Pedagogikasi

36 Йулдошева С. Халк урф-одатлари ва анъаналари. -Т .: И ж од дунёси. 2003. 88-6.
80

---

jazo
yom on oqibatlarga 
olib 
kelishi 
ta ’kidlanadi. 
Lekin 
xalq 
pedagogikasi tarixida tarbiya nuqtai nazaridan jism oniy jazoning 
shapaloq urish va quloq ch o ‘zish shakllari ishlatilgani m a’lum.
X alqim iz tarbiyaning turli metod va shakllarini am alga oshirishda 
xilma-xil tarbiya vositalaridan foydalanganlar. Xususan, xalq o ‘yinlari 
va o'yinchoqlar, xalq o g'zaki ijodi, tabiat va inson m unosabatlari, xalq 
tabobati xususiyatlari, turli to ‘y-tom osha m arosim lari, sayil, y ig ‘in, 
bazm, bayram larda kattalar va bolalarning birgalikdagi ishtiroki, gap- 
gashtak va ulfatchilik, choyxona gurungi, aza m a’rakaiari, uzoq safarga 
va ovga chiqish va h.
Tarbiya vositalaridan biri bo ‘lgan bolalar o ‘yinlarining o ‘z qoidalari 
bo ‘lgan. Shu qoidaga rioya qilmagan bolalarni «o‘yin buzuqi» deb 
o ‘yindan chetlatishgan. Y a’ni o ‘yin jarayonida bolaning yaxshi va 
yom on 
jihatlari 
nam oyon 
bo‘lgan. 
E ’tibor 
bersangiz, 
tarbiya 
vositalarining barchasi k o ‘pchilik ishtirokida am alga oshiriladi va 
shubhasiz, bu juda muhim tarbiyaviy aham iyat kasb etadi. Bunday 
bay ram, sayil, gap-gashtak, y ig ‘inlarda bolalarning yaxshi va yom on 
xatti-harakati k o ‘pchilikning ko ‘z o ‘ngida nam oyon b o ‘ladi va shu 
k o ‘pchilik tom onidan baholanadi. O ta-onalar o ‘z farzandlari tarbiyasiga 
oid xulosalar chiqaradilar. Farzandlam ing odob-axloqi haqidagi yaxshi 
fikrlar ota-onani quvontirsa, aksincha, farzandining xulqi haqidagi ta ’na 
va isnodlar ulam i tashvishga soladi. Bunda keksalar, ota-onalar: 
«Bolam, bu yurish-turishingni ko ‘rganlar, gap-so‘zingni eshitganlar 
nim a deydi?», «M ahalladagilardan uyat emasmi?», «Bizni uyatga 
(isnodga) qo ‘ydingku (sharm anda qildingku)», - deb aziyat chekishadi.
0 ‘smir yoshdagi bolalarning choyxona gurungi, gap-gashtaklarining 
ham o ‘ziga yarasha qoidasi bor. Bu choyxonaga navbat bilan taklif qilish, 
o ‘rtoqlari bilan samimiy muomalada boMish, so ‘zlovchi gapini b o ‘lmaslik, 
navbat bilan gapirish, navbat bilan choy quyish, choyni o ‘ng q o ‘l bilan 
uzatish, noz-ne’matlami teng baham ko‘rish, dasturxonga undash va hoka- 
zolardir. 0 ‘sm irlam ing yaxshi fazilatlari ham, yomon xulqi ham bu yig ‘in- 
larda namoyon bo‘ladi. Kattalaming o ‘git-nasihatlarini olib, ulfatchilikda 
qatnashgan o ‘smirlar odob qoidalarini yaxshi o ‘zlashtirib oladilar.
Xalq pedagogikasida tarbiya vositalaridan yana biri m ehm ondor- 
chilikdir. M arosim , y ig ‘in, to ‘y-tom osha, gap-gashtak, choyxona gurun- 
gining barchasi m ehm ondorchilikni o ‘z ichiga oladi. M ehm ondo‘stlik 
xalqim iz hayotiga singib ketgan eng yuksak kishilik fazilatlaridan iborat 
b o ‘lib, yoshlar tarbiyasida eng muhim tarbiya vositasi sifatida xizm at 
qiladi. X onadon m ezbonlari m ehm onning k o ‘nglini olish, xursand qilish
81

---

uchun eng yaxshi idish-tovoqlam i ishlatadilar, tansiq taom lar pishira- 
dilar. M ehm ondo‘stlikning o 'z ig a xos qoidalari bolalarga pand-nasihat, 
m aslahatlar berish orqali, shaxsiy ibrat-o‘m ak ko'rsatib yoshligidan 
o ‘rgatib kelinadi. Shu tariqa xalqim iz yuqoridagi kabi tarbiya metodlari, 
shakllari va vositalari orqali yosh avlodni ahloqiy tarbiyalab, insoniy 
fazilatlarga o'rgatganlar.