N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov



Yüklə 4,36 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/140
tarix24.09.2023
ölçüsü4,36 Mb.
#147548
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   140
Gaz va gazkondensat konlarini ishlatish

Gey-Lyussak qonuni. 
Gey-Lyussak qonuni doimiy bosim sharoitida gaz 
hajmining haroratga bog‗liqligini belgilab beradi. 
Gazni isitilganda, u atmosfera bosimida bo‗lishiga qaramasdan uning 
hajmining oshishini ko‗rish mumkin. Bunday tajribalar natijasida shunday xulosaga 
kelinganki, hoxlagan gaz doimiy bosim sharoitida uni isitish natijasida kengayadi, 


23 
ya‘ni isitilganda gaz molekulalarining tezligi oshadi, ularning idish devoriga urilishi 
tez-tez va qattiqroq bo‗ladi va natijada gaz bosimi oshadi.
Bosim o‗zgarmaganda haroratning o‗zgarishi bilan hajm o‗zgarishi – izobarik 
jarayon deb ataladi («izos» - keng, «baryus» - og‗ir). Bu jarayonni dilatometr asbobi 
bilan o‗rganish mumkin (1.7-rasm). 
1.7-rasm. Dilatometr 
Bu qonun bo‘yicha gaz bosimi o‘zgarmas bo‘lgan holdagi (izobarik) jarayonlar 
ko‘riladi. Umumiy holda Gey - Lyussak qonuni qu‘yidagicha ko‘rinishdadir: 
dt
V
V
V


0
(1.14) 
Bu yerda: V
0
- harorat t
0
bo‘lganidagi gaz hajmi; V - harorat t ga 
ko‘tarilgandagi gaz hajmi; dt - hajm kengayishining harorat koeffitsienti. 
(1.14) tenglama V ga nisbatan yechilsa, quyidagi ko‘rinishga keladi: 
)
1
(
dt
V
V


(1.15) 
Gey - Lyussak qonuniga muvofiq gazni bir holatdan ikkinchi bir holatga 
o‘tishini quyidagicha yozish mumkin: 
V
V
T
T
1
2
1
2

(1.16) 
SHarl qonuni. 
Bu qonun bo‘yicha gaz hajmi o‘zgarmas bo‘lgan holda bosim 
bilan harorat orasidagi bog‘liqlik ko‘rib chiqilgan.
Agar yopiq idishda joylashgan gaz 
0
dan 

°S gacha isitilsa uning hajmi doimiy 
qolib (idishning kengayishi hisobga olinmasa), bosim ortib boradi. 
Doimiy hajmda isitilgan gaz bosimining o‗zgarishi 
izoxorik jarayon
(lotincha 
«izos» - teng, «xorema» - sig‗dirilish) deb ataladi. 


24 
Gazning isitilish harorati 
t
, boshlang‗ich bosimi 
p
0
va o‗zgarmas hajmdagi 
isitilgan gaz bosimi 
p
t
ma‘lum bo‗lsa, bosimning termik koeffitsientini hisoblash 
mumkin. 
Umumiy holda Sharl qonuni qu‘yidagicha ko‘rinishga ega: 
P
P
T
T
1
2
1
2

(1.17) 
Gaz qonunlari (Boyl-Mariott, Gey-Lyussak, SHarl) gazni berilgan massasi, 
bosimi va hajmi orasidagi munosabatni aniqlaydi. 
Gaz holati tenglamasini 
pV = RT 
birinchi bo‗lib Peterburg muhandislar 
institutida Klapeyron tomonidan aniqlangan. 
Mendeleyev - Klayperon tenglamasi ideal gazlar uchun keltirib chiqarilgan 
bo‘lib, umumiy ko‘rinishda quyidagicha yoziladi: 
PV
RT


(1.18) 
Bu yerda: R - gaz doimiysi; 

- gaz massasi.
1873 yilda D.I. Mendeleev 1 mol gaz uchun gaz holati tenglamasini keltirib 
chiqardi, shundan barcha gazlar uchun universal gaz doimiysini aniqladi: 
grad
mol
m
kgs
R
.
/
.
848
273
4
,
22
10333



(1.19)
 
Istalgan gaz uchun individual kattalikni keltirib chiqarish uchun universal gaz 
doimiysini gazni molekulyar massasiga bo‗linadi. Masalan, metan uchun 
53
16
848


R
bu erda 16 – metan molekulalar massasi. 
Gaz doimiysi aralash gazlar uchun quyidagi formulalar orqali aniqlanadi: 










...
848
3
3
2
2
1
1
M
x
M
x
M
x
R
(1.20)


25 
bu erda 
x
1
, x
2
, x

– 
aralashmadagi alohida komponentlar konsentratsiyasi, birlik 
ulushlarda; 
M
1
, M
2
, M

– komponentlarning molekulyar massasi

– 1 mol gazni 
harorat 1°S ga oshganda kengayishi. SHunga ko‗ra R kg gazni haroratni 1 °S ga 
oshirgandagi kengayish ishi (kgs·m/kg·grad). 

Yüklə 4,36 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   140




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin