Tafakkur ziyosi

YOSH TADQIQOTCHILAR

---

199 
“TAFAKKUR ZIYOSI”
 
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son
bilan kechmoqda. Jamiyatda ijtimoiy 
munosabatlarda vujudga kelgan etalitar 
qadriyatlar insonning hayotdagi o‘rnini 
topishiga, shu jumladan fuqarolik 
mas’uliyatini his etishga undamoqda. 
Bu esa, insonning jamiyatda chuqur 
ijtimoiylashuvi natijasida taraqqiyotga 
daxldorlik, jamoa bo‘lib yashash, ijtimoiy-
huquqiy tenglik va etalitar adolatga intilish 
munosabatlarini vujudga keltirmoqda. 
Insonlarda jamiyatdagi islohotlarga 
ko‘makchi bo‘lish va uni takaomillashtirish 
bilan bog‘liq faoliyati bilan birgalikda uning 
aksi bo‘lgan ijtimoiy sustlik va ijtimoiy-
iqtisodiy va ma’naviy jarayonlarga befarqlik 
holatlari ham mavjud bo‘lmoqda. Shu 
sababli bugungi kunda jamiyatda fuqarolik 
mas’uliyati fenomenining ijtimoiy qadriyat 
sifatida namoyon bo‘lishi birmuncha 
murakkab jarayon sifatida baholanmoqda. 
Fuqarolik mas’uliyati har bir 
jamiyatning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va 
ma’naviy iqtisodiy salohiyatini belgilaydi. 
Demokratik va huquqiy islohotlarni 
chuqurlashtirish uchun fuqarolarni 
demokratik jarayonlarning jo‘shqin 
ishtirokchisiga, demokratik qadriyatlarning 
faol himoyachisiga aylantirish zarur. 
Fuqarolarning islohotlarga jalb qilinganlik 
darajasi kishilar ongida demokratik 
qadriyatlarning chuqur ildiz otganligi, 
o‘zining ijtimoiy burch va mas’uliyatini 
tushunishi, huquqlarini amalga oshirish 
istagi, yuqori madaniy-ma’rifiy saviyasi, o‘z 
manfaatlarini ongli idrok qilish qobiliyatini 
shakllantirishdan iborat. Bunda erkinlik, 
imkoniyatlar tengligi, ijtimoiy adolat va 
plyuralizm kabi demokratik qadriyatlarning 
inson ongidan o‘rin olishi muhimdir.
Bu jarayonni muhimligi borasida 
A.Toshqulov ta’kidlaganidek, “Huquqiy 
tarbiya oilada, bog‘chada, maktabda, litsey-
kollejlarda va oliy ta’lim muassasalarida 
olib borilishi kerakligi, shubhasiz. 
Lekin tarbiya faqat bilim berish bilan 
cheklanmaydi. Tarbiya shu bilimlarni 
amalda qo‘llash, ulardan foydalanish, ularni 
yurakdan his qilish, ularni har bir shaxs 
o‘z hayot tarzining o‘zagi deb bilsagina, 
o‘z mohiyatini to‘liq namoyon qiladi. 
2 Тошқулов А. Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг Конституциямизнинг 26 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузасидан кейинги ўйлар. http://oldconf.
neasmo.org.ua/node/2366
3 Мустақиллик. Изоҳли илмий-оммабоп луғат. –Тошкент, Шарқ, 1998. –Б. 229.
Bizda uzoq yillar Konstitutsiya kuniga 
she’r yodlatish, Konstitutsiyaning necha 
bobu qancha banddan iboratligini bildirib 
qo‘yishdan iborat yuzaki “tarbiya” jarayoni 
kechdiki, natijada, biz huquqiy bilimlarni 
nazariy jihatdan u yoki bu darajada 
biladigan, ammo funksional jihatdan ularni 
qo‘llamaydigan avlodni tarbiyaladik”
2
.
Fuqaroning ijtimoiy-siyosiy 
jarayonlarda ma’lum shartlarni bajarish 
chog‘ida fuqarolik mas’uliyatining 
ta’minlanishi yuqori amaliy ahamiyat kasb 
etadi. U ijtimoiy munosabatlarning ko‘plab 
masalalarini, ya’ni hozirgi jadal islohotlar 
davrida jamiyatni tashvishga solayotgan 
ayrim muammolar va dolzarb masalalar 
mohiyati va echimlarini his eta bilishi, 
jamiyat hayotining barcha qirralarida 
qatnashish va barqaror muhit vujudga 
keltirish jarayoniga ta’sir ko‘rsatishning 
faollik shakllarini egallashi lozim.
“Izohli ilmiy-ommabop lug‘at”da 
O‘zbekiston fuqarolarining O‘zbekiston 
Respublikasi ijtimoiy va davlat tuzumini 
mustahkamlashga qaratilgan mas’uliyatlari 
quyidagi asoslarda ifodalangan:
- O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasiga rioya etish;
- qonunlarni bilish va unga qat’iy amal 
qilish;
- mehnat intizomini saqlash;
- jamoa burchiga vijdonan qarash;
- mulkning bozor shakllarini 
mustahkamlash va tadbirkorlikni 
rivojlantirish; 
- turmush qoidalarini hurmat qilish;
- boshqa mamlakat fuqarolarining 
milliy qadr-qimmati, huquqlari, sha’ni va 
o‘zligini hurmat qilish;
- ijtimoiy burchni halollik bilan bajarish;
- O‘zbekiston fuqarosi degan yuksak 
nomga munosib bo‘lish
3
.
Fuqarolik mas’uliyati muammosini 
o‘rganish va va uni ilmiy tadqiq etish 
zaruriyati ushbu ijtimoiy hodisa to‘g‘risida 
to‘laqonli ilmiy-falsafiy g‘oyalar va 
tadqiqotlar mavjud emasligi bo‘yicha ham 
ifodalanadi. Mazkur ilmiy muammoni 
tizimli ravishda ijtimoiy–falsafiy jihatdan 
tahlil etish dolzarbligi mavjud bo‘lib,