I bo’lim. Konserva korxonalari jihozlari
SHARTLI BELGI VA QISQARTIRILGAN
Yüklə 9,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
SHARTLI BELGI VA QISQARTIRILGAN IBORALAR RO’YXATI T – maxsulot komPonenti sarf me’yori; M – jihoz unumdorligi; S – sirop sarfi m – kontsentratsiya; x – komPonent yo’qolishi; V – ma’lum miqdor xom ashyodan tayyor maxsulot chiqishi; N – soatdagi unumdorlik; τ - tsikl vaqti; V – jihoz ishchi sig’imi; Q – issiqlik sig’imi; t – harorat; k – issiqlik tashish koeffitsienti; TIA – texnik-iqtisodiy asos; K/z – konserva zavodi; MSHB – ming shartli banka; MLNSHB – million shartli banka; YATM – yarim tayyor mahsulot; FIK – foydali ish koeffitsienti. K I R I SH Konserva sanoatining ishlab chiqarish quvvatini oshirish, assortiment xilini kengaytirish, meva-sabzavot mahsulotlarini sifatini yaxshilash ilmiy-texnik rivojlanishning o’sishi bilan bevosita bog’liq. Meva-sabzavot konservalarini ishlab chiqarishdagi ilmiy-texnik rivojlanishning asosiy yo’nalishlari quyidagilardir: - xom ashyoni yig’ib olishdagi texnikani va texnologiyasini mukammallashtirish; - sanoat miqyosida qayta ishlash uchun xom ashyoni tashish va saqlash; - yarimtayyor mahsulotlarni asePtik holda konservalash, saqlashning texnologiyasini va jixozlarini yaratish va tatbiq etish; - meva-sabzavotlarni mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan liniyalarda komPleks ravishda qayta ishlash; - tayyor mahsulotning sifatini yaxshilash va energiyani kam sarflash maqsadida davriy sterilizatsiyalash texnikalarini mukammallashtirish; - modul tamoyili asosida yuqori darajada mexanizatsiyalashgan, avtomatlashtirilgan konservalar ishlab chiqaruvchi komPlekt liniyalarni yaratish va tatbiq etish. Sanoat miqyosida qayta ishlash uchun yig’ishtirilgan xom ashyo ko’P vaqtda mexanizatsiyalashgan holda yig’iladi. Unda xom-ashyo tarkibida ko’P miqdorda turli xil aralashmalar (tuProq, kesak, qum, tosh va boshqalar) qo’shilib ketadi, bunday mahsulotlarni qayta ishlash uchun yuvish jarayoni katta ahamiyatga ega. SHuning uchun yuvish mashinalarini suv va energiyani tejamlaydigan qilib mukammallashtirish ham hozirgi kuning muhim yo’nalishlaridan biridir. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashni tezlashtirish uchun shisha taralarni yuvish jarayonini mexanizatsiyalash lozim. Bu jarayondagi mehnat sarflanishi kamaytirish maqsadida taralarga komPleks sanitar ishlov beruvchi uskunalar ishlab chiqarishi va tatbiq etishi rejalashtirilmoqda. Umuman olganda konserva korxonalarini quvvatini ko’tarish va ish unumdorligini oshirishda qurilmalarning ahamiyati kattadir. 4 Konservalash sohasida ishlatiladigan qurilmalar va uskunalar moshinasozlik sanoati tomonidan ayrim-ayrim holda yoki uzluksiz ish jarayonini bajaruvchi liniyalar sifatida tayyorlaniladi. Bugungi kunda konserva korxonalarida juda ko’P chet el liniyalaridan foydalanilmoqda. Ulardagi ishlab chiqarish jarayonlari shunday tashkil qilinganki, ularga kiritilgan xom ashyo jarayon oxirida qadoqlangan holdagi tayyor mahsulot o’rinishida qabul qilinadi. Masalan, Italiyaning va SHveytsariyaning «Tetra-Pak» liniyalari yoki Amerika va Avstraliyadan keltirilgan assePtik holda qadoqlovchi liniyalar. SHunday qilib konserva sohasini mashina va qurilmalari qatori kundan- kunga ko’Paymoqda, eskirgan, hozirgi kunda ishlatish uchun noqulay bo’lgan katta quvvatli qurilmalar o’rnini yangi, zamonaviy, bugungi kunning talabiga javob beruvchi uskunalar egallamoqda. 1- ma’ruza Mavzu: FANNING MAZMUNI VA MAQSADI. QURILMALARNI SINFLASH Matnlarni yoritish rejasi: 1. Konservalash jarayonida hizmat qiluvchi jihozlar haqida umumiy tushuncha. 2. Mahsulotlarni konservalashda ishlatiladigan qurilmalarni sinflash tamoyillari. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari isrofgarchilikdan va yetishtirilgan mahsulotni aholiga nes-nobut qilmasdan yetkazish va ularni yil davomida uzluksiz holda ta’minlash davlatimiz oldidagi asosiy vazifalardan biridir. Ma’lumki, qishloq xo’jalik mahsulotlari bilan o’zliksiz ta’minlash xom- ashyoni qayta ishlash bilan bog’likdir. Qanday mahsulogt bo’lishidan kat’iy nazar, xox u o’simlik mahsuloti bo’lsin, xox u hayvon mahsuloti bo’lsin, baribir ular tez buziluvchanlik xususiyatiga ega. SHuning uchun ularni ma’lum texnologik jarayonlardan o’tkazish yo’li bilan ozuqaviyo qiymati va sifatini saqlangan holda qayta ishlash lozim. Qayta ishlash deganda ko’z oldimizga ma’lum qurilmalar, mashinalar yoki uskunalarni keltiramiz. Oziq-ovqat sanoatining xom-ashyoni qayta ishlash tarmoqlari ishidagi konserva ishlab chiqarish sohasi, qurilma va uskunalarga eng ko’P muxtoj bo’lgan sohadir. Konservalash korxonalarida qo’llaniladigan qurilma va uskunalar shu qadar xilma-xilki va ularning jarayonlarni bajarish doirasi shu qadar kengki, ularni oddiy so’z bilan ifodalash juda mushkul. Masalan, meva yoki sabzavotni maydalash jarayonini olaylik, butun mahsulotni maydalangan mahsulotga aylantirishda bir necha xil uskunalar foydalaniladi va bu uskunalarning vazifalari ham xar xil: - volchok yordamida mayda bo’lakchalarga maydalaniladi; - qirg’ich mashinalarida to’g’raladi (maqsadga muvofiq xar xil shakil ham berish mumkin); - drobilkada ezib maydalanadi; 5 - ishqalash mashinasida mayinlashtiriladi; - gomogenizatorda o’ta mayda zarrachalarga maydalanadi. Keltirilganlardan ko’rinib turiPtiki, mahsulotni konservalash jarayonda qo’llaniladigan qurilma va uskunalarni soni ham qo’llash maqsadi ham juda ko’P ekan. Konservalash sohasida ishlatiladigan qurilmalar va uskunalar moshinasozlik sanoati tomonidan ayrim-ayrim holda yoki uzluksiz ish jarayonini bajaruvchi liniyalar sifatida tayyorlaniladi. Bugungi kunda konservalash korxonalarida juda ko’P chet el liniyalaridan foydalanilmoqda. Ulardagi ishlab chiqarish jarayonlari shunday tashkil qilinganki, ularga kiritilgan xom-ashyo jarayon oxirida qadoqlangan holdagi tayyor mahsulot o’rinishida qabul qilinadi. Masalan, Italiyaning va SHveytsariyaning « Tetra-Pak» liniyalari yoki Amerika va Avstraliyadan keltirilgan assePtik holda qadoqlovchi liniyalar. SHunday qilib konservalash sohasini moshina va qurilmalari qatori kundan- kunga ko’Paymoqda, eskirgan, hozirgi kunda ishlatish uchun noqulay bo’lgan katta quvvatli qurilmalar o’rnini yangi, zamonaviy, bugungi kunning talabiga javob beruvchi uskunalar egallamoqda. Konservalash korxonalarida xamma ishlatiladigan qurilmalar, ularning texnologik jarayonni amalga oshirishdagi tutgan o’rni va ishlatilishiga qarab 3 sinfga bo’linadi: 1. Asosiy texnologik qurilmalar - tayyor mahsulot ishlab chqarishning texnologik jarayonida ishlatiladigan moshina va mexanizmlar kiradi va ular ishlab chiarishning texnologik jarayonida bevosita ishtiroq etadi. 2. YOrdamchi texnologik qurilmalar - bu guruhga kiruvchi moshinalar va uskunalar asosiy texnologik jarayonda ishtiroq etmaydilar, lekin ularni amalga oshirish uchun yordam beradilar( bunkerlar, qutichalar, dozatorlar va boshqalar). 3. TransPort qurilmalari - bu sinfga kiruvchi moshina va uskunalar texnologik qurilmalarni bir biriga bog’lovchi vozifasini bajaradi, hamda turli xil tashish, tushirish-kutarish va boshqa jarayonlarida ishtiroq etadi. Xom ashyoni konservalashni amalga oshirish uchun turli xildagi texnologik qurilmalar ishlatiladi. Konservalash korxonalarida texnologik jarayonlarni tashkil qilishda uskunalarning ish bajarish tavsifiga asoslanib, ularni 6 ta yo’nalishdagi guruhchalarga ajratiladi: 1.Xom ashyoni qabul qilishda, korxona ichida tashishda hizmat qiluvchi qurilmalar (xom-ashyoni, yordamchi mahsulotlarni , yarimtayyor mahsulotlarni, tayyor mahsulotlarni, taralarni). 2. Xom ashyoni konservalashda, uni tayyorlab to bankalarga joylashgacha bo’lgan birlamchi ishlov berishda hizmat qiluvchi qurilmalar ( xom-ashyo va komPonentlarga mexanik hamda issiqlik ishlov beruvchi vositalar) 3. Birlamchi ishlov berilgan yarimtayyor mahsulotlarni uzoq muddat davomida, buzilmasligini ta’minlash maqsadida germetik holda bankalarga joylashda va qadoqlashda hizmat qiluvchi qurilmalar( to’ldiruvchi, qoPqoqni yoPuvchi, sterilizatsiyalovchi) 6 4. Konservalangan mahsulotlarni germetik berkitmasdan saqlash mumkin bo’lgan jarayonlarni amalga oshirishda hizmat qiluvchi qurilmalar. 5. Tayyor mahsulotni bezaklashda hizmat qiluvchi qurilmalar. 6. Texnologik jarayonlarni tartibga solish va ularni avtomatlashgan holda nazorat qilishda hizmat qiluvchi qurilmalar. Hozirgi vaqtda bu qurilmalar aloxida-alohida holda yoki texnologik liniyalarni komPlekti holida keltiriladi. MATNLARNI O’ZLASHTIRISHDAGI MUHIM TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: - asosiy texnologik qurilma; yordamchi texnologik qurilma; - transPort qurilmalar; uzatish; tashish; - yuklar; jarayon va jihoz bog’likligi; - uzluksiz texnologik jarayon. MATNLARNI YORITISH SAVOLLARI: 1. Konserva sanoatining bugungi kundagi jihozlar bilan qurollanganligi haqida tushuncha. 2. Konservalash korxonalarini jihozlashning o’zga sohalardan farqi? 3.Konservalash korxonalari qurilmalarini sinflarga bo’linishi. 4. Asosiy qurilmalar deganda nimani tushinasiz? 5. YOrdamchi qurilmalar qatoriga nimalar kiradi? FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. M.YA. Dikis, A.N. Malskiy. Texnologicheskoe oborudovanie konservnqx zavodov. - M: Pio’ePromizdat, 1961. 2. E.S. Gorenkov, B.L. Bibergal. Oborudovanie konservnogo Proizvodstva. - M.: AgroPromizdat, 1989. 2 - ma’ruza 7 Mavzu: KONSERVA KORXONALARIDA QO’LLANILADIGAN MEXANIK QURILMALAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Matnlarni yoritish rejasi: 1. Konservalangan mahsulotlar ishlab chiqarishda mexanik qurilma-larni mohiyati. 2. Xom ashyoga birlamchi ishlov berishda qo’llaniladigan mexanik qurilmalar. 3. Xom ashyoga birlamchi ishlov berishda uning strukturasini o’zgartiruvchi mexanik qurilmalar. Konserva sanoatining ishlab chiqarish quvvatini oshirish, assortiment xilini kengaytirish, meva-sabzavot mahsulotlarini sifatini yaxshilash ilmiy-texnik rivojlanishning o’sishi bilan bevosita bog’liq. Meva-sabzavot konservalarini ishlab chiqarishdagi ilmiy-texnik rivojlanishning asosiy yo’nalishlari quyidagilardir: - xom ashyoni yig’ib olishdagi texnikani va texnologiyasini mukammallashtirish; - sanoat miqyosida qayta ishlash uchun xom-ashyoni tashish va saqlash; - yarim tayyor mahsulotlarni asePtik holda konservalash va saqlashning texnologiyasini va jixozlarini yaratish va tatbiq etish; - meva-sabzavotlarni mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan liniyalarda komPleks ravishda qayta ishlash; - tayyor mahsulotning sifatini yaxshilash va energiyani kam sarflash maqsadida davriy sterilizatsiyalash texnikalarini mukammallashtirish; - modul tamoyili asosida yuqori darajada mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan konservalar ishlab chiqaruvchi kmPlekt liniyalarni yaratish va tatbiq etish. Sanoat miqyosida qayta ishlash uchun yig’ishtirilgan xom-ashyo ko’P vaqtda mexanizatsiyalashgan holda yig’iladi. Unda xom-ashyo tarkibida ko’P miqdorda turli xil aralashmalar (tuProq, kesak, qum, tosh va boshqalar) qo’shilib ketadi, bunday mahsulotlarni qayta ishlash uchun yuvish jarayoni katta ahamiyatga ega. SHuning uchun yuvish mashinalarini suv va energiyani tejamlaydigan qilib mukammallashtirish ham hozirgi kuning muhim yo’nalishlaridan biridir. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashni tezlashish uchun shisha taralarni yuvish jarayonini mexanizatsiyalash lozim. Bu jarayondagi mehnat sarflanishi kamaytirish maqsadida taralarga komPleks sanitar ishlov beruvchi uskunalar ishlab chiqarishi va tatbiq etishi rejalashtirilmoqda. Umuman olganda konserva korxonalarini quvvatini ko’tarish va ish unumdorligini oshirishda mexanik qurilmalarnini ahamiyati kattadir. Konservalash sanoatida qo’llaniladigan qurilmalarni sinflash yoki guruhlarga ajratishga turli xil olimlar turlicha yondoshishgan. Masalan, E.S. Gorenkov va V.L. Bibergal konserva korxonalarining qurilmalarini 2ta katta 8 bo’lakka bo’lib, birini - texnologik qurilmalar, ikkinchisini - umumkorxona qurilmalari deb farqlaydi. Birinchi qismga - transPort vositalari, xom-ashyoni tayyorlash va ishlov berish vositalari, mahsulotni joylovchi vositalar,tayyor mahsulotli taralarni sterilizayiyalovchi va bezaklovchi vositalar, shisha taralarni yuvuchi moshinalar, meva-sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi komPlekt liniyalar kiritilgan. Ikkinchi qismga - korxonani isitish va bug’ berish qurilmalari, korxonani suv bilan ta’minlovchi qurilmalar, elektr qurilmalari, gazli qurilmalar, sovutgich uskunalari kiritilgan. Olimlardan M.YA. Dikis va A.N Malskiylar esa konserva korxonalari qurilma va uskunalarni ikki katta qismga ajratadi - mexanik qurilmalar va issiqlik qurilmalari. Talabalarga o’rgatishda, bizning fikrimizcha, M.YA.Dikis va A.N. Malskiylarning tanlagan yo’li bo’yicha borilsa anchagina qulay va fanni o’zlashtirish oson va tartibli bo’lib bilindi. SHuning uchun biz ham sohada ishlatiladigan qurilma va uskunalarni «Mexanik qurilmalar» va «Issiqlik qurilmalari» degan qismlar ko’rinishida tushuntirishga harakat qilamiz. MEXANIK QURILMALAR YUqorida ko’rsatilganidek, qayta ishlashni tashkil qilishda mexanik qurilmalar katta ahamiyatga ega. Hozir biz mexanik qurilmalar haqida umumiy tushuncha berishga harakat qilamiz. Agar biz mexanik qurilmalarni yaxlit olib ko’rsatsak, bu qurilmalar shuqadar xilma-xil jarayonlarda ishtirok etar ekanki, ularni ma’lum guruhlarga ajratmasdan turib, ko’rib chiish juda qiyin. M.YA. Dikis mexanik qurilmalarni qayta ishlash jarayonlaridagi bajarish vazifasiga qarab quyidagi guruhchalarga bo’ladi: - transPort vositalari; - xom-ashyoni , konserva taralarni yuvuvchi va mashina hamda aPParatlarga sanitar ishlov beruvchi mashinalar; - ovqat mahsulotlarini sifatini va konserva taralarini nazoratqiluvchi moshinalar; - meva-sabzavotlarni saralovchi va navlarga ajratuvchi moshinalar; - o’simlik xom-ashyosini maydalovchi mashinalar; - o’simlik xom-ashyosini maydalab, tindirib va deaeratsiyalab beruvchi moshinalar; - xom-ashyoni Po’stidan, danagidan, urug’idan va boshqa iste’mol qilinmaydigan qismlaridan ajratuvchi mashinalar; - aralashtirib beruvchi mashina va uskunalar; - konserva tarasiga suyuq, Pyuresimon va sochiluvchan mahsulotlarni joylovchi mashinalar; - tunika va shisha bankalarni qoPqoq bilan germetik ravishda mahkamlovchi mashinalar; - etiketkalovchi mashinalar. 9 Har bir guruh o’z navbatida turli maqsadda qo’llanuvchi mashinalarni qamragan. Bu mashinalar yana xom ashyo turiga va boshqa maqsadlarga qarab bo’linib ketadi. Masalan, biz oddiygina hisoblangan yuvish mashinalarni ko’rib chiqaylik, ya’ni faqat yuvish vazifasini bajaradi. SHu yuvish mashinalarining qanday farqlanishini sxema holatida ifodalaymiz (1-sxema). Bu ko’rib chiqilgan sxema orqali shunday xulosa chiqaramiz: demak konserva korxonalarida qo’llaniladigan mashina va qurilmalar faqatgina ish bajarish maqsadi bo’yicha umumiylikka ega bo’lib, aslida esa ular, ham o’zining tarkibiy qismi va tuzilishi bo’yicha, amda xom-ashyoning xiliga arab bajaradigan vazifalari bo’yicha bir-biridan farq qilar ekan. YUqoridagi ko’rilgan jarayondan farq qilib, mahsulotni strukturasini o’zgartirib, o’zgacha xom ashyo tusiga keltiruvchi jarayon – maydalashdir (2- sxema). 10 11 Keltirilgan 2-sxemadan ko’rinib turibdiki, haqiqatdan ham xom-ashyoni qayta ishlashda qo’llaniladigan mashina va uskunalarning nomlari bilan ularning tavsiya etilishi olinadigan mahsulotning va xom-ashyoning xiliga qarab farqlanar ekan. MATNLARNI O’ZLASHTIRISHDAGI MUHIM TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: - mexanik qurilma; tashuvchi; yuvuvchi; - nazorat qiluvchi; saralovchi; - maydalovchi; tindirib beruvchi; - Po’stidan ajratuvchi; aralashtirilib beruvchi; - joylovchi; qadoqlovchi; etiketkalovchi. MATNLARNI YORITISH SAVOLLARI: 1. Kaysi qurilmalar mexanik uskunalar guruhiga kiradi? 2. Maydalab sharbat olish jarayoniga qaysi qurilmalar kiradi? 3. M.YA. Dikis korxonaning qurilmalarni qaysi guruhlarga bo’ladi? 12 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. M.YA. Dikis, A.N. Malskiy. Texnologicheskoe oborudovanie konservnqx zavodov. - M: Pio’ePromizdat, 1961. 2. E.S. Gorenkov, B.L. Bibergal. Oborudovanie konservnogo Proizvodstva. - M.: AgroPromizdat, 1989. 13 3 - ma’ruza Mavzu: KONSERVA KORXONALARIDA QO’LLANILADIGAN ISSIQLIK QURILMALARI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Matnlarni yoritish rejasi: 1. Konservalash sohasidagi issiqlik jarayonlari. 2. Blanshirlash va isituvchi uskunalar. 3. Qovurish uskunalari. 4. Bug’latuvchi uskunalar. 5. Sterilizatsiyalovchi uskunalar. 6. Qurituvchi, sovituvchi va muzlatuvchi uskunalar. Xom-ashyoni qayta ishlash davomidagi ko’Pchilik jarayonlar - sterilizatsiyalash, qovurish, bug’latish, blanshirlash, quritish va boshqalar mahsulotga issiqlik ta’sir qilish orqali amalga oshiriladi. Xar qanday issiqlik ishlov berilganda masulotning harorati yoki uning agregat holati o’zgaradi va mahsulot bilan muhit orasida issiqlik almashinuvi yuzaga keladi, muhit bu jarayonda yo issiqlik beradi yoki issiqlikni qabul qiladi. Issiqlik ishlov berishning maqsadiga asoslanib (namlikni qisman kamaytirish, mahsulotga ma’lum xid va maza berish uchun, mikroorganizmlarni hayotini to’xtatish uchun, keyingi jarayonlarni yengillatish uchun) ishlov berishning muddati mahsulotning va issiqlik o’tkazuvchining harorati, mahsulot yuzasidagi bosim va boshqa texnologik ko’rsatgichlar nazarda tutilgan holda mahsus texnologik tartib yaratiladi. Mahsulotlarga ishlov berish borasida ketadigan issiqlik jarayonlari issiqlik berish va massa berish qonuniyati asosida amalga oshadi. SHu qonuniyatga asoslanib issiqlik uskunalarini ishi o’rganiladi va yangi issiqlik uskunalari loyihalanadi, zarur bo’lgan issiqlik energiyasining miqdori aniqlanadi, material va issiqlik balanslari tuziladi. Material va issiqlikning balansini tahlil qilish orqali jarayonni to’g’riligi, undagi kamayishlarning kattaligi, hamda ularni oldini olish yo’llari va usullarini aytib berish mumkin. Ammo, mahsulotlarga issiqlik ishlov berishdagi hamma jarayonlar ham issiqlik beruvchi va massa beruvchi qonuniyatga bo’yn sinmaydi. Bunday murakkab va statsionar bo’lmagan jarayonlarga quyidagilar kiradi: vannadagi suvda xar xil shaklga ega bo’lgan va bir xil bo’lmagan mahsulotni isitish yoki sovutish; uzluksiz o’zgaruvchan haroratda kontsentrlangan tomat mahsulotlari (Pasta) va Povidloni qaynatish; sabzavot yoki baliq qovurish jarayonidagi (mahsulotda namlik ajralgan sari yog’ning ham, mahsulotning ham harorati o’zgaradi) issiqlik alamashinuvi. Konservalash sanoatida issiqlik tashuvchi manbaa sifatida to’yingan suv bug’i, ayrim hollarda, qizdirilgan yog’, havo va suv hizmat qiladi. Asosiy issiqlik tashuvchi sifatida to’yingan bug’dan foydalanishning boisi shundaki, uni masofaga uzatish va miqdorini boshqarishni qulayligi, haroratni bosimni o’zgartirish orqali bir xilda ushlab turishni onsonligi, bezararligi, yashirin 14 holdagi katta issiqlik kondensatini tutganligi, o’tkazuvchi truba va uskunalar materialiga kam ziyon yetkazishi, yong’inga qarshiligi, qimmatini (narhini) yuqori bo’lmaganligi va nihoyat suv bug’ini ovqat mahsuloti bilan bevosita to’qnashgan holda ishlatish mumkin. Issiqlik aPParatlaridan foydalanilganda masus formula yordamida issiqlik tashuvchining sarf qilinishi aniqlanadi. YAna issiqlik jarayonida sarflanadigan issiqlik energiyasining miqdori ham hisoblanadi. Uni hisoblashda mahsulotni aPParatni, tarani, ishlab chiqarish jarayonini qizdirishga ketgan issiqlik miqdorini bilish kerak. Aytilgan hisob-kitoblar faqat bu bilan to’htamaydi, balki yana ham murakkablashadi (yuzani qizishi; aPParatning issiqlik unumdorligi va h.). SHuning uchun ularni yuqorigi kurslarda ko’rib chiqamiz. Ko’P hollarda texnolgik jarayonlardagi issiqlik ishlov berishni zamonaviy usul- elektr ishlov berish bilan almashtiriladi, uni biz quyidagi jadval orqali ko’rishimiz mumkin. Jadval Elektr ishlov berish xili elektromagnit to’lqinlaring chastotasi, Gts Jarayonning nomi Doimiy yoki Past chastotali toklar bilan 60 Bevosita qizdirish, mahsulot Pishirish (non yoPish), Pasterizatsiyalash, hayvon yog’ini eritish. YUqori chastotali toklar bilan 10 3 -10 6 Sterilizatsiyalash va Pasterizatsiyalash, qizdirish, quritish, donni qovurish, qaynatish, yoPish ( non v.b.), go’shtni muzdan tushirish. Infraqizil nurlar bilan 10 12 -10 14 Qizdirish, quritish, qaynatish, donni qovurish, konditer mahsulotlarini yoPish. Ultrabinafsha nurlar bilan 10 15 -10 17 Sterilizatsiyalash. Rentgen nurlari bilan 10 17 -10 19 Sterilizatsiyalash. Gamma -nurlar bilan 10 20 Sterilizatsiyalash Konservalash sanoatida mahsulotni konservalanga holatga keltirish uchun albatta issiq ishlov beriladi, issiqlik ishlov berilmasdan deyarli xech qanday (mikrobiologik usul qo’llashdan tashqari) konserva mahsuloti tayyorlab bo’lmaydi. Tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun xom-ashyoga ta’sir etiladigan issiqlik ishlov berish turlari xar xil, xom-ashyo bug’da yoki qaynoq suvda ushlanadi ( blanshirlanadi), yog’da toblanadi, yog’da so’litiladi, issiq muhitda quritiladi, namligi bug’latiladi va nihoyat Pasterizatsiya yoki sterilizatsiyalanadi. Issiqlik ishlov berishning xiliga va maqsadiga qarab qo’llaniladigan qurilma va uskunalar ham har xil bo’ladi. Xom-ashyoga issiq ishlov beruvchi qurilma va uskunalarni o’rganish birmuncha murakkab jarayonlarni o’z ichiga kamraganligi sababli mazkur fanning 15 bu qismini biz keyingi yuqori kursda batafsil tanishamiz. Xozir esa u haqda umumiylashgan qisqagina tushunchani berish bilan chegaralanamiz. BLANSHIRLASH, BUG’DA TOBLASH VA QIZDIRISH USKUNALARI Ko’Pchilik meva va sabzavotlarni qayta ishlash jarayonida ularga birlamchi issiqlik ishlov berish zarurdir, birlamchi issiqlik ishlov berish qaynoq suvda, osh tuzining suvli eritmasida, ishqoriy yoki kislotali eritmada, suv bug’ida, ba’zan issiqlik beruvchi manb’a bilan bevosita to’qnashgan holda olib boriladi. Birlamchi issiq ishlov ko’k no’hotga, sParjaga, karamga, qo’zoqli loviyaga, shPinatga, qalamPirga, tomatga, jo’xoriga, olmaga, nokga, behiga, olxo’riga, go’shtga va baliqga qayta ishlash jarayonining birlamchi bosqichida o’tkaziladi. Issiqlik ishlov berishning tayinlanishiga va issiqlikni mahsulotga berish usuliga qarab jarayonni blanshirlash, bug’da toblash yoki qizdirish deb ataladi. YUqoridagi ishlov berish jarayonini amalga oshirishdan maqsad shuki, jarayon natijasida xom ashyoda qaytmas o’zgarishlar yuzaga keladi, bular o’z navbatida tayor mahsulotni ishlab chiqarishda katta ahamiyatga ega. Blanshirlash, bug’lash yoki qizdirish orqali quyidagilarga erishiladi: - fermentlar Parchalanishi natijasida xom ashyo rangi keyingi jarayonlarda o’zgarmaydi; - xom ashyoning hajmi kamayib, egiluvchanligi oshadi; - xom ashyo tarkibidagi havo chiqib, undagi vitaminlarni saqlanishi uzayadi; - hujayradagi Plazma qabati o’zgarib, shira olish onsonlashadi; - hujayra o’tkazuchanligi oshadi, diffuziya jarayoniga sharoit tug’ilib, shakar va o’zga qo’shimchalarni hujayraga o’tilishi yaxshilanadi; - xom ashyo yuzasidagi mikroorganizmlar o’ladi; - mevalarni qobig’ini olish onsonlashadi. Blanshirlovchi, bug’lovchi va qizdiruvchi uskunalarning xillari bir nechta bo’lib, ular ularining tuzilishi va ishlash PrintsiPi bilan farqlanadi. Ularning xillarini quyidagi 3-sxemada keltiramiz. 16 QOVURISH USKUNALARI (Pechlar) Sabzavotlardan gazak konservalar yoki balilarni turli xil konservalash uchun ularga yog’da ishlov beriladi (4-sxema). 17 Baqlajon, kabachki, sabzi, Piyoz, oq ildiz va bali kabi xom-ashyolar avval maydalanadi, so’ngra yog’da ishlov berilib olinadigan konservaning xiliga qarab, mahsulot sovutiladi va bankalarga joylanadi,yoki qiyma bilan to’ldiriladi yoki aralashtiriladi (ikra). Xom-ashyoni qovurishdan maqsad: - blanshirlashda yuz bergan o’zgarishlar amalga oshadi; - mahsulotda yoqimli hid Paydo bo’ladi; - mahsulotda yoqimli maza va rang hosil bo’ladi; 18 - suv bug’lanib o’rniga yog’ so’rilishi hisobiga mahsulotning ozuaviy qiymati oshadi. Qovurish uskunalari ham bir necha xildir. BUG’LATUVCHI USKUNALAR Bug’latish - qaynatish jarayonida masulotdan suvni bug’latish - konservalash sanoatidagi keng taralgan jarayon bo’lib, uni tomat Pastasi, tomat Pyuresi, quyutirilgan meva sharbatlari, Povidla va jem olishda qo’llaniladi. Bug’latish natijasida mahsulotda xarxil o’zgarishlar yuzaga keladi: - xom ashyoning fizik, kimyoviy xususiyatlari o’zgaradi; - mahsulotning ozuqaviy qiymati oshadi; - uzoq muddat saqlash imkoniyati tug’iladi; - tashish uchun qo’llaylashadi; - mahsulotning nisbiy og’irligi o’zgarib, qovushqoqligi oshadi; - qaynash harorati ko’tariladi; - issiqlik ta’sirida oqsil koagulyatsiyalanadi; - Pektin moddasi Parchalanadi; - qand karamellashadi Bug’latuvchi uskunalarning ham xillari ko’P, ularni 5-sxemada keltiramiz. STERILIZATSIYALOVCHI USKUNALAR 19 Konservalangan mahsulotlarni uzoq vaqt saqlash uchun ularni turli usullar bilan sterilizatsiyalanadi. Sterilizatsiyalovchi manb’a sifatida issiqlik, yuqori chastotali toklar, nurli energiya, ionlanuvchi nurlar yoki ultratovushdan foydalaniladi. Sterilizatsiyalashdan maqsad - germetik banka ichidagi mikroorganizmlarni o’ldirishdir. Germetik berkitilgan bankaga issiqlik ta’sir ettirish ikki xil bo’ladi: - Pasterizatsiyalash; sterilizatsiyalash. Sterilizatsiya va Pasterizatsiya qilish aPParatlarning turlari bir necha xil, ularni 6-sxemada keltiramiz. Pasterizatsiya yoki sterilizatsiyaning olib borilishi vaqti, harorat darajasi: - mahsulotning hajm birligidagi mikroorganizmlarning soniga; - muhitning kislotaliligiga; 20 - konservaning kimyoviy tarkibiga; - issiqlikni banka ichiga kira olish sharoitiga qarab tanlanadi. Sterilizatsiya harorati va muddatini tanlash maxsus formula asosida aniqlanadi. MATNLARNI O’ZLASHTIRISHDAGI MUHIM TAYANCH SO’Z VA IBORALAR blanshirlovchi; bug’latuvchi; qovuruvchi; sterilizatsiyalovchi; isituvchi; harorat; bug’; sterilizatsiya muddati; qaynoq suv; MATNLARNI YORITISH SAVOLLARI: 1. Konservalash sohasidagi qaysi issiqlik jarayonlarini bilasiz? 2. Blanshirlovchi uskuna qanday vazifani bajaradi? 3. Blanshirlashning maqsadi? 4. Qovuruvchi uskunalar qanday vazifasini bajaradi? 5. Bug’latuvchi uskunalarning vazifasi nimadan iborat? FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. M.YA. Dikis, A.N. Malskiy. Texnologicheskoe oborudovanie konservnqx zavodov. - M: Pio’ePromizdat, 1961. 2. E.S. Gorenkov, B.L. Bibergal. Oborudovanie konservnogo Proizvodstva. - M.: AgroPromizdat, 1989. 4 - ma’ruza Mavzu: TRANSPORT VOSITALARI Matnlarni yoritish rejasi: 21 1. TransPort vostilarning sinflanishi. 2. Xom-ashyoni yetkazuvchi transPort vositalari. 3. Xom-ashyoni texnologik uskunalarga uzatuvchi transPort vositalari. Biz o’z ma’ruzamizni ohirgi sinfga kiruvchi qurilma va uskunalar bilan tanishishdan boshlaymiz. Ushbu qurilmalar sinflanishda ohirgi o’rinda tursa, ham konservalash korxonasining ishlab chiqarish jarayonlarini tahlil qilinsa, eng avvalo, asosiy hizmat qiluvchi qurilmalar sifatida transPort vositalari bilan uchrashamiz. Konserva zavodlarida ishlatiladigan transPort vositalari. Konserva zavodlarida bir necha ming tonna o’simlik va go’sht mahsulotlari qayta ishlanadi. Bu xomashyolarni sanoat korxonalarida qayta ishlash uchun ko’P miqdorda yordamchi materiallarga (shakar, o’simlik yog’i, shisha idishlar, yoqilg’i va boshqalar) ixtiyoj tug’iladi. SHuning uchun konservalash korxonalarida ularni olib kelish va tushurish maqsadida transPort vositalarini mexanizatsiyalash katta axamiyatga ega bo’ladi. Konserva zavodlari xomashyo va yordamchi materiallarni keltirish va tayyor maxsulotlarni jo’natish maqsadida temir yo’l, dengiz yo’li va avtomobil transPortlaridan foydalanadilar. Turli xildagi yuklarni omborxonaga va xomashyo maydonlariga, texnologik tsexlarga olib kelish uchun, xamda tayyor mahsulotlarni tsexdan omborxonaga jo’natish uchun turli xildagi transPortlar ishlatiladi: transPorterlar, elevatorlar, nasoslar, ko’targichlar, vilkali ko’tarib beruvchi elektryuklamalar, avtomashinalar, turli xildagi aravacha va vagonchalar. Konserva korxonalarida ishlatiladigan transPort vositalari texnologik qurilmalar bilan bevosita bog’lanib ketadi va ularni mexanizatsiyalashgan yoki yarim mexanizatsiyalashgan, avtomatlashtirilgan yoki yarim avtomatlashtirilgan uzluksiz liniyalarga aylantiriladi. Konserva korxonalarining transPort vositalari ularni ko’rsatadigan hizmat vazifasiga qarab qo’yidagi guruhlarga bo’linadi: 1. Haqiqiy tashish vazifasini bajaruvchi transPort vositalari. 2. Xom ashyoni texnologik uskunalarga uzatuvchi transPort vositalari. 3. Xom ashyoni va yarimtayyor mahsulotlarni texnologik jarayonlar orasida o’zatib beruvchi transPort vositalari. 4. Tayyor holga keltirilgan mahsulotni bankalarga joylash uchun taralarni yetkazib beruvchi transPort vositalari. Tashish vazifasini o’tovchi transPort vositalari. Bu guruhdagi transPort vositalariga yukni uzoqdan keltiruvchi, korxona ichida tashuvchi, tsexlararo yuklarni yekazib beruvchi va umuman olganda haqiqiy transPortlik vazifasini bajaruvchi vositalar kiradi. SHu maqsadda qo’llaniladigan uyma holda meva-sabzavotlarni tashuvchi D4 KTO-53-12 markali transPort vositasi ( avtomobil) bilan tanishamiz. Sabzavot tashuvchi avtomobilning tavsifi: 1. YUk ko’tarish qobiliyati, kg 2500 22 2. Unga o’rnatilgan kranning massasi, kg 500 3. Gabaritlari, mm 9575x2300x5000 4. Mashinaning massasi, kg 6000 yuk bilan, kg 7300 Bundan tashqari, maqsadga binoan qutilarda, tsisternada ( D4 KTL) suv bilan qo’shilgan holda sabzavotlarni (ko’k no’hot), tsisternaning o’zida tomat- PulPasini va meva Pyurelarni tashish mumkin. Bu avtomobillarda sabzavot va mevalar gidravlik kranlar yordamida ortiladi va tushiriladi. Konserva sanoatidagi transPort vositalaridan yuklash-tushirish ishlarini bajaruvchi mashinalar, ish jarayonini mexanizatsiyalashda katta axamiyatga ega bo’ldi, bu vositalar - avtotelejka va elektrotelejkalardir. Ushbu transPort vositalarini «izsiz» transPortlar deb ham ataladi. Ularga g’ildiraklar o’rnatilgan bo’lib, ular korxona maydonida istalgan yo’nalishda xarakatlanadilar. SHu vositalardan yana biri - yukni siqib oluvchi va ko’taruvchi mexanizmlar bo’lib, ular aniq maqsad asosidagi ishlarni bajaradilar va ularning ish samaradorligi yuqori hisoblanadi. Konserva korxonalarida Poddonlaridan foydalanish yuzaga kelishi bilan ularni ko’tarish va tashish uchun qo’llaniladigan vilkali elektrlashgan tushiruvchilar (02-04) ham yuzaga keldi va ular ish jarayonini tashkil qilishda katta axamiyat qozondi (1-rasm). 1-rasm. Elektrokar EK-2. Elektrlashgan tushiruvchi uskunaning harakat tezligi 4 xil bo’lib, 1,8-6,5 km/soatgacha yetib boradi. Unga balandligi 3m gacha bo’lgan yuklarni ortish mumkin. Uning yuk ortish tezligi 4,25 m/min. YUk kutaruvchi kolonkaning egilish burchagi: oldinga qarab - 3 0 orqaga qarab - 10 0 Elektrlashgan ko’taruvchining kattaliklari: Balandligi, mm 2000 Eni, mm 1000 Uzunligi, mm 2020 23 Uning tashqi aylanish radiusi, mm 2100 Akkumulyatorli batareya asosida ishlaydi. Xom-ashyoni texnologik uskunalarga uzatuvchi transPort vositalari. Bu guruhga konteyner, qutilarni ag’daruvchi uskunalar kiradi. Bu guruhning asosiy vakillaridan biri - konteynerag’daruvchi uskuna A9-KRD bilan tanishamiz. Yüklə 9,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|