Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

 
1.Moliya tizimi 
Moliya tizimi – moliyaviy munosabatlarning turli sohalarini o‘z 
ichiga olib, har qaysi sohalar pul mablag‘lari fondlarini shakllantirish 
va ulardan foydalanish xususiyatlari bilan tavsiflanadi.
Moliya tizimi 
bir tomondan moliya munosabatlarining 
yig‘indisi sifatida, ikkinchi tomondan moliya organlarining yig‘indisi 
sifatida olib qaraladi. Moliyaning mohiyatidan kelib chiqib, moliya 
tizimini o‘rganishda uni moliya munosabatlari yig‘indisi sifatida 
yondashish maqsadga muvofiq. 
Moliyaviy munosabatlar o‘z xususiyatiga ko‘ra taqsimlovchi 
hisoblanadi, shu bilan birga qiymatni taqsimlash, avvalo, subyektlar 
bo‘yicha amalga oshiriladi. Subyektlar ijtimoiy ishlab chiqarishdagi 
ahamiyatidan kelib chiqib, maqsadli pul fondlarini shakllantiradilar. 
Aynan subyektning ijtimoiy ishlab chiqarishdagi roli moliyaviy 

---

32 
munosabatlarni 
turkumlashning 
birlamchi 
obyektiv 
belgisi 
hisoblanadi. Bunga asosan moliyaviy munosabatlarning yig‘indisida 
uchta yirik sohalar ajratilishi mumkin: 
korxonalar, tashkilotlar va 
muassasalar moliyasi; sug‘urta; davlat moliyasi.
Har bir sanab o‘tilgan soha ichida bo‘g‘inlar ajraladi, shu bilan 
birga moliyaviy munosabatlarni guruhlashtirish subyekt faoliyatining 
maqsadli pul fondlarini tarkibi va yo‘nalishiga hal qiluvchi ta’sir 
ko‘rsatuvchi xarakteridan kelib chiqib amalga oshiriladi. Mazkur 
belgi korxonalar, tashkilotlar va muassasalar moliyasi sohasida 
tijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi korxonalar moliyasi, notijorat 
faoliyat bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlar va muassasalar moliyasi, 
jamoat birlashmalari moliyasi kabi bo‘g‘inlarni hosil qilish imko-
niyatini beradi. Sug‘urta sohasida, subyekt faoliyatining xarakteri 
sug‘urta obyektining xususiyatini belgilab beruvchi, bo‘g‘inlar 
sifatida ijtimoiy sug‘urta, shaxsiy sug‘urta, mulkiy sug‘urta, 
javobgarlik sug‘urtasi, tadbirkorlik tavakkalchiliklari sug‘urtasi 
hisoblandi. Davlat moliyasi sohasida – davlat byudjeti, byudjetdan 
tashqari fondlar, davlat krediti hisoblanadi.
Moliya munosabatlarining soha va bo‘g‘inlari o‘zaro uzviy 
bog‘langan bo‘lib, ularning yig‘indisi