari va mehnatining jamoa tusida bo'lishi alo­
hida ahamiyatga ega. Bular bolalarni birga harakat qilishga,
192

---

o'z intilishlarini umumiy maqsadga yo'naltirishga, o'z ishini 
va maqsadini boshqarish ishi va harakatiga bo'ysungan holda 
boshqarishga o'rgatadi.
Bola yoshlikdan boshlab, o'zida boshqalar bilan, bolalar ja- 
moasi bilan muloqotda, birgalikda bo'lishga ehtiyoj sezadi. 
Ammo kichkina bola jamoani o'zi tanlay olmaydi. U biron ja- 
moaga sharoit taqozosi bilan kelib qoladi. Yashab turgan joy- 
dagi yoki ota-onasini ish joyidagi maktabgacha ta'lim muas- 
sasalariga qatriay boshlaydi. Bu muassasalarga bola o'z xohi- 
shi bilan bormaydi. Shunga qaramay bola bu jamoaning qonun- 
qoidalariga bo'ysunishi, uning tartiblariga rioya qilishi shart. 
Aks holda uni jamoa kechirmaydi. Natijada bola o'zi yashayot- 
gan axloq, odob tajribalarini egallashga majbur bo'ladi. Shu­
tting uchun buyuk mutafakkir A.Navoiy bola yoshligidan oqil 
va fozil kishilar jamoasida qatnashib, ularning suhbatlaridan 
bahramand bo'lishlarini tavsiya etadi.
Rus pedagogi A.S.Makarenko jamoa munosabatlarining ich­
ki jihatlariga katta ahamiyat bergan. U jamoada shakllangan 
eng muhim quyidagi belgilarni ajratib ko'rsatgan edi:
- Doimiy tetiklik, tarbiyalanuvchilarning faoliyatga tayyor- 
ligi;
- O'z jamoasi qadriyatlarining mohiyatini tushunish, uning 
uchun g'ururlanish asosida o'z qadr-qimmatini anglash;
- Uning a'zolari o'rtasidagi do'stona birlik;
- Jamoaning har bir a'zosidagi do'stona birlik;
- Tartibli, ishchan harakatga yo'llovchi faollik;
- O'z hissiyot va so'zlarini boshqara olish ko'nikmasi.
Bolalar o'zaro yashayotgan jamoaga bo'lgan munosabatiga
qarab bir necha guruhga bo'linadi. Birinchi guruh ijobiy xulq- 
li bolalar bo'lib, ularni jamoa a'zolari hurmat qiladilar. Bu toi- 
fadagi bolalar jamoasining faollari bo'lib, tarbiyachi jamoa mu- 
nosabatlarini o'rnatishda ularga suyanadi.
Ikkinchi guruhga kiruvchilar faollar tashabbusiga qo'shiladi, 
ammo barqaror bo'lishadi.
193

---

Uchinchi guruhdagilar tortinchoq bo'lib, o'yinda qatnash- 
maydi, mashg'ulotlarida ham sust bo'lishadi, bunday bolalarga 
alohida e'tibor va yordam berish zarur.