Donni saqlash jarayonida uning sifatiga ta ’sir
etuvchi barcha
am illar to ‘liq o ‘rganiladi.
Don uyum ida kechadigan jarayonlar bir-biriga o ‘zaro bog'liq
b o ‘lib, sifat va m iqdorini pasaytirm asdan yaxshi saqlash uchun don
uyumining har bir xususiyati o ‘rganiladi.
Don uyum ining xossalari va unga atrof-m uhit sharoitining
ta ’sirini o ‘rganish shuni k o ‘rsatadiki,
unda kechadigan barcha
fiziologik jarayonlarning jadalligi bir yoki bir necha omillarga
b o g ‘liq. Bular ichida eng asosiysi: don uyumi ham da atrof-m uhit
(havo,
om bor tuzilishi elem entlari, idishda va h.k.)ning namligi;
don uyum ini va atrof-m uhit obyektlari; don uyum iga havoning kirib
turishi hisoblanadi.
Yuqoridagi tavsiflab o ‘tganim izdek, bu sharoitlar don uyumining
barcha tirik kom ponentlariga (don, mikroorganizm lar,
begona
o ‘t urug‘lari, hasharot va kanalar) obyektiv qonuniyat asosida
ta ’sir etadi, don uyumi xususiyatlarining tashqi m uhit bilan o ‘zaro
bog‘liqligini, shuningdek, uning saqlanuvchanligi
ham da saqlash
tartibiga ta ’sir etuvchi sharoitlarni quyidagi chizm a orqali ifodalash
mum kin ( 5-jadval).
M a’lumki har bir don yoki u ru g ‘ qisbloq x o ‘ja lig id a e ’tibor
qilinadigan xususiyatlaridan tashqari hosildorlik,
vegetatsiya
davri, kasallik v a zararkunandalarga chidam liligi v a turli iste’mol
k o ‘rsatkichlariga ega b o ‘ladi. M asalan b u g ‘doyning har xil
navlari o ‘ziga xos un chiqishi v a nonvoylik sifat k o ‘rsatkichlariga
ega; m ak kajo ‘xorining k o ‘pgina navlari v a duragaylari yaqqol
ifodaJanuvchi texnologik xususiyat
va furajlik qim m atiga ega;
z ig ‘ir urug‘ining tarkibida sifatli y o g ‘ m avjud b o ‘ladi; kungaboqar
doni tarkibida y o g ‘ m iqdori naviga qarab bir-biridan keskin farq
qiladi; suli, arpa, tariq va sholini qayta
ishlashda navlarga mos
holda turli xil iste’m ol sifatiga ega b o ‘lgan yorm alar olinadi va
h.k.
33
