Biokimyo va molekulyar biologiya

14.7.2.1. Bakterial hujayralardagi transkripsiyasi 
Bakterial xromosomada 4000 ga yaqin gen bo‗lib, ular bir-biriga bog‗liq 
bo‗lmagan
mustaqil
va 
muvofiqlashtirilgan 
(koordinatsiyalangan) holda 
transkripsiyalanishi mumkin. Genning mustaqil transkripsiyasi u o‗zining 
promotori va transkripsiya terminatoriga ega bo‗lgan taqdirdagina amalga oshishi 
mumkin. Muvofiqlashtirilgan transkripsiyada genlar guruhi umumiy promotorga 
va umumiy terminatorga ega bo‗ladi va ular bitta doimiy DNK qismini tashkil 
qiladi; umumiy promotorda inisirlangan m-RNK bir nechta polipeptidlarning 
sinteziga oid ma‘lumotlarga ega bo‗ladi va uni 
polisisron m-RNK
deb yuritiladi. 
Birgalikda 
transkripsiyalanadigan 
genlar 
guruhi
 
operon
deyiladi. 
Bakteriyalarning RNK-polimerazasi tarkibi to‗rtta: α, β, β´va δ subbirlikdan iborat, 
ular α
2
β β´ δ kompleksini hosil qiladi, u esa faol ferment (xoloenzim) deb 
nomlanadi. E.coli RNK polimerazasining α, β, β´-subbirliklarining birlamchi 
strukturasini E.D.Sverdlov, V.M.Lipkin, N.N.Modyanov, G.S.Monastirskaya va 
boshqalar aniqlashgan edi. Faol α
2
ββδ ferment promotorni ―taniydi‖ va unga 
kuchli ravishda bog‗lanish asosida kompleks hosil qiladi (37-rasm). 
37-rasm. 
DNK ga bog‗liq bo‗lgan RNK-polimeraza yordamida RNK ning 
sintezlanish sxemasi
. 

---

289 
Qator holatlarda, promotor ketma-ketlik asosida bu xil kompleksning hosil 
bo‗lishida DNK ning (o‗rtacha 40 ga yaqin ko‗ndalang aylanmali) bo‗lib, u yoyilib 
kichikroq (10-15 k.a.li) bo‗laklarga ajralishi isbotlangan. Bundan keyin RNK 
sintezi initsiatsiyasi yuz beradi, natijada birinchi fosfoefir bog‗lanish hosil bo‗ladi. 
Sintez qilingan RNK ning 5´-uchidagi dastlabki nukleotid