O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

1. 
Yangi 
grammatik 
materialni 
o’zlashtirishni 
taominlash, 
o’quvchilarning oldingi bilimlarini aniqlash.
Masalan, sanoq va tartib bildirgan 
so’zlarni o’rganish uchun 
“Biz qaysi so’zlarga so’roq berishni o’gandik?”
(shakl va 
narsa, belgi bildirgan so’zlarga), 
“Kim?, nima? so’roqlari qaysi so’zlarga 
beriladi?”, “Qanday?, qanaqa? so’roqlari-chi?”
kabi savollardan foydalanish 
mumkin.
Sinf xattaxtasiga 
“Tok ko’chati o’tqazilgandan keyin uchinchi yili hosilga 
kiradi”
gapi yoziladi. O’quvchilar yuqoridagi savollar asosida narsa bildiruvchi 
so’zlarni belgilaydilar: 
Nima? - tok 

---

491 
Nima? - ko’chat 
Nima? - hosil 
Nima? - yil 
Bu savol-javob yangi materialni ongli o’zlashtirishga o’quvchini tayyorlaydi. 
2. O’quvchilarga bajariladigan ishlarning maqsadi e’lon qilinadi: 
– Biz siz bilan gapdagi so’zlarga so’roq berishni va shu so’zning nimani 
bildirishini bilib oldik. Biz tahlil qilgan gaplarda baozi so’zlar qolib ketdi. Bu darsda 
biz shu so’zlarga so’roq berib, nimani bildirishini aniqlaymiz (
“uchinchi”
so’zining 
tagiga chizib ko’rsatiladi, qolgan so’zlarni ham keyin o’rganishlari aytiladi). 
3. Yangi grammatik materialni tushuntirish. 
Yangi material tanlangan 
gaplarni grammatik tahlil qilish va xulosa chiqarish yo’li bilan tushuntiriladi. 
Tushuntirish izchil olib boriladigan ikkita ishdan iborat:
 
A.matn (ichki) tahlili:
agar mavzu keng tushuntirishni taqozo etmasa, birinchi 
misolni tahlil qilish bilanoq xulosa aytib qo’ya qolinadi. Sanoq va tartib bildirgan 
so’zlar xuddi shunga to’g’ri keladi.
Keng va bir qancha muhim belgilarga ega bo’lgan grammatik material 
tushuntirilsa, unda bir nechta misol tahlil qilingach, xulosa chiqariladi (so’z 
o’zgartiruvchi qo’shimchalar, asosdosh so’zlar). 
Sinf xattaxtasidagi misol yoniga yana gaplar yoziladi: 
“Ekilgan tokdan yuz 
kilogrammgacha uzum hosili olinadi”
. 
O’qituvchi: – 
Birinchi gapda yil so’zi orqali uchinchi so’ziga so’roq bering
(nechanchi yili?). 
“Uchinchi” so’zi qaysi so’roqqa javob bo’lyapti?
(nechanchi?) 
Yilning nimasini bildiryapti? Belgisini bildiryapti-mi?
(yo’q).
Bolalar javob berolmaydi. 
O’qituvchi sinf xattaxtasiga quyidagi birikmalarni yozadi: 
birinchi yili 
uchinchi yili 
ikkinchi yili 

---

492 
– 
Tartib bo’yicha qaysi oldin turadi? 
(1) birinchi yili; 2) ikkinchi yili; 3) 
uchinchi yili)
Ko’rdingizmi, 
1-, 2-, 3-
yilning, narsaning (predmetning) tartibini 
bildiryapti. 
– Siz nechanchi sinfda o’qiysiz?
(2-sinfda) 
– Siz qaysi sinfdan keyin turasiz?
(1-sinfdan)
Bu jarayonda stol ustiga predmetlarni qo’yib, ularning tartibini aniqlatish 
mumkin. 
Bu so’zlar narsalarning tartibini bildirib, nechanchi? so’rog’iga javob bo’ladi, 
narsa, shaxs bildirgan so’zlarga bog’lanib keladi: 
Strelka bilan ko’rsatiladi: