To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

14.14-rasm. Mineral paxta.
Tolaning diametri 5-15 mkm, uzunligi 2-40 mm. Mineral paxta 
tayyorlash ikki asosiy jarayondan iborat: vagrankalarda (shaxtali 
eritish xumdoni) xomashyo eritmasini hosil qilish; eritmani tolalarga 
aylantirish. Vagrankada xomashyo qattiq yoqilg‘i (koks) bilan 1300—
1400°S suyultiriladi. Xumdonning tag qismidagi maxsus teshikdan eritma 
to‘xtovsiz chiqariladi.
0 ‘rtacha zichligiga qarab mineral paxta markalari (kg/m3): 75, 100, 
125 va 150. Olovbardosh, gigroskopligi kichik va suv muhitiga chidamli, 
biologik muhitlarga bardoshli.
Mineral paxta granulalanadi va o ‘ralgan holda tashiladi; devorlar 
bo‘shliqligi, qavatlararo plitalar kovaklari, issiq suv magistrallari va 
boshqa konstruksiyalarda IIM sifatida ishlatiladi. Mineral paxta namat, 
matlar (to‘shak), yarimbikr va bikr plitalar, gofri tuzilishdagi buyumlar, 
qobiqlar, segment va sh.k. buyumlar tayyorlash uchun yarim tayyor 
mahsulot hisoblanadi.
Mineral paxta toshlar 
- list yoki o ‘rama material boMib, bitta yoki 
ikkala matni pishiq iplar bilan tikiladi va bitum shimdirilgan qog‘ozga 
o'raladi. Toshlar uzunligi 3000-5000, eni 500 va 1000 va qalinligi 50 - 
100 mm. Tosh o ‘rtacha zichligi (kg/m3) bo‘yicha 100 markada ishlab
231

---

mm. oMchamlarda ishlab chiqariladi. Shisha tolasi asosidagi buyumlar 
qurilish konstruksiyalarini, texnologik uskunalarni, 200°S haroratda 
ishlatiladigan truboprovodlami, sanoat sovuqxonalari devorlarini issiqlik 
izolyatsiyasida ishlatiladi.
Shisha paxta eritilgan xomashyodan olingan tartibsiz joylashgan 
shisha tolalaridan iborat materialdir. Shisha paxtaning zichligi 75-125 кг/ 
m
3. 
Shisha toladan metall, plita, polosa va boshqa buyumlar, shu jumladan 
to'qima buyumlar tayyorlanadi.
K o ‘pik shisha -
g ‘ovak tuzilishli issiqlik izolyatsiyasi materiali. 
Ko‘pik shishaning g ‘ovakligi 80-95 foiz, zichligi 200-600 кг/м3, 
siqilishga mustahkamligi 2-6 МПа. Bundan tashqari, ko‘pik shisha suvga 
chidamliligi, sovuqqa bardoshligi, yonmasligi, tovushni yaxshi yutishi 
bilan ajratib turadi, uni oson kesish va ishlash mumkin.
14.16-rasm. Ko‘pik shisha.
14.7. Asbest asosidagi buyum lar
Asbest asosidagi buyumlarga asbest qog‘oz, kanop, mato, plita va 
sh.k.lar kiradi. Buyumlar bogMovchilar (kraxmal, kazein yelimi va b.) 
asosida yoki bogMovchisiz olinishi mumkin.
Asbest-qog‘oz list yoki o‘rama material boMib, quyidagi oMchamlarda 
ishlab chiqariladi:
- listla r- 1000x950 mm, qalinligi 0,5; 1,0 va 1,5 mm.;
- o‘rama qog‘ozlar polotnosi eni 670, 950 va 1150 mm., qalinligi
0,3; 0,4; 0,5; 0,65 va 1,0 mm. Asbest-qog‘ozning o ‘rtacha zichligi 650-
236

---

1500 kg/m3, issiqlik o ‘tkazuvchanligi 0,1 W/(m.°S), eng yuqori ishchi 
harorat 500°S.
14.17-rasm. Asbest-qog‘oz.
Asbest-kanop - diametri 0,75-55 mm. li bir nechta eshilgan iplardan 
tayyorlanadi. Asbest-kanoplar kichik diametrli truboprovodlar (89 mm. 
gacha) ishchi harorat 500°S gacha issiqlik izolyatsiyasi uchun ishlatiladi.
Asbest-mato - asbest iplaridan to‘qish stanoklari yordamida olinadi 
va uzunligi 25 m. gacha, eni 1 m., qalinligi 1,4-3,5 mm bir en mato 
ko‘rinishida o‘rama material sifatida ishlab chiqariladi. Asbestmatoning 
o ‘rtacha zichligi 600 kg/m3, issiqlik o ‘tkazuvchanligi 0,1 W/(m.°S). 
Asbestmato kichik diametrli quvurlar issiqlik izolyatsiyasi uchun 
ishlatiladi. Asbest-matoning yuzasi parisuna bilan qoplanadi.
Asbest-to‘shaklar-asbest-m atodan tikilib, ichiga IIM (mineral yoki 
shishapaxtalar, tolali asbest) to'Idirilgan to‘shak ko‘rinishida tayyorlanadi. 
To‘shaklar uzunligi 8-10 m., qalinligi 30 - 50 mm., eni talabga ko‘ra 
boMadi. Asbest-to‘shakning o ‘rtacha zichligi 300 - 400 kg/m3, issiqlik 
o ‘tkazuvchanligi 0,09-0,11 W/(m.°S).