Sportda doping nazorati


 Musobaqadan tashqari va musobaqa davrida doping nazoratini



Yüklə 2,37 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə35/54
tarix25.09.2023
ölçüsü2,37 Mb.
#148246
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   54
3.4 Sportda doping nazorati O\'UM N.Tursunov

 
2.2. Musobaqadan tashqari va musobaqa davrida doping nazoratini
tashkil etish tamoyillari. Paralimpiya sportchilari ustidan
doping nazoratini o‘rnatish xususiyatlari 
 
 


58 


59 


60 


61 


62 


63 


64 
“Nohaq yo‘lda g‘alaba qozongandan ko‘ra,
haq yo‘lda mag‘lub bo‘lgani afzal”
(Sitseron) 
Zamonaviy katta sportda doping bilan bog‘liq turli mo‘jarolar avjiga 
chiqqanligi hech kimni xayron qilmay qoldi. Buning sababi, bir tomondan, 
sportchilarni doping moddalarini isteʼmoliga bo‘lgan moyilligi ortayotgani bo‘lsa, 
ikkinchi tomondan, doping xolatlari tez fursatda oshkora qilinishi, shuningdek, 
antidoping laboratoriyalarining aniqlash uslublari avvalgilari bilan solishtirganda 
jadal mukammalashib borishidadir. 
Sportda dopingga qarshi samarali kurashsa bo‘ladimi? Albatta, bo‘ladi. Bu 
serqirra muammoni keskin kamaytirish va deyarli yo‘q qilish faqat o‘zimizning – 
sport ahli va keng jamoatchilikning qo‘lidadir. 
Nega sportda dopingga qarshi kurashish, etaylik faqat O‘zbekiston Milliy 
antidoping agentligi vazifasi emas, balki sport ahli va keng jamoatchilikning ham 
vazifasi deb taʼkidlayapmiz? Chunki sal kam 60-yillik jahon tajribasi shuni 
ko‘rsatib turibdiki, sportda doping muammosi shunchalar o‘rnashib olganki, bu 
illatning ildizlari shunchalar mustahkamki, uni yo‘q qilish uchun birgina agentlik 
yoki boshqa idoraning na insoniy, na moliyaviy resurslari yetadi. Umuman 
olganda, milliy antidoping agentliklari sohada tartibga soluvchi regulyator 
vazifasini o‘tash uchun tashkil etiladi. Ular faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bu – 
sportchilardan doping-sinamalarni yig‘ish, dopingning sportchilar salomatligiga 
ko‘rsatadigan salbiy oqibatlari haqida maʼlumot tarqatish va dopingchilarni 
sportdan chetlashtirishdir. 
Xo‘sh, milliy sportimizda doping muammosining yechimini qayerdan 
boshlashimiz lozim? Buning uchun birinchi navbatda, “Zamonaviy o‘zbek 
sportining yutuqlarini ko‘rolmaydiganlar talaygina, ular sportchilarimizga qarshi 
turli fitnalar uyushtirib, ularni dopingda asossiz ayblashyapti” kabi buzg‘unchi va 
bemaʼni fikrdan qaytish va vaziyatni tanqidiy taxlil qilish lozim. Haqiqat shuki, 
o‘ziga xalol sportchini hech kim va hech qaysi qudratli tashkilot ham “dopingchi” 
deb asossiz ayblolmaydi. Misol qilib etish joizki, xuddi shu fikrda bo‘lib, aslida 
sohada tizimli kamchiliklarni tan olmay o‘zining kasbiy qobiliyatsizligini yashirish 
maqsadida bizga yaqin qo‘shni davlatlardan biri mana sal kam o‘n yildan beri 
masalani konstruktiv yechimidan ko‘ra, uni siyosiylashtirishni afzal ko‘rdi va 
haligacha chigalli vaziyat kurshovidan chiqolmayapti. Vaholanki, Xalqaro 
olimpiya va paralimpiya qo‘mitalari hamda xalqaro sport federatsiyalari tomonidan 
ushbu davlatning sportchilari va sport mutasaddilariga qarshi qo‘yilgan barcha 
doping-ayblovlar bo‘yicha qo‘zg‘atilgan qirqdan ortiq ishlar mutlaq mustaqil 


65 
bo‘lgan Oliy sport arbitraj sudida o‘zganilib, o‘z tasdig‘ini to‘liq topgan.
Ikkinchi navbatda, shuni taʼkidlash joizki, boshqa sohalar kabi, sport 
sohasida ham turli tuman, lekin sportga bevosita aloqasi yo‘q manfaatlar va ularni 
qondirish yo‘lida sodir etilayotgan korrupsion xarakatlarga qarshi kurashish lozim. 
Bu maʼnoda qanchalik xayratlanarli tuyulmasin, lekin sportda doping isteʼmoli va 
korrupsiya muammolari chambarchas bog‘liqligi mavjud. Bu qatorda eng ko‘zga 
tashlanarli xolatni, masalan, “sportchi – murabbiy – sport federatsiyasi” zanjiri 
misolida kuzatishimiz mumkin: hech kimga sir emaski, nafaqat yirik g‘alabaga 
erishgan sportchi, balki uning murabiyi va tegishli sport federatsiyasining 
rahbarlari davlatimiz tomonidan yuksak eʼtiborga olinib, ularga turli mukofotlar, 
qimmatbaho sovrinlar, unvon-u darajalar, imtiyoz-u imkoniyatlarni taqdim etish 
xavas qilsa arzigulik odatga aylangan. Endi faraz qilaylikchi, agar sportchi ushbu 
g‘alabasini doping hisobiga qo‘lga kiritgan bo‘lsa, unda nima bo‘ladi? Sportchi 
nimalardan mahrum bo‘ladi? Bu holatda u Butunjahon antidoping kodeksiga 
asosan maʼlum muddatga sportdan chetlashtiriladi xolos, lekin u va uning 
atrofidagi shaxslar davlatimizni, yaʼni siz bilan bizni, Prezidentimizni, 
Hukumatimizni aldaganicha qolaverib, hech qanday javobgarlikka tortilmaydi, 
ularga tuhfa etilgan barcha imtiyozlar va mukofotlar o‘z egasida qoladi, ularning 
bu 
firibgarlik 
qilmishlariga 
nisbatan 
jamiyatimiz 
tomonidan 
norozilik 
bildirilmaydi, aksincha, ko‘plab xollarda ommaviy axborot vositalarida ularning 
“matonati”, “vatanparvarligi” va “qaxramonligi” haqida targ‘ibot-tashviqot 
materiallari uzatib boriladi. 
Natijada, “ulkan” maqsad yo‘lida hech narsadan qaytmaslik, davlat va 
jamiyat manfaati va obro‘sini chetga surib o‘zining shaxsiy manfaatini yuqori 
qo‘yish kayfiyati allaqachon ustunlik qila boshlaganiga guvoh bo‘lib turibmiz.
Bugun korrupsiya haqida qancha ko‘p gapirmaylik, har qanday jamiyatda 
korrupsiyaga qarshi kurashning oddiy yechimi bor: mamlakatda qonunlar va 
javobgarlik hamma uchun teng bo‘lishi, hech kim jazodan qochib qutilolmasligi va 
shunchaki kechirilmasligi kerak. 
Mavjud qarashlarga ko‘ra, sportda korrupsiyaning paydo bo‘lishi omillari 
quyidagicha: 
1. Insonning shaxsiy g‘arazlari: mukofot-u unvonlar, ularning ketidan turli 
imtiyoz va imkoniyatlar, tezroq va ko‘proq shon-shuxrat, taniqlik va moddiy 
boyliklarni qo‘lga kiritish. Yaʼni nafs omili. 
2. Sportchi, murabbiy va sport mutasaddilarida asl vatanparvarlik va 
adolatga chaqiruvchi axloqiy tuyg‘ularni so‘ngishi. Yaʼni sportning tarbiyaviy 
omili izidan chiqishi. 
3. Sportchi, murabbiy va sport mutasaddilarining fasodga beparvoligi va 


66 
unga butunlay ko‘nikib ketishi, “sportchi o‘zining mahorati va matonati evaziga 
emas, balki doping kuchi bilan g‘alaba qozonadi, biz ham shunday qilmasak, 
maqsadimizga erishmaymiz” degan tushunchaning hukm surishi. Yaʼni maqsad 
sari har qanday nopoklik, firibgarlikni oqlash omili.
4. Sportdagi korrupsiyaga yo‘l ochib beruvchi buzuq muhit omili. Bu 
sportga tegishli reglament, tartib va qoidalar, masalan, sportchini terma jamoa 
tarkibiga g‘ayriqonuniy yo‘l bilan kiritish, uni sport musobaqasida ishtirok etishi 
uchun saralash va boshqa tartiblardagi buzuqlik va yaratilgan imkoniyatlardan 
hamma sportchilar teng foydalanolmasligi, buning uchun shaffof imkoniyat 
berilmagani. Tegishli meʼyoriy xujjatlar qabul qilingan bo‘lsa-da, ular to‘liq 
ishlamasligi yoki ular ustidan jamoat nazorati yo‘qligi.
Mamlakatimiz aholisi singari sportchilarimizning aksariyati islom eʼtiqodiga 
mansubligini inobatga olsak, dinimizda yuqorida sanab o‘tilgan barcha omillar 
keskin qoralanadi. Shunga qaramasdan, “Allohga shukr”, deb dopingdan 
foydalanayotgan sportchilar, shunga daʼvat qilayotgan, kerak bo‘lsa ularni doping 
isteʼmol qilishga majburlayotgan murabbiy va boshqa sport mutasaddilari, afsuski, 
sportimizda yo‘q emas. O‘zbekistonda sportni rivojlantirish davlat eʼtibori va 
siyosati darajasigacha ko‘tarilgan ekan, bunday “uddaburonlarning” qilmishlarini – 
o‘z nomi bilan taʼriflaganda – jinoiy firibgarliklarini kuzatayotgan keyingi 
avlodning xalol sportchi va murabbiylarining umidlari batamom so‘nadi, “adolatli 
sport”, “shaffof baxs”, “olimpiya ruhi”, “xalol raqobat” tushunchalari buzilib, 
g‘ayritabiiy tusga aylanadi, katta sportning ommalashishi va rivojlanishi 
oqsoqlanadi, qolaversa bu xolatlarga guvoh bo‘layotgan jamiyatimizning avval 
sport ahliga, keyin esa uni chin maʼnoda ham moddiy, ham maʼnaviy qo‘llab-
quvvatlab kelayotgan Xukumatimizga nisbatan ishonchi yo‘qolib boraveradi.
Mustaqilligimizning dastlabki yillarida shakllangan “G‘alaba va medallarga 
erishish uchun barcha vositalar yaxshi” degan zararli qarashdan bugun mutlaqo 
voz kechish zarur. Chunki “barcha vositalar” tushunchasiga doping isteʼmol qilish 
ham mazmunan to‘g‘ri kelib, o‘zbekistonlik dopingchi sportchilar va ularning 
hamtovoqlari uchun bu allaqachon o‘ziga hos oqlovchi shiorga aylanib qoldi. 
Aynan shu sababli Xukumatimiz bizga doping evaziga, yaʼni sportcha firibgarlik 
yo‘li bilan qo‘lga kiritilgan sharmandali g‘alabalar va sohta qahramonlar 
kerakmas, ular mamlakatimizning xalqaro sport va boshqa maydonlaridagi 
obro‘siga putur yetkazadi; sportchilar va sport mutasaddilaridan faqat munosib 
ishtirok va xalol baxs talab etiladi, deb bejiz bod-bod takrorlamayapti. 
Doping isteʼmol qilishda qo‘lgan tushgan sportchilar, ularni tarbiyalagan 
murabbiylar va qo‘llab-quvvatlagan yoki eʼtiborsizlik qilgan sport tashkilotlarining 
mutasaddilariga nisbatan, ularning unvoni va mansabidan qatʼiy nazar tegishli jazo 


67 
muqarrarligini taʼminlash zarur. 
«Xalqni rozi qilish» iborasining mohiyati keng. Ahir xalol sportchilar 
xalqimizning bir qismi. Agar sport mutasaddisi muayyyan dopingchini qo‘llab-
quvvatlamay, o‘zining manfaati yo‘lida unga shart-sharoit yaratish evaziga xalol 
sportchilarning rizqini uzmay, o‘zining vazifasini o‘sha xalol sportchilar roziligi 
uchun qilsa, mamlakatimizda ommaviy va professional sport bilan faol 
shug‘ullanuvchi qariyb to‘rt million sportchiga, shu jumladan, nogiron 
sportchilarga qilingan yaxshilikning savobiga ega bo‘ladi. Ular orasida duo 
qiladigani va duosi qabul bo‘ladigani qancha? 
Yuqoridagilarni inobatga olib, bizda eskirgan boshqaruv uslubi va 
qarashlardan voz kecholmayotgan sport federatsiyalari, uyushmalari, Milliy 
olimpiya qo‘mitasi tomonidan oliy maxorat sportini muvofiqlashtirish va uni 
boshqarish tizimini isloh qilish, uni zamonaviy sport menejmenti qonuniyatlari 
asosida amalga oshirish vaqti ham keldi. Xalqaro tajriba misolida taʼkidlash 
lozimki, aynan shundagina sportchilarimizning g‘alabalari quruq maqsad yoki 
“chopgan omad” evaziga emas, balki mamlakatda professional sport va ketidan 
uning mustahkam poydevori bo‘lmish ommaviy sportning qadamba-qadam 
rivojlanib borayotganining uzviy oqibati sifatida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. Bu, 
o‘z navbatida, doping muammosini yengishda katta ko‘mak bo‘ladi.
Pirovardida, dopingga qarshi kurashish yo‘lidagi barcha xarakatlar eng 
asosiy mezon – adolatga borib taqaladi. Adolat bo‘lsa, xalol sportchilar har qanday 
qiyinchilikka chidaydi, har qanday jismoniy yuklamalar va ruxiy mashaqqatlarga 
bardosh beradi. Toki og‘ir mehnatiga yarasha qadr ko‘radi, jamiyat va davlatdan 
rozi bo‘ladi. Bu o‘z navbatida o‘zbek sportida va unga uzviy bog‘liq bo‘lgan 
dopingga qarshi kurashish xarakatida ulkan turtki bo‘ladi. 

Yüklə 2,37 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   54




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin