Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

 
 

---

151 
RƏSUL RZA: KEÇMİŞDƏN MÜASİRLİYƏ, QULLUQDAN 
VƏTƏNDAŞLIĞA, ŞİMALDAN CƏNUBA, MİLLİLİKDƏN 
ÜMUMBƏŞƏRLİYƏ KÖRPU 
 
Salidə ŞƏRİFOVA Şəmməd qızı 
filologiya elmləri doktoru, AMEA-nın professoru 
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası 
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu 
(Azərbaycan) 
 
Xülasə:
Rəsul Rza Azərbaycan ədəbiyyatında bir tərəfdən görkəmli Sovet 
şairi kimi, digər tərəfdən isə Sovet dövrünədək Azərbaycan ədəbiyyatının 
ənənələrini öz şəxsiyyətində və yaradıcılığında cəmləşdirən, SSRİ hakim dairələrin 
destruktiv təsirindən qoruyaraq gələcək nəsillərə bu ənənələri ötürə bilən ədib kimi 
tanınır. 
Rəsul Rza Sovet şairi olaraq sosialist ideyaların təbliği ilə məşğul olmuş, 
digər tərəfdən isə yaradıcılığı vahid Azərbaycan ədəbi məkanın qorunub 
saxlanılmasında xüsusi rol oynamışdır. Rəsul Rza məsul vəzifələrdə (o cümlədən 
Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının rəhbəri vəzifəsində) fəaliyyət göstərmişdir. Buna 
baxmayaraq, Rəsul Rza Sovet hakimiyyətinin keçirdiyi represiyalara qarşı açıq 
etiraz etmişdir. Rəsul Rza Sovet sistemini tənqid etmiş, bu sistemin əsas prinsip və 
ideyalarını inkar etmişdir. Faşizm ilə mübarizədə Böyük Vətən Müharibəsində 
hərbi müxbir kimi fəaliyyət göstərmişdir. 
Rəsul Rza yaradıcılığı bir körpüdür: Azərbaycan ədəbi ənənələri keçmişdən 
müasirliyimizə ötürən, vəzifəli şəxsi vətəndaşlıq borcu ilə birləşdirən, Şimali 
Azərbaycanın ədəbi məkanını Cənubi Azərbaycanın ədəbi məkanı ilə birləşdirən, 
millilikdən ümumbəşərliyə aparan körpü. 
Açar sözlər:
Azərbaycan ədəbiyyatı, Sovet şairi, sosialist ideyaları, vahid 
Azərbaycan 
Xulosa:
Rasul Rizo Ozarbayjon adabiyotida bir tomondan atoqli sovet 
shoiri, bir tomondan Ozarbayjon adabiyoti anʼanalarini oʻz shaxsiyati va ijodida 
shoʻrolar davrigacha jamlagan, ularni hukmron doiralarning buzgʻunchi taʼsiridan 
himoya qilgan adib sifatida tanilgan SSSR va bu an'analarni kelajak avlodlarga 
o'tkazishga muvaffaq bo'ldi. 
Rasul Rizo sovet shoiri sifatida sotsialistik g‘oyalar targ‘iboti bilan 
shug‘ullangan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, uning ijodi Ozarbayjonning yagona 
adabiy makonini saqlab qolishda alohida o‘rin tutgan. Rasul Rizo mas’ul 
lavozimlarda (jumladan, Ozarbayjon Yozuvchilar uyushmasi rahbari) ishlagan. 
Shunga qaramay, Rasul Rizo sovet hokimiyati tomonidan amalga oshirilayotgan 

---

152 
qatag‘onlarga ochiqdan-ochiq norozilik bildirdi. Rasul Rizo sovet tuzumini tanqid 
qilib, bu tuzumning asosiy tamoyil va g‘oyalarini inkor etdi. Ulug‘ Vatan urushida 
fashizmga qarshi kurashda harbiy muxbir bo‘lib ishlagan. 
Rasul Rizoning ijodikorlik ko'prikdir: Ozarbayjon adabiy an’analarini 
o‘tmishdan zamonaviyligimizga o‘tkazuvchi, mansabdor shaxsni fuqarolik 
burchini bajarishga majbur qiladi, Shimoliy Ozarbayjon adabiy makonini Janubiy 
Ozarbayjon adabiy makonini bog‘lovchi, milliylikdan umuminsoniylikka 
yetaklovchi ko‘prik.