O’zbekistondagi ba‘zi konlarning gaz tarkibi {1}
Kon nomi
Gaz tarkibi
Colishtirma
zichligi
CN
4
C
2
N
6
C
3
N
8
C
4
N
10
C
5
N
10+10
CO
2
N
2
C
N
2+n
1. Cof gaz konlaridan olinadigan gazlar
Gazli, XI
93,49
4,18
0,97
0,38
0,16
0,42
-
0,40
0,588
Uchqir, XIV
94,05
3,42
0,74
0,30
0,49
0,50
-
0,50
0,604
SHo‘rchi,XIII
94,21
2,06
0,12
0,01
0,20
1,22
-
2,18
0,587
Oqjar, XII
93,97
1,71
0,21
0,10
0,21
0,50
-
3,30
0,589
Jarqoq, XII
95,34
1,86
0,16
0,16
0,27
0,17
-
2,04
0,580
Xartum, VII
74,2
11,85
4,95
-
4,95
0,17
0,02
3,40
0,759
Jan.Rishton, XXIV
81,36
10,40
2,40
0,96
0,81
0,06
-
4,00
0,681
2. Neft konidan olinadigan yo’ldoch gazlar
Gazli,XIII
93,45
2,45
0,60
0,25
0,50
0,45
-
2,30
0,598
Qoraxitoy, XIII
95,40
0,25
0,09
0,05
izlari
0,60
-
3,60
0,577
Jarqoq, XV
92,15
4,10
0,96
0,73
1,60
0,06
0,40
0,612
SHo‘rtepa, XIII
87,75
5,00
2,30
0,80
0,60
0,15
-
3,40
0,640
SHarq.Xartum, III
45,06
22,55
13,47
2,26
5,87
0,25
7,46
0,792
Boston, III
70,87
12,26
8,27
2,09
0,57
0,63
izlari
3,02
0,850
Variq,VIII
66,99
14,87
9,38
0,88
0,99
0,74
0,45
1,94
0,886
3. Gaz-kondencat konlaridan olinadigan gazlar
Jan.Muborak,XII
90,70
3,20
0,90
0,40
0,90
0,40
-
3,50
0,628
SHo‘rtepa,XII
90,70
3,20
0,90
0,40
0,90
0,40
3,50
0,628
SHo‘rtepa, XII
87,00
5,10
1,50
0,60
0,70
0,33
4,70
0,654
Uchqir,XIV
94.40
3.00
0.90
0.40
0.35
0.45
-
0.50
0.599
Yangi-qozg‘on,XIII
89,80
2,10
0,50
0,40
1,20
0,70
-
5,30
0,637
Toshli,XVI
83,70
8,45
1,66
0,75
0,46
1,45
3,55
0,652
Hoji-Hayram, XV
89,45
4,62
1,27
0,13
0,28
0,48
0,48
0,06
3,70
14
1.3-jadval
Turli gazlarning fizik xususiyatlari
(M.A. Jdanov, 1981)
Ko‘rsatkichlar
Metan
CH
4
Etan
C
2
H
6
Propan
C
3
H
8
Izo-
butan
C
4
H
10
Normal
butan
C
4
H
10
Izopentan
C
5
H
12
Normal
pentan
C
5
H
12
Geksan
C
6
H
12
Geptan
C
7
H
16
Azot
N
2
Karbonat
angidridi
gazi CO
2
Nisbiy molekulyar massa, M
0,01604 0,03007 0,04410 0,5812 0,5812 0,07515 0,7515 0,8617 0,1002 0,02802 0,04401
Molekulyar massaga teskari
bo‘lgan meyor
0,0623 0,0333 0,0227 0,0172 0,0172 0,0139 0,0139 0,0116 0,00998
Suv bo‘yicha suyuq fazadagi
gazning zichligi, g/sm
3
0,3
0,378
0,509
0,564 0,564
0,624
0,631 0,664 0,688
0,808
1,56
Havo bo‘yicha zichlik, g/sm
3
0,554
1,038
1,522
2,006 2,006
2,49
2,49
2,974 3,459
0,967
1,514
Molyar hajmi m
3
/mol
1,4
0,74
0,508
0,385 0,385
0,31
0,31
0,262 0,223
0,799
0,509
Molyar massasi, kg/mol
0,714
1,35
1,97
2,85
2,85
3,22
3,22
3,81
4,48
1,25
1,964
Solishtirma hajmi: suyuq fazadagi
gaz, m
3
/kg
0,442
0,29
0,272
0,23
0,236
0,205
0,207 0,182 0,1625
Gazli fazadagi suyuq gazning
solishtirma hajmi, m
3
/l
2,26
3,36
3,66
4,36
4,2
4,9
4,85
5,49
6,15
1,19
Kritik temperatura,
0
C
82,5 +32,28 +96,78 +134
+152 +187,78 +197,2 +234,78 +267
31,1
Kritik bosim, MPa
4,58
4,82
4,20
3,64
3,75
3,29
3,30
2,994
2,70
3,349
7,29
Solishtirma gaz doimiyligi,
J/(kg
0
C)
51,94
27,70
18,84
14,30 14,30
11,65
11,65
9,65
8,31
29,67
18,88
Eslatma: Jadvalda uglevodorodli gazlarning 0,1 MPa va 15,5
0
C dagi xususiyatlari berilgan
15
1.4-jadval
Metanning dinamik qovushqoqligi, MPa
s
Bosim,
MPa
Temperatura,
0
C
-15
0
18
25
50
75
100
0,1
99,5
105
110
113
120
128
130
1
101
106
111
114
122
129
137
2
103
108
113
116
123
130
138
4
109
114
117
120
127
134
140
6
117
120
123
126
132
138
144
8
127
129
131
133
138
142
148
Bosim va temperatura bir vaqtda oshirilganda gazning qovushqoqligi bir oz
ortadi, ammo bosim 3 MPa dan yuqori bo‘lganda temperaturaning ortishi gazning
qovushqoqligini pasaytiradi. Odatda molekulyar massasi nisbatan yuqori bo‘lgan
gazlar katta qovushqoqlikka ega bo‘ladi (1.1-rasm). SI sistemasida dinamik
qovushqoqlikning o‘lchov birligi sifatida shunday muhitning qovushqoqligi qabul
qilinganki, bu muhitda qatlamning 1 m
2
maydoniga 1 s
-1
(N
s/m
2
) yoki 0,1 Pa
s
gradient tezligiga teng bo‘lgan 1 N ishqalanish kuchi ta‘sir etadi. Neft gazining
dinamik qovushqoqligi unchalik yuqori bo‘lmaydi va temperaturaning ko‘tarilishi
bilan u ham ortadi.
1.3. Uglevodorod gazlarining yuqori darajada siqiluvchanligi
Uglevodorod
gazlarining
harakati
Klapeyron
tenglamasiga
butunlay
bo‘ysunmaydi (1.2-rasm). Shu boisdan gazning siqiluvchanlik koeffisienti
z
tushunchasi kiritiladi.
Siqiluvchanlik
koeffisienti
deb bir xil sharoit (bir xil bosim va
temperatura) dagi real va ideal gazlar hajmlari nisbatiga aytiladi. Bu koeffisient
kiritilganda gazlar holatining tenglamasi (Klapeyron tenglamasi) mol (modda
miqdorining o‘lchov birligi) shaklda quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
pV=zNRT ,
(1.1)
16
bunda p
gaz bosimi; V
gaz hajmi; z
gazning siqiluvchanlik koeffisienti;
N
gazning kilogramm
mol soni,
M
G
N
(bunda G
gaz massasi, M
gazning
mol massasi); R
gazning universal doimiyligi; T
mutlaq temperatura. Agar
standart sharoitlarda real gazning hajmini V
0
, deb belgilasak, u holda bosim r va
temperatura t da gazning hajmi V
r
(qatlam gazining hajmiy koeffisienti) bo‘ladi.
z
t
T
t
T
р
1
V
V
СТ
0
P
,
(1.2)
bunda t
ST
standart sharoitdagi temperatura; z
siqiluvchanlik koeffisienti
RT
pV
z
bo‘ladi.
Siqiluvchanlik koeffisientining raqamli ifodasi turli sharoitlar uchun
laboratoriyada aniqlanadi, ammo ularning taqribiy sonli ifodasi tajriba egri chizig‘i
orqali topilishi ham mumkin (7.3-rasm). Egri chiziqlar bo‘yicha siqiluvchanlik
koeffisienti z psevdokritik bosim r
R
va temperatura T
R
ga qarab aniqlanadi.
1.1-rasm.
Tabiiy
gaz
qovushqoqligini
bosim
va
temperaturaga
nisbatan
o’zgarishi
17
1.2 rasm. Neft gazlarining va
azotning
ideal
gazlar
qonunlaridan
og’ish
egri
shiziqlari:
a – t=54°C da:
1 – metan, 2 – 90% metan+10%
propan, 3 – 80 % metan+ 20%
propan, 4 – 70% metan+30%
propan; b – t=37,8°C bo‘lganda:
1 – azot, 2 – metan, 3 etan
Kritik temperatura shundayki, bundan yuqori temperaturada qancha bosim
berilsa ham gaz suyuqlikka aylanmaydi. Bunday kritik nuqtaga mos kelgan bosim
kritik bosim deyiladi. Turli kritik bosimli va temperaturali uglevodorod gazlari
aralashmasidan tarkib topgan neft gazlarining siqiluvchanlik koeffisientini aniqlash
uchun dastavval o‘rtacha psevdokritik temperatura va o‘rtacha psevdokritik bosimni
aniqlash zarur:
100
)
(у
р
k
pk
р
,
(1.3)
100
)
(у
Т
k
pk
Т
,
(1.4)
bunda
p
r
va
T
r
ayrim uglevodorodlarning kritik bosim va temperaturaga mos
keladigan o‘rtacha qiymatlari yig‘indisi; bular tegishlicha
psevdokritik bosim
va
psevdokritik temperatura
deb ataladi; y
komponentning aralashmadagi miqdori
(hajmiy yoki molekulyar); %;
p
k
,
T
k
gazning tarkibidagi ayrim komponentlarning
tegishlicha kritik bosim va temperaturasi.
Gazlar aralashmasi bosimining psevdokritik bosimga nisbati keltirilgan
psevdokritik bosim (p
pk
) deb nomlangan. Gazlar aralashmasi temperaturasining
psevdokritik temperaturaga nisbati keltirilgan psevdokritik temperatura (T
pk
) deb
ataladi.
18
r
mutl
k
р
р
р
,
(1.5)
bunda
atm
qat
mutl
р
р
р
,
(1.6)
r
qat
R
Т
t
Т
Т
.
(1.7)
1.3 rasm. Yo’ldosh gazning
siqiluvchanlik koeffisientlari
(M.A.Jdanov, 1981)
Hisoblab topilgan keltirilgan psevdokritik bosimlar va temperaturalarga ko‘ra
1.3-rasmdagi egri chiziqlar bo‘yicha siqiluvchanlik koeffisienti aniqlanadi.
Quyida misol keltiramiz. Zichligi 0,66 g/sm
3
ga teng bo‘lgan gazning
siqiluvchanlik koeffisienti
z aniqlansin, uning tarkibi 1.3-jadvalda berilgan (P
s
va T
s
ustunlar 1.1-jadvalga binoan to‘lg‘azilgan).
19
1.5-jadval
Komponentlar
Aralashmadagi
komponentning
miqdori u,
hajm. %
Kritik
bosim P
S
,
MPa
Kritik
temperatu
ra
T
s
=T+t
kr
,
0
C
100
ур
С
100
уТ
С
Metan
92,6
4,58
190,5
4,24
176,40
Etan
1,6
4,82
305,28
0,077
4,88
Propan
0,4
4,20
369,78
0,017
1,48
Normal butan
2,2
3,75
425,0
0,082
9,35
Normal pentan
3,2
3,29
470,2
0,106
15,04
Jami
100,0
4,518
207,15
Keltirilgan psevdokritik temperatura (°S da) quyidagicha bo‘ladi:r
o
1,56
207,15
50
273
Т
R
.
Keltirilgan psevdokritik bosim P=11,2 MPa uchun r
R
quyidagiga teng bo‘ladi
(MPa da)
0,25
4,518
0,1
11,2
р
R
.
1.4.
– rasm bo‘yicha olingan T
R
va p
R
miqdorlariga binoan gazning
siqiluvchanlik koeffisientini aniqlaymiz. z=0,82.
Dostları ilə paylaş: |