Jahon tarixi

0 ‘zingizni sinang:
♦ XIX a s r .........
Sanoat to'ntarilishining yakunlanishi.........
♦ 1832-yilda ... . 
♦ 1867-yilda ... .
Tashqi siyosat. 
XIX asrning 50-yillarida Buyuk Britaniya 
sanoatining rivojlanish darajasi, savdoning ko‘lami va den- 
gizdagi qudrati jihatidan dunyoda o‘z ustunligining cho‘q- 
qisiga erishdi.
Bu qudrat unga mustamlakalari ustidan hukmronlikni 
yanada mustahkamlash va ularni kengaytirish imkonini berdi. 
Ingliz hukumati yer yuzining strategik jihatdan muhim minta- 
qalarida qudratli harbiy-dengiz bazalari qurishga va tayanch 
hududlarni qo‘lga kiritishga alohida e’tibor berdi.
Buyuk Britaniya XVIII asr va XIX asrning birinchi yarmi 
mobaynida dengiz hamda okeanlar orqali o ‘tadigan jahon 
yoMlarida tayanch punktlarni: Gibraltar ( 0 ‘rta Yer dengizidan 
Atlantika okeaniga chiqish ustidan nazorat), Adan (Qizil den- 
gizdan Hind okeaniga chiqish), Keyptaun (Yaxshi Umid bu- 
runida — Afrikaning janubiy qismi), Singapur (Hindiston bo‘- 
sag‘asi), Gonkong (Xitoy bo‘sag‘asi)ni bosib oldi. Ana shu
92

---

harbiy bazalar va o ‘z harbiy flotining juda katta ustun- 
liklariga tayanib, Buyuk Britaniya XIX asrning o ‘rtalarida 
eng yirik mustamlakachi davlatga aylandi. Buyuk Britaniya 
mustamlakalari ichida eng yirigi b o ‘lgan H indistonda Buyuk 
Britaniyadagiga nisbatan taxm inan 10 baravar ko‘p aholi 
yashar edi.
Buyuk Britaniya tashqi siyosatda «nifoq solib, hukmronlik 
qil» qoidasini ustalik bilan qoMladi.
«Oq koloniyalar». 
Buyuk Britaniya o‘z mustamlakachilik 
siyosatida «oq koloniyalar»ga katta e’tibor berdi. Amerika, 
Afrika va Avstraliyaga Buyuk Britaniya va qisman Yevropadagi 
ingliz tojiga bo ‘ysunuvchi boshqa mamlakatlardan ko‘chib 
borgan kishilar o‘zlashtirgan hududlar «Oq koloniyalar» deb 
atalardi.
Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya ana shunday mus- 
tamlakalar edi. Ayni paytda bu mustamlakalar o ‘zini-o‘zi 
boshqarish uchun kurash olib bordilar. Bu kurash, ayniqsa, 
Kanadada shiddatli tus oldi. Natijada Buyuk Britaniya 1867- 
yilda Kanadaga 
dominion
maqomini berishga majbur bo‘ldi.