Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (14-jadval).
|
r
it _ CMZ-CDZ I. H = -------------- x 100 100 - CDZ II. E = 100 - H Bunda: H — irsiylanish koeffitsienti E — muhit ta ’siri ko‘rsatkichi CMZ — monozigotalar konkordantligi C D Z — dizigotalar konkordantligi Agar N=70% (0,7) dan yuqori bo ‘lsa belgining rivojlanishida irsiyatning roli hal qiluvchi bo‘ladi. 83 N ko‘rsatkichi 40% dan 70% gacha bo‘lganda belgining rivoj- lanishida irsiyat ham, muhit ham qatnashadi. N=40% (0,4) dan kam bo‘lganda esa belgi asosan muhit omil- lari ta ’sirida rivojlanadi. Mavzuni o‘zlashtirishda, masalalar yechishda shu m a’lumotlardan foydalanish mumkin (14-jadval). Bu m a’lumotlar odamning har xil kasalliklarida muhitning va irsi- yatning rolini aniqlashga imkon beradi. 14-j a d v a l Egizaklarda irsiy kasalliklar konkordantligi Kasallik Konkordantlik MZ DZ Sonning tug‘ma chiqishi 41 3 Qizamiq 98 94 Maymoqlik 32 3 Parotit 82 74 Sil 67 23 Revmatizm 47 17 Qandli diabet 65 18 Shizofreniya 69 10 Epilepsiya 67 23 Egizaklar usuli yordamida hatto yuqumli kasalliklarda (ko‘k- yo‘tal, sil) tashqi muhit omillari (infeksiya) ta ’siri aniq bo‘lganda ham kasalliklar patogenezida ozgina bo‘lsa ham irsiyatning roli borligini anglash qiyin emas. Chuqur solishtirish natijalarini puxta o ‘rganish shu narsani ko‘rsatadiki faqat kasallikning o‘zi o ‘xshash bo ‘libgina qolmasdan ularning klinik ko‘rinishlarida va kechishida ham o ‘xshashlik kuza tiladi. Shuning uchun ham egizaklar usulida multifaktorial kasal- liklarga irsiy moyillikni o‘rganishda keng foydalanish mumkin. Pedagoglar va pediatr shifokorlar egizaklar usuli yordamida muhit va irsiyatning intellekt, ruhiy qobiliyatlarni rivojlanishidagi rolini aniqlash mumkinligini unutmasliklari kerak. Bolaning tabiiy tug‘ma qobiliyatlari faqat muhitning m a’lum sharoitlari mavjud b o ‘lgandagina yuzaga chiqishi mumkin. Shuningdek, eng qulay muhit sharoitlari bo‘lganida ham qobiliyatning irsiy jihatdan genotipda belgilovchi genlari b o ‘lmaganida yuzaga chiqishi mumkin emas. 84 Genetika Shuning uchun ham avval bolada qanday qobiliyatlar borligini m a’lum testlar yordamida aniqlash, undan keyin esa uning rivoj- lanishi uchun zarur sharoitni yaratish lozim. Hozirgi davrda egizaklar usuli farmakogenetikada keng qo‘llanilmoqda. Bu egizak- sherik bo‘yicha nazorat usulidir. Usulning mohiyati shundan ibo- ratki, bunda kasal MZ lar guruhi ikkita kichik guruhlarga ajratila- di. Bitta kichik guruhni yangi preparat (samaradorligi aniqlanishi lozim bo ‘lgan) bilan ikkinchi kichik guruhni esa eski qo‘llanib keli- nayotgan preparat bilan davolanadi. MZ lar bir xil genotipga ega b o ‘lganligi uchun ulardan olingan m a’lumotlar umumiy populyatsiyadagi nazorat guruhidan olingan natijalarga nisbatan shubhasiz ishonchli bo‘ladi. Shuning uchun ham bu usul qo‘llanilganda tekshirilayotgan guruhlar soni MZ lar uchun kam (20 juft), umumiy populyatsiya uchun esa juda ko‘p bo‘lishi lozim. Bundan tashqari umumiy populyatsiya olinganda tekshirilayotgan shaxslarni yoshiga, jinsiga, kasallikning og‘ir- yengilligiga qarab tanlab olish lozim. Umumiy populyatsiya tek- shirilganda baribir davolash samarasi har xil bo ‘lishi mumkin, chunki, har bir preparatga nisbatan turli shaxslarning individual sezuvchanligi turlicha bo‘ladi. Mustaqil tayyorlanish uchun topshiriqlar 1. Odam genetikasi nimalarni o‘rganadi? 2. Odam genetikasini o‘rganishda qanday qiyinchiliklarga duch kelamiz? 3. Odam genetikasini o‘rganishning qanday usullari mavjud? 4. Genealogiya usulining mohiyatini tushuntiring. 5. Genealogiya usullari bilan nimalarni aniqlash mumkin? 6. Genealogiya usuli qanday bosqichlarda o‘tkaziladi. 7. Asosiy irsiylanish tiplari va ularning xarakterli xususiyatlarini aytib bering. 8. Egizaklar usuli bilan qanday savollarga javob olish mumkin? 9. Egizaklar zigotaligini qanday usullar bilan aniqlash mumkin? 10. Dori preparatlari samaraligi aniqlashni qanday tushunasiz? Masalalar 1. Ota va ona normal rang ajrata oladigan oilada da.1t.onik o‘g‘il va ikkita normal rang ajratuvchi qizlar tug‘ilgan. O‘g‘ildan tug‘ilgan o‘g‘il nevara sog‘lom, qizlardan birining o‘g‘li — daltonik, qizi esa 85 sog‘lom. Ikkinchi qizidan 5 ta o‘g‘i! tug‘i!gan, ularning hammasi sog‘Iom. Shu ma’lumotlar asosida shajara tuzing. 2. Proband o‘g‘il — gemofilik, uning ota-onalari sog‘lom. Probandning ona tomonidan buvasi — gemofilik, buvisi esa sog‘lom. Probandning ikki qizi va bir o‘g‘li sog‘lom, ikkinchi o‘g‘li esa gemofi lik. Otasining oilasida gemofiliya uchramagan. Shu ma’lumotlar asosi- da avlodlar shajarasini tuzing. 3. O‘z oilangizda bironta belgini tanlab olib (ko‘z rangi, soch shakli, quloq yumshog‘i joylashishi, tilni nay qilib buka olish va boshqalar) shajara tuzing. 4. Quyidagi jadvaldagi ma’lumotlar asosida belgining rivojlanishi- da irsiy va muhit rolini aniqlang Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|