Izlanishlar, yechimlar
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
181
XALQ TA’LIMI: MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR Abstract: The article covers issues such as the relevance of professional responsibility and international best practices, the psychological definition of professional responsibility and the concept of professional responsibility, the psychological characteristics of professional responsibility in professionals and modern approaches to the study of professional responsibility. Keywords: professional responsibility, psychological characteristics that define responsibility, social activism, diligence, self-confidence, efficiency in work, demanding, highly developed altruism, endurance, professionalism, micro, meso, macro and meta levels. Jahonning rivojlangan mamlakatlarida faoliyat sifati, avvalambor, kadrlarning intellektual salohiyati, kasbiy tashabbuskorlik hamda kasbiy masʼuliyatlilik xususiyatlarining shakllanganlik darajasi bilan belgilanadi. Jumladan, Yaponiya, Germaniya, Аngliya, Xitoy, Rossiya, Finlandiya, Daniya, Norvegiya kabi mamlakatlarda mutaxassislarning kasbiy masʼuliyatlilik xususiyatlarini shakllantirishga doir qator psixologik va amaliy – tatbiqiy izlanishlar amaliyoti keng joriy etilgan. Shuningdek, taʼlim jarayonini baynalmilallashtirish asosida ijtimoiy- iqtisodiy va madaniyatlararo munosabatlarda raqobatbardosh, kreativ (ijodiy), ijtimoiy faol, fidoyi kadrlar tayyorlashga ustuvorlik berilgan. Dunyo bo‘yicha har yili 7% shaxslar turli hayotiy qiyinchiliklar tufayli o‘z kasblarini boshqa kasblarga o‘zgartiradilar. Bundan tashqari, xalqaro-huquqiy maqomga ega bo‘lgan “Pew research center” agentligining 2021-yildagi maʼlumotiga ko‘ra, sohalararo kasbiy masʼuliyatlilik sifatlari bank-moliya xodimlarida 84%, axborot texnologiyalari xodimlarida 84%, pedagog xodimlarda 59%, texnika xodimlarida 59%, harbiy xizmatchilarda 46%, tibbiyot xodimlarida 33%, sanʼat xodimlarida 23%, qishloq xo‘jaligi xodimlarida esa 22% ko‘rsatkichga ega ekanligi aniqlangan. Shuning uchun ham, ushbu xususiyatni ertaroq, maktabda ta’lim olish davridan boshlab o‘rganish, shaxsda kasbiy masʼuliyatlilik shakllanishining psixologik jihatlarini ilmiy – amaliy jihatdan asoslash kabi masalalar dunyo mutaxassislari tomonidan dolzarb muammo sifatida o‘rganilmoqda. Kasbiy munosiblik va kasbiy masʼuliyatlilik shakllanish dinamikasini o‘rganish ishlari dunyo mamlakatlaridagi ko‘pgina ilmiy markazlar va oliy taʼlim tashkilotlarida olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlarning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Jumladan, Аmerika psixologlari assotsiatsiyasi tadqiqotlarida, Barri 182 A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI kasb-hunar universiteti, Xalqaro Yapon fondi, Shveytsariya konsalting markazi, Germaniya federal kasbiy taʼlim va taʼlim instituti, Polsha fuqaro taʼlimi markazi, Latviya kasb-hunarga o‘qitish markazi, Xitoy kasbiy adaptatsiya markazi, Finlandiya oliy pedagogika instituti, Xalqaro taʼlimni rejalashtirish instituti, Rossiya psixologiya instituti kabi muassasalarda mazkur yo‘nalishdagi tadqiqotlar olib borilmoqda. Xalqaro ilg‘or tajribalarni o‘rganish zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan soha kadrlarini tayyorlash va ularning kasbiy kamoloti masalalari hozirga qadar jamiyatimiz oldida turgan dolzarb masalalardan biri ekanligini ko‘rsatmoqda. Psixologik mazmunga ko‘ra, masʼuliyat bu – majburiyatlarni bajarish va jamiyatda qabul qilingan qoidalarga rioya qilish, shuningdek, tashqi muhit taʼsirining oqibatlari to‘g‘risida xabardor boʼlishdir. Yaʼni, rasmiy vazifalarga nisbatan oqilona munosabatdir. Mutaxassislarning kasbiy faoliyati rasmiy hisoblanib, vazifalariga nisbatan oqilona, odilona munosabatda bo‘lishi talab etiladi. Keng maʼnoda aytganda, masʼuliyat – bu inson faoliyatini tartibga solish shaklidir. Shaxs faol bo‘lgan sohaga qarab, masʼuliyatlilikning turlari huquqiy, ijtimoiy, kasbiy kabi turlarga ajratiladi. Ular ichida kasbiy masʼuliyat tushunchasi o‘ta ahamiyatli sanaladi. Chunki, mutaxassisning kasbiy faoliyati murakkab faoliyat turi sanalib, u shaxsdan o‘ziga kasbiy ahamiyatga ega bo‘lgan sifatlarni talab etadi. Demak, mutaxassislarda kasbiy masʼuliyat hissi yuksak darajada bo‘lishi nafaqat shaxs uchun balki, faoliyat sohalari uchun ham ahamiyatli bo‘lgan xususiyatdir. “Kasbiy masʼuliyat” – bu faoliyat subyektining o‘z natijalariga, boshqa subyektlarga hamda o‘ziga nisbatan faoliyat jarayonidagi munosabatini aks ettiruvchi xususiyatdir. Mazkur munosabatlarning mohiyati esa, kasbiy talablarning aniq va to‘liq bajarilishi holati, shuningdek, mutaxassis zimmasiga olgan vazifalar bo‘yicha javob berishga tayyorligi bilan tushuntiriladi. “Kasbiy masʼuliyat” masalasiga oid eʼtiborga molik tadqiqotlar sifatida V.А.Bodrov, А.G.Lutsenko hamda L.I.Dementiylar tomonidan amalga oshirilgan ishlarni misol qilish mumkin. Mualliflarning xulosalariga ko‘ra kasbiy masʼuliyatning namoyon bo‘lishi quyidagi jihatlarda aks etadi: – Shaxsning mehnatga bo‘lgan munosabatida – mehnatsevarlik, vijdonlilik, faollik, tirishqoqlik va harakatchanlikda; – O‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatida – xushmuomalalik, taʼsirchanlik, ishga sodiqlik, talabchanlik va hokazo.; |