Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Cədvəl 8.3
Azərbaycan Respublikasında 2011-ci ildə “Gəlirlərin ilkin
bölüşdürülməsi hesabı” (cari qiymətlərlə, milyon manatla)
Ehtiyatlar
İstifadə
1) Ümumi mənfəət (qanşıq gəlirlər) -
40988,0
2) Ə m ək ödənişləri - 8020,0
3) İstehsala və idxala vergilər (+) - 3460,0
4) İstehsala və idxala subsidiya (-) - 127,0
5) M ülkiyyətdən alınmış gəlirlər - 17955,6
6) M ülkiyyətdən verilmiş gəlirlər -
21777,5
7) İlkin gəlirlərin qalığı - 48519,1
Ehtiyatların cəmi - 70296,6
İstifadənin cəmi - 70296,6
8.3 cədvəlinin sağ tərəfindəki ilkin gəlirlərin qalığı hesabın tarazlaşdı­
rım maddəsidir. Cədvəlin sol tərəfində göstərilmiş əsas gəlir mənbələrinə 
qısa xarakteristika verək.
236
Mənfəət (qarışıq gəlir) dedikdə, korporasiyaların (qeyri-maliyyə və 
maliyyə), həmçinin korporasiyalara daxil olmayan (korporasiyalaşdırıl- 
mamış) kiçik müəssisələrin ilkin gəlirləri nəzərdə tutulur. İlkin gəlirlərin 
bölüşdürülməsi hesabında əməyin ödənilməsi həmin ölkədə və xaricdə 
ÜDM-in istehsalında iştirak edən rezidentlərdən daxil olan əmək haqqını 
göstərir. Beləliklə, bu hesabdakı əməyin ödənilməsi ilə gəlirlərin əmələ 
gəlməsi hesabındakı əməyin ödənilməsi maddələri bir qayda olaraq bir- 
birinə uyğun gəlmir. Bunlar bir-birinə təsadüfən uyğun gəlir.
Subsidiyalar çıxılmaqla istehsala və idxala görə vergilər dedikdə, 
dövləti idarəetmə orqanlarının ilkin gəlirləri nəzərdə tutulur. Qeyd etmək 
lazımdır ki, gəlirlərə və əmlaka görə ödənilən vergilər ilkin gəlir hesab 
olunmur, yenidən bölgü tədiyələri sayılır. Mülkiyyətdən əldə edilən 
gəlirlər isə iqtisadiyyatın bütün bölmələrində ilkin gəlirlər hesab edilir. 
Buna faiz, dividend, renta, birbaşa yeni investisiya qoyuluşu nəticəsində 
əldə edilən gəlirlər, texniki sığorta ehtiyatlarının investisiyalaşdırılmasın- 
dan alman gəlirlər, sığorta polisinin öhdəlikləri və s. aiddir. Lakin yaşayış 
və qeyri-yaşayış binalarından istifadə üçün alman icarə haqqı mülkiy­
yətdən əldə edilən gəlir deyil, xidmətə görə ödəniş hesab edilir.
İqtisadiyyatın bütün bölmələri üçün ilkin gəlirlərin qalığının cəmi 
MHS-nin çox mühüm başqa bir ümumi göstəricisini - milli gəliri verir. 
Milli gəlir ölkə rezidentlərinin əldə etdikləri ilkin gəlirlərin məbləğini ifa­
də edir. O, ümumi və xalis formada hesablana bilər. Milli gəlir istehlak 
olunmuş əsas kapitalla birlikdə hesablandıqda buna onun ümumi formada 
hesablanması deyilir. Milli gəlir istehlak olunmuş kapitalın dəyəri çıxıl­
maqla hesablandıqda isə ona milli gəlirin xalis formada hesablanması 
deyilir. Beləliklə, milli gəliri iki yerə bölmək olar. Başqa sözlə, ümumi 
formada hesablanan milli gəlir ümumi milli gəlir (ÜMG), xalis formada 
hesablanan milli gəlir (XMG) adlanır. Məlum olduğu kimi, ÜMG ÜDM- 
dən ölkə rezidentlərinin xaricdən aldıqları ilkin gəlirlərin qalığı qədər 
azdır. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə ÜMG bir qayda olaraq 
ÜDM-dən çox, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə, əksinə, az olur. Bu, 
onunla əlaqədardır ki, inkişaf etmiş ölkələr xaricə investisiya qoyulu­
şundan daha çox gəlir əldə edirlər.
“Gəlirlərin təkrar bölgüsü hesabı” əsas etibarilə pul formasında olan 
gəlirlərin yenidən bölgüsünü həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
Hesabın tarazlaşdırıcı maddəsi ilkin gəlirlərin qalığıdır. Hesab haqqında 
8.4 cədvəlindəki məlumatlar daha aydın təsəvvür verir.