Ədəbiyyat
1. Səlimov, V.S., Azərbaycanın texniki üzüm sortlarının innovativ model əsasında qiymətlən-
dirilməsi / V.S.Səlimov , M.Ə.Hüseynov, A.S.Şükürov // Azərbaycan Milli Elmlər Akade-
miyası Mərkəzi Nəbatət Bağının əsərləri, XVII cild.- Bakı:- 2020.- vol .17, s.67-73.
2. Səlimov, V.S. Üzümün ampeloqrafik skrininqi / V.S.Səlimov,-Bakı:-Müəllim-2019.-317s.
3. Şükürov A.S. Bəzi yerli və introduksiya olunmuş üzüm sortlarının müxtəlif gözcük yükü
fonunda məhsuldarlıq və keyfiyyət göstəriciləri / A.S.Şükürov, M.Ə.Hüseynov,
X.T.Abasova // AMEA-nın Mərkəzi Nəbabət Bağının Elmi Əsərləri,- 16-cı cıld, Bakı:-2018.-
c.160-169.
4. Салимов В.С. Ампелодескрипторная моделъ перспеkтивности некоторых сортов
винограда Азербайджана / В.С.Салимов, А.С.Гусейнова, Р.А.Асадуллаев // –
Москва: Виноделие и виноградарство, -2020.- № 1, с.4 -13.
THE 3
rd
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
286
Cədvəl 1.
Xindoqnı üzüm sortunda kardon forması verməklə yük normasının
məhsuldarlığa təsirinin orta göstəricisi
Variantlar
Kardon formasına yük
verməni
n norm
ası
T
əcrübə
nin tək
rarı
Bir
tənəkdə
Bir salxımın çəkisi, qramla
On tənəkd
ə
Məhsu
ldar
lıq,
hek/sen
Şirəd
ə şəkərl
ili
k
q/100sm³
Turşuluq q/dm³
Salxımların
sayı, ədəd
Salxımların
çəkisi, k
q
Salxımların
sayı,
Salxımların
çəkisi, kq
I
5 tənəkdə
15-20 göz
saxlamaq
1
2
3
Orta
6
9
15
10
2
2.7
4.4
3.1
332
300
290
307
60
90
150
100
20
27
44
31
45
60
98
68
24,2
23,9
23,0
23,7
7,0
6,9
6,9
6,9
II
5 tənəkdə
20-25 göz
saxlamaq
1
2
3
Orta
9
1
10
7
2.7
0.2
2.8
1.8
305
202
280
262
90
10
100
70
27
2
28
18
60
45
63
56
23,9
24,2
23,0
23,7
7,0
6,9
6,8
6,9
III
5 tənəkdə
25-30 göz
saxlamaq
1
2
3
Orta
19
41
5
22
5.1
6.2
1.5
5.3
270
150
300
240
190
410
50
220
51
62
15
53
114
138
34
95
23,0
23,2
24,0
23,4
6,7
6,8
6,9
6,8
Cədvəl 2.
Xindoqnı üzüm sortunda yelpik forması verməklə yük normasının
məhsuldarlığa təsirinin orta göstəricisi
Variantlar
Yelpik formasına yük
verməni
n norm
ası
T
əcrübə
nin tək
rarı
Bir tənəkdə
Bir salxımın çəkisi,
qramla
On tənəkdə
Məhsu
ldar
lıq, hek/sen
Şirəd
ə şəkərl
ili
k,
q/100sm³
Turşuluq, q/dm³
Salxımların sayı,
əd
əd
Salxımların
çəkisi, kq
Salxımların
sayı, ədədl
ə
Salxımların
çəkisi, kq
I
5 tənəkdə
15-20 göz
saxlamaq
1
2
3
Orta
5
12
15
11
1.1
2.8
3.5
2.5
220
230
235
228
50
120
150
110
11
28
35
25
25
45
78
49
20,2
21,1
22,0
21,1
6,9
6,8
6,7
6,8
II
5 tənəkdə
20-25 göz
saxlamaq
1
2
3
Orta
18
17
1
12
3.9
3.6
8
2.1
220
210
80
170
180
170
10
120
39
36
8
21
87
80
178
115
22,2
22,2
20,9
21,8
6,9
6,9
6,9
6,9
III
5 tənəkdə
25-30 göz
saxlamaq
1
2
3
Orta
10
8
26
15
2
1.7
4.2
2.8
200
210
160
190
100
80
26
150
20
17
42
28
45
38
94
59
23,0
23,1
22,9
23,0
5,8
5,9
6,0
5,9
THE 3
rd
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
287
ÜZÜM ŞƏRABI VƏ ŞİRƏSİNİN KATİON VƏ ÜZVİ TURŞU
TƏRKİBİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ
Qurbanlı Aytən
Az
ə
rbaycan Dövl
ə
t
İ
qtisad Universiteti – UNEC
Bak
ı
, Az
ə
rbaycan
aytanqurbanli@gmail.com
Elmi rəhbər: t.f.d., dos. Hüseynov Mövlud
Açar sözlər:
Üzüm, kation, anion
Mədrəsə üzümündən hazırlanmış şərabların turşuluğunun öyrənilməsi
ilə əlaqədar olaraq şərab materialları və şirələrin kation və anion tərkibi ma-
raq doğurur (cədvəl 1, cədvəl 2). Keyfiyyət tərkibini müəyyən etmək üçün ka-
pillyar zon elektroforez metodundan istifadə edilmişdir. Kationların kimyəvi
tərkibi şərab materiallarında kalium, natrium, kalsium və maqnezium olma-
sını göstərir. Sonuncu izi bildirən miqdarda yalnız bir nümunədə mövcud ol-
muşdur.
Şərab turşusu sort üzrə şərab materiallarında az miqdarda (1805 mq/
dm
3
-ə qədər) mövcuddur. Öz növbəsində alma turşusu ildən asılı olaraq şə-
rab materialının turşularının əhəmiyyətli faizini təşkil edə bilər [Əliyev və
Xankişiyev, 2008; Fətəliyev, 2011; Qurbanov və b., 2015; Nəbiyev, 2010].
Cədvəl 1.
Şirə və turş şərabda kationların tərkibi (mq/dm
3
)
Kation
tərkibi
2018
2019
2020
2021
Şərab
Şərab
Şərab
Şərab
Kupaj
Şirə
Kalium
34,2±1,2
32,8±0,5
30,0±1,1
30,7±0,8
28,0±0,3
75,4±0,8
Natrium
4,1±0,4
5,8±0,2
4,7±0,3
4,4±0,3
4,3±0,2
6,4±0,2
Maqnezium
0,2±0,1
-
-
-
-
-
Kalsium
4,4±0,5
2,9±0,2
3,0±0,1
2,8±0,1
2,6±0,2
3,8±0,3
Cədvəl 2.
Şirə və turş şərablarda turşuların kimyəvi tərkibi (mq/dm
3
)
Turşuların
tərkibi
2018
2019
2020
2021
Şərab
Şərab
Şərab
Şərab
Kupaj
Şirə
Şərab turşusu
1368±43
1792±3
1805±5
1670±4
2302±6
4518±21
Alma turşusu
897±24
2920±12
1572±10
797±5
2891±19
1701±12
Limon turşusu
154±12
318±3
463±7
433±5
626±4
-
Kəhrəba turşusu
1007±18
1373±12
1251±14
1306±2
1468±12
-
Belə ki, 2019 və 2021 illəri üçün bu turşunun miqdarı şərab turşusu miq-
darından çox olmuşdur. Şərab və alma turşularından başqa Mədrəsə üzü-
mündən hazırlanmış bütün şərab materialları tərkibində kəhraba və limon
turşuları mövcud olmuş, miqdarında isə böyük fərq müşahidə edilmişdir.
Kəhraba turşusu 2018-ci il şərab materialında 1007 mq/dm
3
, 2021-ci il şərab
materialında isə 1468 mq/dm
3
olmuşdur. Lumu turşusu miqdarı 2018-ci il
şərab materialında 154 mq/dm
3
, 2021-ci il şərab materialında isə 626mq/dm
3
THE 3
rd
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
288
olmuşdur. Göründüyü kimi bu göstərici eyni sort daxilində ildən asılı olaraq
müxtəlif qiymətlərə malik olur.
Beləlikə şərab materialının turşu tərkibində alma turşusunun nisbətən
çox olması müşahidə edilmişdir. Bu məhsulun həddindən artıq yetişməsini
gözləmədən (bu zaman istənilən keyfiyyət təmin etmək mümkündür) düzən
regionlarda tam yetişməyə çatdığı vaxt yığılması ilə əlaqəli ola bilər [Насибов
və Гусейнов, 2018; Huseynov və Soltanov, 2019].
Nümunələrin (2018...2021-ci illər) dequstasiya qiymətləndirilməsi 10 ball
şkala üzrə aparılmışdır [Гусейнов və b., 2018]. Bu üsul aşağıdakı orqano-
leptik xarakteristikaların qiymətləndirilməsini əhatə edir: şəffaflıq, rəng, bu-
ket, tipiklik.
Natural turş şərabların 2020-ci il məhsulunun ümumi dequstasiya balı
7,1; 2021-ci il məhsulununki isə 7,6 ball olmuşdur.
Mədrəsə sortundan hazırlanmış şərabların orqanoleptik göstəriciləri
öyrənilən zaman aşağıdakı xüsusiyyətlər qeydə alınmışdır. Əksər hallarda
şərab yüksək şəffaflıq dərəcəsinə malik olmuşdur. Rənginə, hansı ilin məh-
sulu olmasına və hazırlanma texnologiyasından asılı olaraq şərabın rəngi
açıq qırmızı rəngdən güclü nar rənginə qədər dəyişir, mavi və yaxud şabalıdı
çalarlar da hiss olunur. Sort ətri güclüdür, yüngül, xoş, tanına bilən və har-
monik olmaqla müxtəlif giləmeyvə ətrləri (daha çox çiyələk, qırmızı moruq,
qarağat) də vardır.
Dadı yüngül, təmiz sorta uyğundur, xoş xardal dadından başqa kənar
dadlar yoxdur. Büzüşdürücü dad zəif duyulur. Qalıq dad olsa da uzun
müddətli deyil. Tipiklik göstəricisinə görə demək olar ki, Mədrəsə şərabı digər
sort şərablardan azacıq geri qalır. Bu onunla əlaqədardır ki, bunda əksər
şərablara xas olmayan meyvə (giləmeyvə) ətri duyulur.
Xindoqnı ilə kupaj olunmuş şərab orqanoleptik xarakteristikasına görə
sorta aid şərabdan fərqlənir. Dadı xeyli dəyişir, doluluq yaranır, turş dad
duyumu artır, sort ətri daha az duyulur.
Ədəbiyyat
[1]. Əliyev M.M., Xankişiyev Y.H. Ərzaq mallarının keyfiyyətinə nəzarətin fiziki və kimyəvi
üsulları // Dərs vəsaiti, Gəncə, AKTA nəşriyyatı, 2008, 150 s.
[2]. Fətəliyev H.K. // Şərabın texnologiyası. Bakı, 2011, 596 s.
[3]. Qurbanov X.H., Fətəliyev K.H., İsgəndərzadə E.B. / Eksperimentin planlaşdırılması // Bakı:
“Vektor” nəşriyyat evi, 2015, 120 s.
[4]. Nəbiyev Ə.Ə. / Şərabın kimyası // Bakı: Elm, 2010, 472 s.
[5]. Гусейнов М.А., Насибов Х. Н., Шукюров А. С., Салимов В. С. / “Оценка новых
интродуцентных сортов винограда в условиях Азербайджана” // Журнал «АПК
России», Челябинск, 2018 г. Том 25, № 3, с. 444-447.
[6]. Насибов Х. Н., Гусейнов М.А. “Исследование некоторых факторов осветления
виноматериалов”. Перспективные технологии и сортименты в виноградарстве и
виноделии / ФГБНУ. Северо-Кавказский Федеральный Научный Центр Садоводства,
Виноградарства, Виноделия. Научные труды СКФНЦСВВ. Tom 18. 2018. с. 176-179.
[7]. Huseynov M., Soltanov H. “Improving the production technology of the natural wine” /
Journal Sylwan., (printed in Poland) 163 (4), April 2019, ISI Indexed, p.2-13.
|