O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
FILOLOGIYA
1/4/1 2023
- 301 -
Bizning nazarimizda olimlar o‘zbek tili leksikasini
qo‘llanish doirasini aniq ko‘rsatishgan, sohaga tegishli
so‘zlarni terminologik qatlam sifatida talqin etilgan,
chegaralangan leksikani maxsus so‘zlar tashkil qilishi bu o‘z
navbatida sohalar doirasida muloqot manbai hisoblangan
terminlar ekanligi ilmiy tomondan aniqlashtirilgan.
Tadqiqotda 3000 ta nemischa, o‘zbekcha, ruscha va
niglizcha agrar terminlari [8] hamda I.I.Senyaginaning (1987)
“Nyemesko-russkiy selskoxozyaystvennыy slovarь”[12] idagi
110000 mingta agrar terminlarni leksikografik ifodalanishiga
e’tibor qaratildi.
Tadqiqot
metodologiyasi
.
Hozirgi
zamonaviy
lingvistikada termin kategoriya sifatida tadqiq qilinmoqda.
Qadimgi
ilmiy
tadqiqotlarda
kasbiy
so‘zlar
va
umumistemoldagi so‘zlar o‘rtasidagi farq har qanday
kontextda aniq va tushunarli bo‘lgan. Bunga farqli o‘laroq
kognitiv lingvistik tadqiqotlarda soha tiliga tegishli so‘zlar
ham noaniq va ko‘p ma’noli bo‘lishi mumkinligi, ular sohaga
tegishli matnlarda va muloqot jarayonida aniqlik va bir
ma’noliylikka erishadi. Ta’kidlanishiga ko‘ra, soha so‘zlari
soha tiliga doir kontekstga kiritilishi va qo‘llanishi natijasida
sohaga oid tushunchalar tizimiga ham kiritilib, termin sifatida
belgilab qo‘yilishi lozim bo‘ladi. Aksariyat insonlar shisha
idish (die Flasche) so‘z (birikamasi)ni ma’lum soha tiliga oid
so‘z, termin deb emas, balki umumadabiy tilga doir oddiy so‘z
deb bilishadi [5].
Sohaga tegishli terminlarni zamonaviy adabiyotlarda
quyidagi tasvir orqali ko‘rishimiz mumkin .
2-jadval
Sohaga tegishli leksikaning strukturasi
Termin va yarim terminlar qatorida sohaga oid
leksikaning tarkibiy qismi sanaluvchi soha so‘zlarining
ekspressiv dubleti ham mavjud deb qaralgan. Mazkur dublet
so‘zlar oddiy soha so‘zlaridan tavsifiy jihatdan farq qilib, ular
sohaga doir muloqot jarayonida aniq bir ma’noni emas, balki
boshqa bir ekspressiv, kutilgan yohud kutilayotgan ma’no-
mazmunni ifodalash uchun qo‘llanadi [13].
Dostları ilə paylaş: