Toshkent – 019 ritorika muallif

 
 
 

---

162 
Nuqt madaniyati va notiqlik san’atining xususiyatlari va turlari mavzusini 
zamonaviy pedagogik texnologiyaning "Agar men" zanjirli rolli o‘yin usulida 
tashkil etish va o‘tkazish
SENARIYSI 
Dars mavzusi;
(amaliy mashg‘ulot) Notiqlik san’atining xususiyatlari va turlari 
Darsning ta’limiy maqsadi
: Ritorikapremeti - og‘aki va yozma nutqni 
tinglovchilarga jonli, ifodali va ta’sirchan etkazish malakasini egallash haqida 
tushuncha berish 
Darsning tarbiyaviy maqsadi;
Ritorikapredmeti - og‘zaki va yozma nutqni 
tinglovchilarga jonli, ifodali va ta’sirchan etkazish malakasini egallash haqida 
tushuncha beradi. Chiroyli so‘zlash nazariyasi - ritorika. Til va nutq. Ichki va tashki 
nutq. Til boyligi. Nutqning aniqligi ma’lumot berish. 
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi:
Talabalarning axloqiy tafakkurini yuqsaltirish, 
nutq madaniyatini inson xayotidagi o‘rnini xis qilish hamda qo‘llay bilish 
ko‘nikmalarini paydo qiluvchi madaniyatni rivojlantirishdan nborat. 
Darsda foydalaniladigan texnologiya: 
Rolli zanjir usuli. "Agar men " 
Darsning borishi: 
1.
 
Tashkshiy qism. 
2.
 
Talabalarni amaliy mashgulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan 
tanishtirish 
Darsni o‘kituvchi kirish so‘zi bilan ochadi. U kirish so‘zida amaliy mashg‘ulotning 
mavzusi, maqsadi va borishi bilan talabalarni tanishtirib, bugungi kunda jamiyatda 
muomala madaniyatining o‘rni uni ko‘llash usullari, ichki va tashki nutqdan unumli 
foydalanish, tilning boyligidan faxrlanish, nutqning aniqligi haqida fikr bildiradi. 
3. 
Rolli o‘yinni o‘tkazish.
Bunda 15 ta talaba qatnashadi. Berilgan ob’ekt sifatida rolga kirib, obrazga kirib 

---

163 
o‘qib beradilar. 
Ularning nutqlari eshitilgandan so‘ng ularga talabalarning o‘zi baxo beradilar. 
O‘yin oxirida o‘kituvchi tomonidan xulosalanadi. Jami bu o‘yni orqali 25-30 kishini 
baxolash mumkin. 
Bozorga tushgan edim. Ish kuni bo‘lishiga qaramay odam! 
Mazzam yuqroq, ertaga ishga borolmayman; Mazza qilib dam oling, yaxshilab 
sog‘ayib keting, keyin gaplashamiz. 
O‘rtoq rafiqam! Ijozat bersangiz, xushchaqchaq xayotimizni sharaf bilan davom 
ettirib, oilaviy burchimizni namunali bajarib kelayotganimizga bir yil to‘lgan kunda 
bevosita tabrik etishga, bu kamchiliklarga qaramay, turmushimizni a’lo darajada olib 
borayotganimizga, hech qanday shak - shubha bo‘lishi mumkin emas, deb hisoblash 
mumkin. (A.Qaxxor) 
Ota uni ko‘rib qarg‘ishga og‘iz ochdi - yu, lekin qarg‘ayolmadi, "Bo‘ying 
o‘zilmasin bolam" deb xungrab yubordi. Xoling shu bo‘lsa, axvolingga voy, er 
olmaydi, boshimga yostiq bo‘lasan. (A.Qaxxor) 
Hali yurt surib yotganlaring shular, degin. Qovog‘ini qara, qovog‘ini. Vey 
o‘sha obergan shaharingni sholvoringga solib beray..Choy - chaqasini undan - bundan 
qilib, taralasini tortib yurgan Toshpulating etti yarim so‘lkavoyni tag‘in kaysi 
go‘sxo‘rdan olsin, a, yo bobog‘imni sotib beraymi? Yoki sayratmamnimi? Etigim 
bo‘lsa-ku, o‘n besh kundan beri garovda, choponni bo‘lsa o‘tkan kuni ko‘zingni 
oldida uch so‘lkavoyga sotdim. O‘rgildime! Quy endi. Xudo xaqi, galavam aynadi. 
 Umed bilan kellim, bozordan quruq kaytmay deyman, bunga 50 tillo beray; xay 
deng endi. (S. Ayniy) 
Yildan yilga zamonani er yutvotti, egachi! Erkak – ku, erkak, yoshlarni ham 
xudo teng teppasidan urib, tovonidan chiqarvotti, men sizga qoqindiq! Sizga yolg‘on, 
xudoga chin, jonim o‘rgilsin, bir zamon terazadan muralasam, bir uy xotin - erkak 
aralash! Jonim "xiqq" etdi - yu xalqumumga keldi turdi. 
Buni qarangki, ikkam o‘ttiz yildan baqqa mana shu behosiyat ostonai 
nomuborakda mingdan ortiq xotin. Bizdaqa peshonasi to‘mtok, sho‘rpeshona 
qurumsoqqa birortasi ham tegmapti - e! Voy seni bekorchilikda yaratgan xudoyimdan 

---

164 
urgilay. Bu deyman, bizning peshonamizga xotin bitishga kelganda yo qalami 
qudratning siyoxi ado bo‘lib qolgan, yo xudoyimning qulog‘i bizdaqa 
kambag‘allarning orasiga jabroil degan besunaqay qanotlarini to‘sib olganda. 
Bo‘lmasam naxot bir kam qirq yildan beri xotin so‘rashni qilaverib og‘zimiz xalta bo‘b 
ketti - yu, bir alvastigayam uchramasak – a! O‘rgilib qo‘ydim. (Maysaraning ishi) 
Shukurkim, o‘zligimizni anglay boshlashimiz shaharsozlik soxasida ham 
ma’lum o‘zgarishlar yasab, bu xududga e’tibor berila boshladi. So‘ngra 3-4 yil ichida 
hukumatimizning eski shaharni saqlab qolish buyicha qarorlari, "maxalla" dasturi 
qabul qilindi. 
Adabiy asarning mazmuni, undagi g‘oYaning oliyjanobligi, tasvir etilgan odamlar va 
hodisalarning go‘zalligi Yoki xunukligi -hammasi o‘quvchiga asarning tili orqali etali. 
Shu sababli til soxasidagi mahorat yozuvchi qobiliyatining eng yorqin alomatidir. 
 (Izzat Sulton) 
Tun bilan yiglaydi bulbul
G‘uncha xajri dog‘ida.
Ko‘z yoshi shabnam bo‘lib
Qolmish uning yaprog‘ida 
Sevgi saxrosida qolmish
Necha Majnundan g‘ubor, 
 Necha Farxod gardi yotgay 
Bistunning tog‘ida 
G‘unchadek chexramda Erkin 
Jon fido etgay sanam, 
Qatra qonidin gul unsun 
To muxabbat bog‘ida.  
(E.Voxidov)