Budjet nazorati

9-Mavzu: Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar hisobining nazorati 
 
1. Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar hisobi nazoratining maqsadi, 
vaziflari va manbalari 
Budjetdan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarda ham buxgalteriya 
hisobini yuritish tartibiga muvofiq 2011 yildan 1 yanvardan moliyaviy 
natijalarni shakllantirish belgilangan. Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar 
auditini tashkil qilish ma’lum bir hisobort davrida xo’jalik jarayoni natijasida 
o’ziga qarashli mablag’larni oshishi yoki kamayishi yuzasidan natijalarni 
o’rganishni o’z ichiga oladi.
Moliyaviy natijalar ijobiy yoki salbiy bo’lishi mumkin. Ijobiy moliyaviy 
natija bu foyda, salbiy moliyaviy natija bu zarar. Budjet tashkilotlarida 
moliyaviy natijalar deganda tashkilotning barcha daromadlari (tushumlari, 
budjet mablag’lari bo’yicha g’aznachilik orqali amalga oshirgan kassa 
harajatlari) va hisoblangan barcha haqiqiy harajatlarning o’zaro solishtirilishi 
(aylanishi) natijasida kelib chiqadigan aktivning sof qiymati tushuniladi. 
Budjet tashkilotlarining moliyaviy natijasi, ya’ni aktivning sof qiymati bu 
tashkilotning barcha aktivlari (nomaoliyaviy aktivlari, moliyaviy aktivlari va 
debitorlari)dan uning majburiyatlarini (kreditorlik qarzlarini) ayirmasi natijasida 
hosil bo’ladi. Aktivning sof qiymatini to’g’ri, aniq va belgilangan tartibda 
aniqlanishi auditning asosiy maqsadi hisoblanadi. Demak, budjet tashkilotlarida 
moliyaviy natijalarni aniqlashning va nazorat qilishning umumiy maqsadi, 
tashkilotning joriy davrga olgan daromadlari va amalga oshirgan xarajatlarini 
solishtirish orqali uning sof aktivlari qiymatini aniqlash, umuman olganda uning 
moliyaviy ahvoliga baxo berishdan iboratdir.
Qo’yilgan maqsadga erishish uchun moliyaviy natijalar nazoratini o’tkazish 
oldiga quydagi vazifalar qo’yiladi: 
-
moliyaviy natijalarni belgilangan tartibda shakllantirilishini tekshirish; 
-
moliyaviy natijalar bilan bog’liq muomalalarga ta’luqli buxgalteriya 
xujjatlarni o’z vaqtida hisob registrlarida aks ettirilishini tekshirish ; 
-
buxgalteriya hisobvaraqlarida moliyaviy natijalar holati to’g’risidagi 
ma’lumotlarni analetik hisob ma’lumotlari bilan taqqoslash; 
-
molshiyaviy natijalar bo’yicha hisobotlarni tuzish hamda ular bo’yicha 
asoslangan buxgalteriya axborotlarni shakllantirilganligini tekshirish. 
Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar nazoratining manbalari bo’lib barcha 
turdagi daromad va harajatlarni vujudga kelishini asoslovchi birlamchi hujjatlar,
hisob reestrlari va hisobot shakllari hisoblanadi. Budjet tashkilotlarida amalga 
oshirilgan kassa va xaqiqiy xarajatlarini tekshirish manbasi bo’lib analitik hisob 
yuritilgan 294-son shakldagi kassa va xaqiqiy xarajatlarni hisobga olish daftari 
hisoblanadi. 
Tekshirishga asos bo’luvchi hisobot shakllari va hisobotlarni 
shakllantirish bilan bog’liq operatsiyalarni 8.1.1- chizmada ko’rish mumkin

---

Shuningdek, schetlar rejasining 4 bob “Moliyaviy natijalarni hisobga 
oluvchi schetlar” ining 1-bo’lim “Realizatsiya va harajatlar” hamda 2-bo’lim 
“Joriy yilga moliyaviy natijalar” bo’limlaridagi sintetik schetlar hisoblanadi. 
Ya’ni, budjet tashkilotlarining joriy yilga moliyaviy natijalari quyidagi 
schyotlarda aks ettiriladi: 
23 “Budjet mablag’lari bo’yicha joriy yilga moliyaviy natijalar”; 
24 “To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar bo’yicha joriy yilga 
moliyaviy natijalar”; 
25 “Ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt mablag’lari bo’yicha 
joriy yilga moliyaviy natijalar”; 
26 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari bo’yicha joriy 
yilga moliyaviy natijalar”; 
27 “Boshqa daromadlar bo’yicha joriy yilga moliyaviy natijalar”. 
Yakuniy moliyaviy natijani tekshirish uchun 28 “Yakuniy moliyaviy 
natijalar” schetining aylanmalari asosiy ma’nba sifatida olinadi. 
Budjet tashkilotlarining daromadlari bu aktivning sof qiymatini (moliyaviy 
natijani) oshishiga sabab bo’luvchi tashkilot aktivlarini oshishi yoki uning 
majburiyatlarini kamayishidir. Buni quyidagi holatlar bo’yicha asoslash mumkin, 
jumladan budjet tashkilotlariga homiylik mablag’larini kelib tushishi natijasida 
uning aktivlari (moliyaviy aktivlari) oshadi.
Mazkur turdagi muomalalarni tekshirrish uchun 112-“Budjet tashkilotlarini 
rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari” schyotining debeti va 262-“Budjet 
tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari bo’yicha daromadlar” 
schyotininng krediti bo’yicha amalga oshirilgan yozuvlarni asoslanganligi 
nazoratga olinadi.
Tashkilotning majburiyatlarini kamayishi ko’rinishidagi daromadlariga 
budjetdan tashqari mablag’lari hisobiga yuzaga kelgan deponent qilingan qarzining 
talab qilish muddati tugashi munosabati bilan tashkilot daromadlariga 
hisoblanishini aytish mumkin. Jumladan, amaldagi qonunchilikka muvofiq budjet 
tashkilotlarida talab qilish muddati tugagan budjetdan tashqari mablag’lar hisobiga 
yuzaga kelgan deponent qilingan ish xaqi yoki boshqa to’lovlar bo’yicha qarzlar 
budjet tashkilotining budjetdan tashqari daromadlari sifatida aks ettirilishi lozim. 
Mazkur operatsiyalarni tashkirish uchun budjetdan tashqari mablag’lar 
hisobiga yuzaga kelgan deponent qilingan qarzlarni hisobdan chiqarilishini 177-
“Deponent to’lovlari bo’yicha hisob-kitoblar” schyotining debeti va 262-“Budjet 
tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari bo’yicha daromadlar” 
schyotininng krediti bo’yicha amalga oshirilgan operatsiyalarga asos bo’luvchi 
birlamchi xujjatlar manba sifatida qabul qilinadi. Mazkur operatsiya natijasida 
tashkilotning majburiyatlari kamaydi.
Budjet tashkilotlarining xarajatlari bu aktivning sof qiymatini (moliyaviy 
natijani) kamayishiga sabab bo’luvchi tashkilot aktivlarining kamayishi yoki uning 
majburiyatlarini oshishidir. 
Masalan, budjet tashkilotining asosiy vositalariga 
eskirish hisoblash natijasida tashkilotning nomoliyaviy aktivlari (asosiy 
vositalari)ning qoldiq qiymati kamayadi. Mazkur turdagi operatsiyalarni 

---

tekshirishda xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi 231, 241, 251, 261 yoki 271 
schyotlarga asos bo’luvchi birlamchi xujjatlar manba sifatida qabul qilinadi (asosiy 
vositani sotib olinish manbasidan kelib chiqqan holda). Hioblangan eskirish
summasini tekshirish 020-029 schyotlarning tegishli subschyotlarida aks ettirishga 
asos bo’lgan birlamchi xujjatlar va eskirish hisoblash reestrlari yordamida amalga 
oshiriladi. Mazkur operatsiya natijasida tashkilotning nomoliyaviy aktivlari (asosiy 
vositalarini qoldiq qiymati) kamaydi.
Moliya yiliga qo’shimcha vaqt 
mobaynida amalga oshiriladigan 
operatsiyalar 
Subschyotlarni yopish va moliyaviy 
natijalarni shakllantirish