Izlanishlar, yechimlar

III BOB. MASOFADAN O‘QITISHNI TASHKIL ETISH TIZIMLARI
COVID-19 pandemiyasi sababli ko‘plab davlatlarda maktablarning yopilishi 
va ta’limning uzluksizligini ta’minlash maqsadida masofadan o‘qitish masalalari 
o‘rganila boshlandi. Aksariyat mamlakatlar maktablar yopilganidan so‘ng 
o‘quvchilar uchun masofadan o‘qitishning zamonaviy usullarini joriy etishgan. 
Ushbu masofadan o‘qitish usullari qog‘ozda olib boriladigan materiallardan 
tortib, televideniye va radio kabi ommaviy axborot vositalarini tarqatish, raqamli 
onlayn platformalargacha bo‘lgan keng ko‘lamli ishlarni o‘z ichiga qamrab 
olgan. Ushbu bobda ta’lim vazirliklarining COVID-19 pandemiyasi sababli 
maktablarning yopilishi, masofaviy ta’limning qanday ta’minlagani, masofadan 
o‘qitish jarayoni va samaradorligi hamda aholi zaif qatlamining masofaviy 
ta’limdan foydalanishdagi muammolari va istiqbollari ko‘rib chiqilgan.
Onlayn platformalar quyi, o‘rta va yuqori daromadli mamlakatlarda eng 
mashhur tanlovlardan biri bo‘ldi. Onlayn platformalardan tashqari, qog‘ozga 
asoslangan uyga olib ketish paketlari daromadi o‘rtadan past, o‘rtadan yuqori va 
yuqori daromadli mamlakatlar orasida mashhur bo‘lgan. Daromadi past bo‘lgan 
mamlakatlarning aksariyati televideniye (82%), radio (92%) va radioeshittirish 
kabi vositalaridan foydalanganlar.
Mamlakatlarning aksariyati (94%) masofaviy ta’limni ta’minlash uchun bir 
necha usullardan foydalanganliklari haqida xabar berishadi. Bundan tashqari, 
mamlakatlarning yarmidan ko‘pi besh yoki undan ortiq masofadan turib o‘qitish 
usullaridan foydalanganini ma’lum qilgan.

---

35
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
SMS yoki telefon qo‘ng‘iroqlaridan foydalangan holda uyali aloqa 
vositalariga asoslangan interaktiv usullar o‘qituvchilarning o‘quvchilar bilan 
muloqotni o‘rnatishga imkon bergan va masofadan o‘qitish samaradorligini 
oshirgan. Bundan tashqari, bir nechta usullardan foydalanish, qishloq yoki kam 
ta’minlangan oilalar farzandlari uchun masofaviy ta’limga kirish imkoniyatini 
oshirishga yordam bergan.
Umuman olganda, 2020-yilda maktabni yopish paytida mamlakatlarning
46 %ida har to‘rt o‘quvchidan uchtasi masofaviy ta’limga o‘tganligi aniqlangan 
(3-2- rasm).
Shu bilan bir qatorda, o‘qituvchilarning bu borada fikrlari farqli ekani 
aniqlangan. Ba’zi o‘qituvchilar uchun masofadan o‘qitishga o‘tish turli 
xil sabablarga ko‘ra asab tizimiga ta’sir o‘tkazishi mumkin degan fikrga 
kelgan. Chunki aloqaning yomonligi, raqamli texnologiyalardan foydalanish 
mahoratining yetishmasligi va shu kabi omillar masofadan o‘qitish darajasining 
pasayishiga olib kelgan.
Umuman olganda, hukumatlar ta’limni yetarlicha va muntazam ravishda 
moliyalashtirish va raqamli ta’limni integratsiyalash bo‘yicha aniq belgilangan 
hamda tezkor siyosatni ishlab chiqishlari zaruriyati kelib chiqqan. Zero, 
masofadan o‘qitishni ta’minlashdan olingan saboqlarga tayanish nafaqat hozirgi 
pandemiyaning ta’lim ta’sirini kamaytirish, balki kelajakdagi inqirozlarga qarshi 
kurashishni mustahkamlash uchun ham muhimdir.
O‘zbekiston:
Pandemiya sababli xalq ta’limi tizimiga masofaviy texnologiyalar joriy 
qilinib, 10 000 mingdan ziyod ta’lim muassasasidagi 7 000 000 ga yaqin 
o‘quvchiga televidenie hamda internet orqali onlayn videodars berish 
yo‘lga qo‘yildi. Bu yangi mexanizm karantin sharoitida fanlar o‘z vaqtida 
o‘zlashtirilishini ta’minlab berdi.

---

36
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
Chekka va olis hududlarda joylashgan aholi punktlarida yashovchilar 
uchun ochiq rejimda qo‘shimcha ravishda bepul ulangan 4 ta telekanal orqali 
videodarslar tashkil qilindi.
O‘zbekiston 
milliy 
teleradiokompaniyasining 
Yoshlar 
telekanalida 
1-4-sinf, “Oilaviy” telekanalida 5-8-sinf va “Madaniyat va ma’rifat” telekanalida 
9-11-sinf o‘quvchilari uchun, “Dunyo bo‘ylab” telekanalida barcha amaliy fanlardan 
mahoratli o‘qituvchilar tomonidan televizion darslar olib borildi.
Onlayn darslarni suratga olishga respublikaning 117 ta eng yaxshi malakali 
o‘qituvchilari jalb qilingan. Shuningdek, 8 ta surdo tarjimon va 15 ta muharrir 
onlayn darslar ustida ishladi.
O‘quvchilarni masofaviy o‘qitish usuliga o‘tkazish jarayonida tizimli 
kamchiliklar kuzatilmoqda. Jumladan, mamlakatimiz ham bundan mustasno 
emas, albatta. Ayni paytda O‘zbekistondagi 6,2 milliondan ortiq o‘quvchining 
barchasi ham masofaviy ta’lim olish bo‘yicha zarur resurs hamda teng sharoitga 
ega emas.
Ayniqsa, pandemiya tufayli ko‘makka muhtoj aholi qatlami eng ko‘p zarar 
ko‘rmoqda. Bunday yurtdoshlarimizning ko‘pi chekka hududlarda yashayotgani 
uchun elektron qurilmalardan foydalanish yoki internet tarmog‘iga ulanish 
imkoniyatiga ega emas.
Shu kabi holatlarni inobatga olib, koronavirus pandemiyasining 
mamlakatimiz xalq ta’limi tizimiga ta’sirini yumshatish, o‘quvchilarning davlat 
ta’lim standartlari talablari asosida bilim olishini ta’minlash hamda o‘quvchilar 
va o‘qituvchilarning salomatligi, xavfsizliklarini asosiy o‘ringa qo‘ygan holda, 
muayyan ishlar amalga oshirildi:
- televizion videodarslar loyihasini yozgi ta’tilda ham davom ettirildi;
- 754 ta maktabda qardosh (tojik, qozoq, qirg‘iz, turkman) tillarda ta’lim 
olayotgan 150 mingga yaqin o‘quvchi uchun masofaviy dars tayyorlash imkoniyati 
cheklangani sababli ularning ham ta’lim olish huquqi ta’minlandi;
- oliy ta’lim muassasalariga kirish imtihonlariga tayyorlanayotgan 
o‘quvchilar uchun ham onlayn qo‘shimcha ta’lim resurslari yaratildi.
Maktablarning an’anaviy shaklda ochilishi to‘g‘risidagi qarorlar har bir 
maktab bo‘yicha individual tarzda mahalliy Kengashlar deputatlari ruxsatidan 
so‘ng qabul qilinadi. Bunda ularning haqiqiy tayyorgarligi, hududdagi yoxud 
maktabdagi sanitariya-epidemiologik vaziyat, o‘qituvchilar orasida koronavirus 
kasalligining qayd etilishi va sog‘liqni saqlash tizimi xulosalari hisobga olinadi. 
Shu bois, maktablar vaziyatdan kelib chiqib, bosqichma-bosqich faoliyatini 
tiklaydi.

---