3-mavzu: IX-XIII asrlarda O‘zbekiston madaniyati va san’ati (2 soat) Reja

Muqarnas (arab.)
— me’moriy bezak turi; ravoqli kosa (uya)chalarning ustma-ust 
joylashishidan hosil bo‘ladigan murakkab shakl.
Ustungusha
— burchak tayanchi, ustun.
Morpech 
– ilon izi o‘rama shakldagi hoshiya naqsh.
Shuni aytish lozimki, O‘rta Osiyoda naqshlar keng tarqalgan bo‘lib, ular, asosan, 2 turga 
bo‘linadi: handasiy (geometrik) shakl va chiziqlardan iborat eng murakkab naqsh turi — 
girih,
keng tarqalgan o‘simliksimon naqsh
 — islimiy.
Girih 
(fors. - muammo, tugun, chigal) — murakkab handasiy (geometrik) naqsh; 
me’morlik va badiiy hunarmandlikda keng ishlatiladi. 
IX – XII asrlarda Samarqand, Buxoro, Urganch, Termiz, O‘zgan va Marv kabi 
shaharlarda ko‘plab 
saroy, masjid, madrasa, minora, xonaqoh, maqbara, tim (usti yopiq bozor) 
va karvonsaroylar
qurildi. Mazkur davrning me’morchiligining noyob obidalariga quyidagilarni 
aytish mumkin: 
Ismoil Somoniy maqbarasi (Buxoro, taxm. 864 – 868).

Arabota maqbarasi (Samarqand viloyati Tim qishlog‘i, 977/8 (hijriy 367)).

---

4 

Mag‘oki Attori masjidi (Buxoro, X – XVI asrlar). 

Qusam ibn Abbos maqbarasi (Samarqand, XI asr).

Raboti Malik, Shoh raboti (hoz. Navoiy shahrida yaqinida, Karmona, taxm. 1069 –
1079). 

Buxoro Arki (Buxoro, IX – XX asrlar).

Chashmai Ayyub maqbarasi (Buxoro, XII asr, 1380). 
O‘rta Osiyo qadimiy shaharlarining o‘ziga xos xususiyatlaridan yana biri bu adlqomat, 
chiroyli minoralardir. Turli mamlakatlarda minoralarning shakli, arxitekturasi, rangi turlichadir. 
Masalan, Turkiyada 
qobirg‘ali minora
qurish odat bo‘lsa, ayrim arab mamlakatlarida 
to‘rtburchak minoralarni
uchratishimiz mumkin. Movaraunnahr va qadimiy Xurosonda esa, 
asosan