1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

Redutsentlar 
(destruktorlar) – hayot faoliyati davomida organik qoldiq-
larni anorganik moddalarga aylantiradigan, natijada ulardagi element larni 
moddalarning davriy aylanishiga qaytaradigan organizmlar (tuproq bakteriyalari 
va zamburug‘lar). Redutsentlar nobud bo‘lgan o‘simlik va hayvon qoldiqlari 
bilan oziqlanib, ularni parchalaydi va chiritadi. Ular parchalanishning oxirgi 
bosqichi (organik birikmalarning anorganik moddalargacha minerallashuvi)da 
qatnashadi. Ular moddalarni produtsentlar o‘zlashtira oladigan shaklda davriy 
aylanishga qaytaradi. 
Chiriyotgan o‘simlik, zamburug‘ va hayvon qoldiqlari 
detrit
deyiladi. 
Detritning parchalanishida detritofaglar va redutsentlar qatnashadi. Detritofag-
larga eshakqurt, ayrim kanalar, ko‘poyoqlilar, o‘limtikxo‘r qo‘ng‘izlar, ayrim 
hasharotlar va ularning lichinkalari, chuvalchanglar misol bo‘ladi. Detrito-
faglar konsumentlar hisoblanadi. 
Oziq zanjiri va oziq to‘ri. 
Ekosistema bargarorligining eng muhim 
sharti moddalar va energiya aylanishini ta’minlashdir. Turli funksional 
guruhlarga mansub bo‘lgan turlar o‘rtasidagi trofik (oziq) bog‘lanishlar 
natijasida moddalarning davriy aylanishi amalga oshadi. Produtsentlar 
quyosh energiyasi hisobiga anorganik moddalardan sintezlagan organik 
birikma oziq bog‘lanishlar asosida konsumentlarga o‘tadi va kimyoviy 
o‘zgarishlarga uchraydi. Redutsentlarning hayot faoliyati natijasida asosiy 
biogen elementlar organik birikmalardan anorganik moddalar (CO
2
, NH
3
, 
H
2
S, H
2
O) hosil bo‘ladi. Produtsentlar anorganik moddalardan organik 
birikmalarni hosil qilib, ularni qaytadan moddalarning davriy aylanishiga 
kiritadi. 
Ekosistemada moddalarning aylanishi to‘liq amalga oshishi uchun har 
uchta funksional guruh organizmlari bo‘lishi zarur. Ular o‘rtasida trofik 
(oziq) zanjir hosil bo‘lgan holda trofik bog‘lanishlar ko‘rinishidagi doimiy 
munosabatlar amalga oshishi zarur.