L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

To‘rtinchi gurux uchun tarqatma material. 
«Iqtisodiy nazariya tiplari 
to‘g‘risida leksiyalar»(1935) nomi bilan bog‘liq.U Veblenning shogirdi bo‘lib, ishlab 
chiqarish va biznes qarama-qarshiligi to‘g‘risidagi fikrni meros qilib olgan. 
Odamlarning jamiyatdagi hulqini tadqiqot predmeti deb hisoblaydi. Ijtimoiy 
psixologiya, an’ana va urf-odatlar iqtisodiy hodisalarni belgilovchi omillar sifatida 
qaraladi. Mitchell bo‘yicha, iqtisodiy ko‘rsatkichlar, son va raqamlar o‘zgarishidagi 
qonuniyatlar hal qiluvchi o‘rinni egallaydi. 
U siklik hodisalar tadqiqotchisidir. Moliya-pul muomalasi va kredit 
kategoriyalari bilan siklik tebranishlarni o‘zgartirish, oldini olish va iqtisodiyotga 
ta’sir etish mumkin, deb hisoblagan. U katta yillar davomiyligini hisoblagan. 
Kapitalizmning inqirozsiz rivojlanish modeli loyihasini yaratgan. Sikllarni kapitalizm 
iqtisodiyotiga xos doimiy xususiyat deb qaraydi. Yuzaga keladigan turli qarama-
qarshiliklarni yechishda davlat roli orqali tartibga solish eng qulay vosita deb 
hisoblanadi. Uning tadqiqiotlari empirik va institutsional usullar qorishmasidan 
iborat. 
Kechki va neoinstitutsionalizm davri J. K. Gelbreyt, Pitirim Sorokin(AQSH) 
Raymond Atoi (Fransiya), Yan Tinbergen (Niderlandiya)va boshqa olimlar nomi 
bilan bog‘liq,ular fikricha, jamiyatni qayta qurish, transformatsiya masalalarini hal 
etishda texnik-iqtisodiy omillar mutloqlashtiriladi; Jamiyatning industrial jamiyatdan 
postindustrial, superindustrial yoki neoindustrial informatsion jamiyat sari qarama-
qarshiliklarsiz evolyutsiyasi, sotsialistik va kapitalistik tizimni yagona tizimga 
keltiruvchi nazariyasi ilgari suriladi(konvergensiya nazariyalari). 
J.K.Gelbreyt asarlari sotsialistik va kapitalistik tizimda ro‘y berayotgan 
umumiy o‘zgarishlar, masalan, rejalashtirishdan foydalanish, davlat va korporatsiya 
o‘rtasidagi farqlarning yo‘qolib borishi, tashqi muhitni o‘rganish, fan va ta’limda 
mehnat taqsimoti o‘sishda asosiy omil ekanligini va boshqalar tan olinadi. 

---

 
128 
«Kapitalizm transformatsiyasi» ro‘y berishi bashorat qilingan (Asarlari: «Mo‘l-
ko‘lchilik jamiyati»(1958),»Yangi industrial jamiyat»(1927). 
«Yangi sivilizatsiya» asari vujudga kelishi to‘g‘risida Toflerning «Uchinchi 
to‘lqin» kitobi bayon etilgan. 
Neoinstitutsionalizm nazariyalarida texnik omillarni mutloqlashtirishdan 
chekinilib, asosiy e’tibor insonga va sotsial muammolarga qaratilgan. «Mulk huquqi» 
(Ronald Klouz-AQSH) va jamiyat tanlovi (Jeyms Byukenen - AQSH) shular 
jumlasidandir. Bu yo‘nalish bo‘yicha XX1 asr «Inson asri» deb e’lon qilingan. 
Inson postindustrial jamiyatning asosiy iqtisodiy omili, asosiy resursi, deb 
qaraladi. Yangi jamiyat shaxsni har tomonlama rivojlantirish uchun yangicha siyosat 
yurgizishni taqozo etadi.