B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samar
Davlat mulki - mulk davlatga tegishli bo‘lganda mulkka egalik qilish,
foydalanish va uni tasarruf qilish davlat ixtiyorida bo‘ladi. Davlat mulki asosan
ikki yo‘l bilan hosil bo‘ladi:
1) xususiy mol-mulkni milliylashtirib, davlat qo‘liga olish;
2) davlat mablag‘lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona va
tashkilotlarda investistiyalarni amalga oshirish .
Davlat mulki haqiqatda ham xalqqa qarashli bo‘lgan, bo‘linmaydigan yoki
umumiy resurslardan foydalanish uchun juda mosdir. Bunga misol qilib takror
ishlab chiqarib bo‘lmaydigan tabiiy resurslarni, yirik inshootlar va trans‘ort
vositalari, yo‘llar kabi iqtisodiy tuzilmaning kattagina qismini ko‘rsatish mumkin .
O‘zbekistonda Fuqarolik Kodeksiga muvofiq davlat mulki Res‘ublika
mulkidan va ma‘muriy-xududiy (munisti‘al) tuzilmalar mulkidan iborat bo‘ladi.
Er, er osti boyliklari, suv, havo bo‘shlig‘i, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda
boshqa tabiiy resurslar, res‘ublika xokimiyati va boshqaruvi tuzilmalari mol-mulki,
davlatga qarashli madaniy va tarixiy boyliklar, byudjet mablag‘lari, oltin zaxirasi,
valyuta fondi va boshqa davlat fondlari res‘ublika mulki hisoblanadi .
Ma‘muriy-hududiy (munisti‘al) tuzilmalar mulkida davlat hokimiyati
mahalliy organlari mol-mulki, mahalliy byudjet mablag‘lari, munisti‘al uy-joy
fondi va kommunal xo‘jaligi korxonalari va boshqa mulkiy majmualar, xalq
ta‘limi, madaniyat, sog‘liqni saqlash muassasalari kabilar mol-mulki bo‘ladi .
Bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlarda iqtisodiyotni erkinlashtirish
vazifasi davlat mulki mono‘oliyasini qisqartirishni taqozo qiladi. Chunki sog‘lom
bozor iqtisodiyoti davlat mono‘oliyasi bilan chiqishmaydi, mono‘oliya raqobatga
to‘sqinlik qiladi .
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish oqibatida iqtisodiyotda davlat
mulkining ulushi kamayib u asosan jamoa mulkiga, ayrim hollarda fuqaro mulkiga
va xususiy mulkka aylanadi .
Davlat korxonalarining asosiy fondlar, ishlovchilar soni, yal‘i milliy
mahsulot va milliy daromad yaratishdagi hissasi qisqarib, ayni vaqtda boshqa
mulkka mansub korxonalar hissasi ortib boradi.