murta da m övcud olmamışdır. Sual düzgün qoyulmayıb, onu «Canlı
növlərinin uzunmüddətli təbii təkamül prosesində yum urta qoymaq
la çoxalan toyuqlar necə meydana gəlmişlər» şəklində form alaş
dırm aq lazımdır. Bu sonuncu sualın cavabını Ç.Darvin tərəfindən
yaradılm ış növlərin meydana gəlm əsi nəzəriyyəsi verir. Məsələn,
toyuqlar, eynilə quşların digər növləri kimi uçan kərtənkələlərdən
- pterodaktillərdən törəmişlər. Onlar da yum urta qoymaqla çoxalır
dılar. Deməli, əgər sual verilirsə, bu sual «nə əvvəl olmuşdu- ptero-
daktil, yoxsa onun yum urtası?» şəklində olmalı idi.
Üçüncüsü - toyuq və yum urta haqqında sual verərkən, ümu
m iyyətlə toyuğu və ümumiyyətlə yum urtanı nəzərdə tutmaq olar. La
kin ümumiyyətlə at, yaxud ümumiyyətlə insan və s. (nə kişi, nə qadın,
nə kök, nə arıq) m övcud olmadığı kimi, belə toyuq və belə yum urta
m övcud deyildir. Əgər suala belə məna verilirsə, bu- hipostazlaş-
dırma, mücərrədləşdirməklə fərdiləşdirm ə, onlara ayrı-ayrı əşyalar
kim i m övcud olmaq anlayışı verm ək kim i tipik bir səhvdir.)
Asılan adam paradoksu
Gözlənilməz
hadisələrin, məsələn, gözlənilməz edamın baş
verməsi mümkündürmü?
U.Kuaynın hələ 1953-cü ildə çap olunmuş məqaləsində
müttəhimi gözlənilmədən asılma yolu ilə edam cəzasına məhkum
etmiş hakimdən söhbət açılırdı. Bu halda paradoksal sual meydana
çıxmışdı: ümumiyyətlə gözlənilməz hadisələrin baş verməsi müm
kündürmü?
B ir bazar günü səhər, heç bir zaman yalan danışmayan ha
kim edama məhkum edilmiş adama dedi: «Siz
növbəti həftənin
günlərindən birində asılacaqsınız. Sizi məhz nə zaman asacaqlarını
yalnız edam gününüzdə səhər öyrənəcəksiniz».
M əhkum belə mülahizə yürütməyə başladı.
Edam növbəti bazar günü baş tuta bilməz, çünki əgər o həmin
günə qədər baş tutmazsa, onun bazar günü olacağı haqqında mən
şənbə günü axşam məlumat alacağam. Deməli,
məni bazar günü
366
asa bilməzlər, çünki hakimin dediyi kimi, edam gözlənilməz ola
caq və mən bunu yalnız edam günü səhər öyrənə biləcəyəm.
Lakin məni şənbə günü də asa bilməzlər: çünki məni bazar
günü
asa bilməyəcəklərini bilirəm; əgər cümə günü səhər yanıma
gəlib edam ediləcəyimi xəbər verməsələr, artıq cümə günü gündüz
dəqiq biləcəyəm ki, məni şənbə günü edam edəcəklər. Beləliklə
edam gözlənilməz olmayacaq.
Belə düşünərək, məhkum ardıcıl
olaraq cümə gününü, cümə ax
şamını, çərşənbəni, daha sonra çərşənbə axşamım və nəhayət bazar
ertəsini istisna etdi. Sonda o, beləbir nəticəyə gəldi ki, onu ümumiyyətlə
asa bilməzlər, Çünki həftənin heç bir günü hakim tərəfindən şərt kimi
göstərilmiş gözlənilməzlik tələbinə cavab vermir.
(Öz qarşınıza buparadoksu həll etm ək kim i böyük m əqsəd qoy
madan (əslində bu da istisna edilmir), m üttəhim in edam ın qarşıda
kı həftənin heç bir günündə gözlənilm əz ola bilm əyəcəyi üzündən
heç vaxt baş tutm ayacağı və dem əli üm um iyyətlə olm ayacağı haq
qında m ülahizələrini canlandırmağa çalışın. A sılm ış adam p ara-
doksunun hamı tərəfindən qəbul edilmiş, ya xu d heç olm azsa ya xşı
əsaslandırılm ış həlli yoxdur. Bəzən təsdiq edilir ki, hakim in qərarı
Dostları ilə paylaş: