Axborot kommunikatsiya texnologiyalari

Ma’lumotlarning turlari. 
Kompyuterda qayta ishlanadigan ma’lumotlar o’z 
ichiga kundalik turmushda ishlatiladigan barcha axborotlarni oladi. Hozirgi kunda 
axborot tizimi MB qiymatlari sonli, belgili, sanalar, mantiqiy o’zgaruvchilar, grafik 
tasvirlar, tovush, video lavha singari axborotlarni o’z ichiga oladi. 
Sonli ma’lumotlar.
Bunday turdagi ma’lumotlarga sonlar misol bo’ladi. 
Sonlar butun va o’nli kasr ko’rinishida taqdim qilinadi. 
Belgili ma’lumotlar.
Har qanday belgili ma’lumotning qiymati ixtiyoriy 
uzunlikdagi alifbo—raqamli belgilar majmuasidan iborat (masalan, «5», «Vatan», 
«10

25»,...). Ma’lumotlarni bunday ifodalash eng ko’p tarqalgan. Belgili 
ma’lumotning qiymati «1055» ga teng bo’lsa, mashina bu qiymatni osongina songa 
aylantirib olishi ham mumkin. Hozirgi zamon tizimlarida belgili ma’lumot sifatida 
ixtiyoriy tuzilish va uzunlikdagi (shu jumladan, tasvir va ovoz) ob’ektlar saqlanishi 
mumkin. 
Mantiqiy ma’lumotlar.
Bu turdagi ma’lumotlar (ular Bul qiymatlari deyiladi) 

---

36 
bir-birini inkor qiluvchi TRUE (rost), ya’ni «1» yoki FALSE (yolg’on), ya’ni «0» 
qiymatlarini qabul qiladi. Ulardan tizimda ko’zda tutilgan maqsadni amalga oshirish 
uchun foydalanish mumkin. Masalan, «lampa yoniq» (TRUE) yoki «lampa 
o’chirilgan» (FALSE).
Bundan tashqari, har bir MBBT da turli xil axborotlarni (rasm, tovush, video 
lavha singari) saqlash va undan foydalanish imkoniyati beriladi. 
Ma’lumotlar bazasi modellari
Bugungi kunda ma’lumotlarni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri 
hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadigan MB - bu maxsus 
formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl demakdir. 
Ma’lumotlar bazasi ob’ekt yoki ob’ektlar to’plami holatini, ularning xossalari 
va o’zaro munosabatlarini aks ettiruvchi nomlangan ma’lumotlar to’plamini 
ifodalaydi. 
Ma’lumotlar bazasiga ob’ektning axborot modeli deb qarash mumkin. 
Ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlar to’plamini cheksiz ko’p marta ishlata olish uchun 
kerak. Agar ma’lumotlar bazasining vazifasi faqat ma’lumotlarni saqlash bo’lganida 
edi, uning tasnifi juda oddiy bo’lardi. Lekin, uning boshqa har xil ma’lumotlar 
elementlari bilan aloqasini ta’minlash kerakligi, MB tasnifini murakkablashtiradi. 
Har bir MB mustaqildir. MB o’z ichki tuzilmasiga ega bo’lgan mustaqil 
ob’ektdir va u amaliy dasturlarga bog’liq emas. Ma’lumotlarni ma’lumot 
tashuvchilarga yozish va ularga murojaat qilish uslublari amaliy dasturiy 
mahsulotlarga bog’liq emas. MB ga har qanday amaliy dasturiy mahsulot orqali 
murojaat qilish mumkin va bu vaqtda MB mustaqil ravishda amaliy dasturlarga 
bog’liq bo’lmagan holda o’z uslublarini qo’llaydi. 
MB ni boshqarishda keng miqyosda ishlatilishi quyidagi faktorlar bilan 
aniqlangan: 
o
operativligi (ma’lumotlarga tez va operativ kirish imkoniyati bilan); 
o
o’ng’ayligi (istalgan talabga javob ola olishligi, ma’lumotlarni 
takomillashtirish va o’zgartiruvchi effektiv usullarning mavjudligi); 
o
himoyalanganligi va yaxlitligi (ma’lumotlarga ruxsatsiz kirish mumkin 

---

37 
emasligi hamda kompyuter texnik vositalarining nosozligidan himoyalanganligi). 
Ma’lumotlar bazasi bo’yicha ko’plab mutaxassislar bugungi kunda 
ma’lumotlar bazasini qurishga uch xil yondoshish mumkin deb hisoblashadi; 
pog’onali (ierarxik), tarmoq va relyatsion.