3-mavzu: IX-XIII asrlarda O‘zbekiston madaniyati va san’ati (2 soat) Reja
Uyg‘onish davrida O‘rta Osiyo, xususan, O‘zbekistonda xattotlik san’atining
Yüklə 277,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4. Uyg‘onish davrida O‘rta Osiyo, xususan, O‘zbekistonda xattotlik san’atining
taraqqiy etishi. Shu o‘rinda xattotlik haqida qisqacha tarif beradigan bo‘lsak, xattotlik (arab. — husnixat yozuvchi), kalligrafiya — yozuv (xat) san’ati, kitob ko‘chirish hamda me’moriy inshootlar, badiiy buyumlarning kitobalirini yaratish kasbidir. Yozuvning paydo bo‘lishi natijasida yuzaga keldi. Ayniqsa, arab yozuvining keng tarqalishi tufayli xattotlikning rivojlanishi jadallashdi. Sharqda, jumladan, O‘rta Osiyoda kitob bosish vujudga kelguniga qadar qo‘lyozma kitob tayyorlash, ularning nusxalarini ko‘paytirish (matn ko‘chirish) bilan xattotlar shug‘ullangan. Ma’lumki, O‘rta Osiyo xalqlari tomonidan islom dinining qabul qilinishi munosabati bilan bu o‘lkaga «Qur’on karim» nozil qilingan arab yozuvi kirib keldi. Islom dini tarqalganidan keyin tasvirlar o‘rnini yozuvlar va naqsh egallagan. O‘rta Osiyo xalqlari muomalasidagi qadimiy uyg‘ur, o‘rxun-enasoy, sug‘d, xorazmiy yozuvlari iste’moldan chiqib, VII asr oxiridan arab yozuvi ilmu-fan va davlat ishlarida rasmiy yozuvga aylandi. Arab alifbosining dastlabki namunalari haqida bizgacha juda kam ma’lumot etib kelgan. Ayrim manbalarda uning ilk namunasi sifatida VII-VIII asrlarda xatti ma’qaliy xati tilga olingan. VII asrdan boshlab uning o‘rnini arab yozuvining eng qadimiysi va eng mashhuri hisoblangan xatti kufiy egallaydi. Kufiy xatining zaminidan yangi turlari ixtiro qilina boshlandi. Xususan, X asrlarga kelib xat uslublari husnixatga, xattotlik esa san’at turiga aylanib ulgurdi. Ushbu san’at turini keyinchalik butun musulmon sharqi kotib va xattotlari takomillashtirib mashhur olti xil xat uslublari shakllanib, bugungi davrgacha mazkur uslublarga asoslangan husnixatning 141 xat turi yaratildi. Bular quyidagilar: Suls, Nasx, Muhaqqaq, Rayhoniy, Tavqe, Riqo xati . Ayrim olimlar ushbu olti xat yoniga XIV asrda tavqe va riqo xatlari asosida ixtiro qilingan ta’liq xati bilan qo‘shilib, asosiy xat uslublarini etti xil tur qilib ko‘rsatadilar. Mazkur xat turlari xattotlar tilida «Al-xutut as-sab’a», ya’ni «etti xat» deb yuritiladi. Mohir xattot mazkur xatlarning har birini bilishi lozim bo‘lgan. Yüklə 277,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|