Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov
Autosomalar geteroploidiyasini aniqlashda qanday usul qo‘llani-
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8. Xromosoma aberratsiyasi natijasida kelib chiqqan kasallikni ko‘rsating.
- 10. Daun sindromida
|
3. Autosomalar geteroploidiyasini aniqlashda qanday usul qo‘llani-
ladi? A) Immunogenetik B) Jinsiy xromatinni aniqlash C) Lyuminessent mikroskopiya D) Kariotipni aniqlash E) B va D javoblar to‘g‘ri 4. Klaynfelter sindromida xromosomalar soni nechta? A) 46 B) 47 C) 45 D) 23 E) 44 5. Jinsiy xromosomalar sonining o ‘zgarishiga bog‘liq sindromni to ping. A) Edvards sindromi B) Klaynfelter sindromi C) Patau sindromi D) Daun sindromi E) Daltonizm 6. Gen kasalliklariga eng aniq tashxis qanday usul yordamida qo‘yiladi? A) Sitogenetik B) Dermatoglifika C) Populyatsion statistik D) Biokimyoviy E) DNK-zondlari usuli 7. Daun sindromi belgilari qachon yuzaga chiqadi? A) Bolalik davrida B) O‘smirlik davrida C) Qarilik davrida D) Tug‘ilish bilanoq E) Faqat yetuklik yoshida. 8. Xromosoma aberratsiyasi natijasida kelib chiqqan kasallikni ko‘rsating. A) Klaynfelter sindromi B) «Mushuk chinqirigi» sindromi C) X-trisomiyasi sindromi D) Gemofiliya E) Shereshevskiy-Terner sindromi 9. Genokopiyalar — bu: A) Har xil mutant genlarning bir xil fenotipini yuzaga chiqarishi B) Muhit omillari ta’sirida yuzaga chiqqan fenotiplar 125 C) O‘rtacha takrorlanuvchi nukleotidlar ketma-ketliklari D) Ko‘p takrorlanuvchi nukleotidlar ketma-ketligi E) Gaploid to‘plamdagi genlar majmuasi 10. Daun sindromida: A) Erkaklarda qo‘shimcha X xromosoma mavjud B) 21 xromosoma bitta ortiq C) 13 xromosoma bitta ortiq D) 18 xromosoma bitta ortiq E) X xromosoma monosoyamiyasi kuzatiladi. 26-§. Insoniyatning irsiy xavfsizligi muammolari Keyingi yillarda irsiy kasalliklar haqida tobora ko‘proq m a’lu motlar to ‘planmoqda, ularning turlari 4000 dan ortib ketdi. Har yili irsiy kasalliklarning 100 dan ortiq yangi xillari aniqlanmoqda. Bunga sabab, birinchidan — inson belgilarining genetik, fiziologik, biokimyoviy mexanizmlari tobora chuqur o ‘rganilmoqda, ikkinchi- dan — inson yashaydigan ekologik muhit tobora ko‘proq ifloslan- moqda, ko‘p joylarda ekologik tanglik holatlari yuzaga kelib, ularning inson irsiyatiga zararli ta ’siri tobora kuchayib bormoqda, uchinchidan — irsiy kasalliklar diagnostikasi usullari tobora takomillashib borishi ilgari nom a’lum bo ‘lgan yangi kasallik turlari aniqlanishiga imkon bermoqda. Shuni alohida ta ’kidlash lozimki, irsiy kasalliklar boshqa somatik kasalliklarga nisbatan juda og‘ir kechadi, ularning ko‘pchiligini samarali davolash usullari hozirgi kungacha topilma- gan. Bu kasalliklarning irsiy omillari (mutatsiyaga uchragan genlar, xromosomalar, irsiyatga moyillik) avloddan-avlodga o ‘tib, populya- tsiyada uchrash tezligi tobora ortib borishi ular profilaktikasining naqadar muhimligidan dalolat beradi. Shuning uchun ham irsiy kasalliklar profilaktikasi tibbiyot genetikasining eng dolzarb, ustu- vor yo‘nalishlaridan biridir. Biz quyida irsiy kasalliklar profilak tikasining eng muhim yo‘nalishlari haqida m a’lumotlar keltiramiz. Birinchi guruh tadbirlari atrof-muhitni muhofaza qilishga bog‘liq. Buning uchun gigiyenik m e’yorlarga amal qilinishi, muhit- da mutagenlarni aniqlash, ular bilan birga teratogenlar va kansero- genlarni ham bartaraf etish lozim. Muhitning hamma yangi omil- lari ham mutagen ta ’sir qilavermaydi. Shuning uchun genetik olimlar kimyoviy omillarning inson hujayralariga mutagen ta ’siri faolligini aniqlashning yangi sezgir usullarini ishlab chiqishlari zarur. 126 Genetika Buning uchun pestitsidlar, gerbitsidlar, defoliantlar va qishloq xo‘jaligida qo‘llash uchun tavsiya qilinayotgan boshqa kimyoviy preparatlarni kompleks tahlil qilish, ya’ni ularning mutagen, tera togen va kanserogen ta ’sirini aniqlash zarur. Bunday kompleks tahlilni bakteriyalarda, o ‘simlik hujayralarida va sun’iy o ‘stirilayot- gan inson hujayralarida o ‘tkazish lozim. Aholi o‘rtasida qishloq xo‘jaligida ko‘p qo‘llanilayotgan kim yoviy preparatlarning zararli ta ’sirini tushuntirish ishlarini kengroq olib borish lozim. Masalan, juda ko‘p ishlatilayotgan nitratlar qondagi gemoglobinning tuzilishiga ta ’sir qilib, uni metgemoglo- binga aylantirishi oqibatida to ‘qimalar nafas olishini qiyinlashtira- di. Nitratlar organizmda ko‘p bo‘lganida kuchli mutagen va kanserogen bo‘lgan nitrozaminlarga aylanishi aniqlangan. Irsiy kasalliklar profilaktikasida ayollarning homiladorlik davri da har xil zararli ta ’sirlardan saqlanishlari juda katta ahamiyatga ega. Har xil kamchiliklar bilan tug‘ilgan chaqaloqlar 4,5—5% ni tashkil qiladi, ularning 1,5—2,0% igina irsiyatning buzilishlari nati jasida kelib chiqadi. Bunday nogiron bolalar tug‘ilishining asosiy sabablari ayollarning homiladorlik davrida shifokorlar nazoratisiz har xil dorilarni iste’mol qilishi, tamaki chekishi, infeksion va parazitar kasalliklar bilan og‘rishi kabilardir. Eng ko‘p iste’mol qilinadigan aspirin uch oygacha homilaning o ‘pkasi va jigariga zararli ta ’sir qilishi, gepatit va gerpes viruslari homilador ayollardan 3-5% gacha nogiron bolalar tug‘ilishiga sabab bo ‘lishi aniqlangan. Alkogol va uning parchalanish mahsulotlari oqsil sintezi buzi- lishi, xromosoma aberratsiyalari natijasida homilaning o ‘lik tug‘ilishi, chala tug‘ilishi, mayib-majruhliklar, asab sistemasi buzi- lishlariga sabab bo‘ladi. Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|