M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

7. QISHLOQ XO`JALIGI UCHUN BAKTERIAL DORI-DARMONLARNI 
AJRATIB OLISH TEXNOLOGIYASI 
 
Tayanch iboralar
: 
Bacillus thuringiensis
, entobakterin-3, dendrobatsillin, 
insektin, toksobakterin, boverin, virin-TIQE, virin-KKOVE, alfa-ekzotoksin, beta-
ekzotoksin,. gamma-ekzotoksin, sigma-endotoksin, karboksimetilsellyuloza, ion-
almashinuvi xromatografiyasi, sorbent, mikoz, gif, mitsella, gifal tanachalar-
konidiyalar, zamburug` konidiyasporasi, o`stirish uchun oziqa muhiti, zamburug` 
materiali, steril sharoit, suyuq muhit, qattiq va suyuq muhit, kombinatsiyalangan 
muhit, virusli entomopatogen dori-darmon, quruq nitragin, azotobakterin, tuproq va 
torf azotobakterini, fosforobakterin. 
 
7.1. Entomopatogen dori-darmonlar haqida umumiy tushunchalar 
O`simliklarni har xil kasalliklardan muhofaza qilishga oid antibiotiklardan 
tashqari mikrobiologik ishlab chiqarish sanoati patogen mikroorganizmlar 
(bakteriyalar, mikroskopik zamburug`lar va viruslar) asosida zararli hashoratlarga 
qarshi kurashda foydalaniladigan preparatlar ishlab chiqarishni yo`lga qo`yildi. 
Jahonda har yili zararkunanda-hashoratlar tomonidan qishloq va o`rmon 
xo`jaligiga 100 mlrd.dollar zarar yetkaziladi. Zararkunanda-hashoratlarning har xil 
ximikatlarga nisbatan chidamliligi oshib borayotgani uchun ularga qarshi samarali 
kurash choralarini qidirish talab qilinaboshlandi. Hozirgi kunda dunyoning har xil 
mamlakatlarida 30 dan ziyod biologik entopatogen preparatlar ishlab chiqariladi. Ular 
zararkunanda hashoratlarning ayrim turlariga nisbatan maxsus ta`sir ko`rsatish 
qobiliyatiga ega bo`lib, odamlar, issiqqonli hayvonlar, qushlar va foydali hashoratlar 
uchun beziyon preparatlar hisoblanadi. Mikroorganizmlar negizida olinadigan 

---

- 63 - 
entomopatogen preparatlar tabiiy sharoitlarda ishlab chiqilganligi va yana qaytadan 
tabiiy sharoitlarga mikrob patogen sifatida qaytarilganligi sababli biosenozlarda 
noqulay o`zgarishlarni yuzaga chiqarmaydi hamda xududning ekologik holatini ham 
izdan chiqarmaydi. Bu narsa ularni an`anaviy ishlatilib kelinayotgan kimyoviy 
insektisidlardan istiqbolli ekanligini isbotlaydi. Mikrobiologik sanoat ishlab 
chiqarishi tomonidan ishlab chiqariladigan entomopatogen preparatlarni uch guruhga 
bo`lish mumkin: 
1. 
Bacillus thuringiensis
negizida ishlab chiqariladigan - entobakterin-
3,dendrobatsillin, insektin, toksobakterin. 
2. 
Beauveria bassiana
zamburug`i negizida ishlab chiqariladigan - boverin 
preparati. 
3. 
Yadro poliedrozi
virusi negizida ishlab chiqariladigan - virin-ENSH, virin-
EKS preparatlari. 
Hamma mikrobli preparatlar namlanadigan kukun yoki pasta, ba`zan dust, 
granula, kapsulalashtirilgan kukun, kristall holatlarda ishlab chiqariladi.