Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

%
dan ortib ketishi va 0,05 
%
dan pastga tushib ketishi organizm 
funksiyalarini og‘ir buzilishiga va uning o ‘limiga olib keladi.
Tinchlik paytida qondagi sut kislotasining miqdori 10-30 mg % ga 
teng. Kuchli jismoniy ish bajarilgan paytda uning miqdori bir necha bor 
ortadi, bundan tashqari, fosfor kislotasi va uning almashinuv mahsulotlari 
oqsillar va uglevodlar bilan birikmalarining miqdori ham ortadi.
Qonda turli fermentlar ham saqlanadi, ulaming ayrimlari plazmada 
b o ‘Isa, boshqalari shaklli elementlarda saqlanadi. Plazmada amilaza- 
uglevodlami parchalovchi, lipaza-yog‘lami parchalovchi va oksidlanish va 
tiklanish jarayonlarida ishtirok etuvchi oksidaza va peroksidaza 
fermentlari saqlanadi.
Plazmaning asosiy elektrolitlari (o‘rtacha milligramm foizda): Na- 
280-350, K -18-20, Ca-9-11, Mg-1-3, Cl-320-360, HCO
3
- I
6
O, S 0
4
-22, 
НРО4-Ю.
75

---

Bundan tashqari, odam qoni plazmasida: yod-0,002-0,013 mg %, 
brom-0,5-1,5 mg % ham saqlanadi. Eritrositlarda esa temir ham (oqsillar 
bilan birikkan holda) - 50-60 mg % miqdorda saqlanadi.
Organizmga begona bo‘lgan oqsil qonga kiritilganda, aynan shu 
oqsillami parchalovchi himoyalovchi oqsilli fermentlar, ya’ni spesifik 
qobiliyatga ega proteazalar hosil bo‘ladi. Ular faqatgina organizmga 
kiritilayotgan oqsillamigina parchalaydi.
Qonni ivishida fibringa aylanuvchi, fibrinogen ajratib olgandan keyin 
zardob qoladi. Fibrinogenni ajratib olingan to‘liq qon-defibrinlangan qon 
deb ataladi va u shakli elementlar va zardobdan iborat bo‘ladi.
Fiziologik eritmalar. Fiziologik eritmalar deb, tarkibidagi mineral 
moddalarining konsentrasiyasi qon plazmasiga yaqin yoki shunday 
miqdorda bo'lgan sun’iy tayyorlangan eritmalarga aytiladi.
Bunday izotonik eritmalar qon bilan bir xil osmotik bosimga 
egadirlar.
Fiziologik ahamiyatga faqatgina ionlaming umumiy konsentrasiyasi 
ega bo‘lmasdan, balki ayrim ionlar konsentrasiyasini eritmadagi nisbati 
ham katta ahamiyat kasb etadi. NaCl ning izotonik eritmasini to‘lig‘icha 
fiziologik eritma deb hisoblanmaydi, bunday eritmalar hayot faoliyatini 
to‘lig‘icha taminlamasa ham lekin ulami ham fiziologik eritmalar deb 
yuritiladi.
Sut emizuvchilar va odamlar uchun NaCl ning saqlanganligi sababli 
fiziologik eritmasi - 0,85-0,9 % ga teng. Boshqa fiziologik eritmalar 
o ‘zining tarkibi bo‘yicha qon plazmasiga tengdir (
11
-jadval).
11
-jadval.
Fiziologik eritmalaming tarkibi (1 1 dist.suvga 1 g.dan)