so l gözüm üzlə görmürüksə, hər halda görürük») tələb olunan hökm
çıxarıla bilməz).
Toyuq və y u m u rta
«Toyuq əvvəl yaranıb, yoxsa yumurta» sualına necə cavab
verilməlidir?
«Toyuq əvvəl yaranıb, yoxsa yumurta» sualına cavab verməli
olan adam bir qayda olaraq, çətinlik çəkir. Toyuq əvvəl əmələ gələ
bilərdimi? Yox, çünki o, yumurtadan çıxmalı idi. Deməli əvvəlcə
yumurta yaranıb? Bu da düz deyil, çünki onu toyuq yumurtlamalı
idi.
Bəzən belə sualları mühakirə etməkdən ümumiyyətlə imtina
edirlər, çünki bu mübahisənin qapalı dairə şəklində sonsuza qədər
davam edəcəyini düşünürlər. «Yumurtanın olması üçün toyuq
mövcud olmalı idi; lakin toyuğun mövcud olması üçün əvvəlcə
yumurta olmalı idi; lakin yumurtanın meydana çıxması üçün...»
(« Toyuq əvvəl yaranıb, yoxsa yum urta» sualı heç bir xüsusi
dərinliyə m alik deyil, eynilə orada «sonsuz eniş» də m övcud deyil.
Sual sadəcə çoxmənalıdır, onun arxasında iki, hətta üç m ü xtəlif
sual gizlənmişdir. O şüalardan hər birinə, əlbəttə cavab verm ək
mümkündür. Lakin onlar üçü birlikdə, bir sual şəklində, həm də y a l
nız «bəli», yaxud «xeyr» cavabını tələb edən bir şəkildə verildikdə,
cavab verm ək mümkün olmur.
Birincisi - konkret toyuğu və konkret yum urtanı nəzərdə tut
maq mümkündür. F ərz edək ki, eyni zamanda bizə konkret toyuq və
hansısa bir yum urtanı göstərirlərsə, aydın m əsələdir ki, bu toyuq
bu yum urtadan çıxmamışdır. Çox güm an ki, bu toyuq bu yum urta
dan çox-çox əvvəl yaranm ışdır və ola bilər ki, bu yum urtanı da elə
həm in toyuq yumurtlamışdır.
Dostları ilə paylaş: