Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

Pedagogik loyihalashning quyidagi bosqichlari ajratiladi. 

---

75 
Birinchi bosqichda loyihadan oldingi (dastlabki), loyiha tuzilishi, potentsial 
ishtirokchilar va loyiha shartlari haqida dastlabki g'oyalar to'planadi. Ushbu 
bosqichda quyidagi bosqichlar rejalashtirilgan: loyiha muhitini tahlil qilish, 
loyihaning dastlabki kontseptsiyasini (g'oyalarini) shakllantirish va asoslash. 
Loyihalashning ikkinchi bosqichida loyiha g'oyalarining qiymatini aniqlash, 
ushbu g'oyalarni izlash va baholashga asoslangan ta'lim loyihasi kontseptsiyasi 
shakllanadi. 
Uchinchi bosqichda loyiha dasturini tayyorlash, tadbirlarni vaqt bo'yicha 
taqsimlash 
amalga 
oshiriladi. 
Bu 
erda 
muammo, 
vazifalar, 
loyiha 
ishtirokchilarining tarkibi, ish bloklari, ularning ketma-ketligi, resurslar bilan 
ta'minlash, loyihaning kutilayotgan natijalari ko'rsatilgan. 
Ta'lim loyihasini tayyorlashning to'rtinchi bosqichida reja, muddatlar, 
resurslar va natijalarni ishlab chiqish amalga oshiriladi; 
Pedagogik loyihalashning beshinchi bosqichida o'quv jarayoni amaliyotini 
loyihalash amalga oshiriladi, loyihani boshqarishning tashkiliy tuzilmalari va uni 
amaliyotga tatbiq etish shakllanadi. 
10-§.
TARBIYACHINING FAOLIYAT TURLARINI 
LOYIHALASHTIRISHDAGI KOMPONENTLIGI.
 
Pedagogik 
kompetensiyalar-bilimlar, 
malaka va ko‗nikmalar hamda 
o‗zlashtirilgan 
qadriyatlar 
asosida 
mustaqil 
harakatlanishga 
bo‗lgan 
motivatsiyaning uyg‗unlashgan majmuini o‗zida aks ettiradi. Kompetentli kadr 
kasbiy vazifalarni samarali va sifatli bajarishi mumkin. Zamonaviy kompetensiya 
nafaqat malaka, bilim va ko‗nikmalarni, balki qadriyatlar va axloqiy fazilatlarni 
xam o‗z ichiga oladi. Har bir tarbiyachi shaxsi, temperamenti va tarbiyachiik 
uslubi boshqalarinikidan farqlanadi. Biroq bolaga, uning ta‘limiga va 
rivojlanishiga yondashuv barcha tarbiyachilarda bir xil bo‗lishi lozim. Shuning 
uchun ham kasbiy standart barcha tarbiyachilar uchun bir xil talabni qo‗ydi. 
Amaliyot shuni ko‗rsatadiki, zamonaviy bolalar bog‗chasini yangi axborot 
texnologiyalarisiz tasavvur qilish qiyin. AKTga egalik qilish ta‘lim jarayoni 

---

76 
samaradorligini oshirishga, tarbiyachilarning kasbiy malakasini oshirishga yordam 
beradi. 
Kasbiy mahoratning bir qismi sifatida tarbiyachining loyiha madaniyati ham katta 
o‗rin tutadi. 
Maktabgacha ta'limdagi tarbioyachilar loyihaning har bir bosqichiga katta e'tibor 
berishadi. Chunki, faqat ularning yaxlit o'zaro ta'siri pedagogik dizaynning sifatli 
amalga oshirilishini ta'minlaydi. Keling, har bir bosqichni alohida ko'rib chiqaylik. 
Nazariy adabiyotlarni o'rganish jarayonida aniqlaganimizdek, pedagogik 
dizayn rivojlanishining hozirgi bosqichida uchta asosiy bosqich mavjud: 
I bosqich - modellashtirish; 
II bosqich - dizayn; 
III bosqich – dizayn 
I.
A. Kolesnikovaning fikricha, pedagogik modellashtirish boshlang'ich 
bosqich bo'lib, unga erishishning asosiy usullarini hisobga olgan holda pedagogik 
tizim sharoitida muayyan loyihani bosqichma-bosqich ishlab chiqishdir. 
II.
Kelajakda haqiqiy loyihalashni o'z ichiga olgan bosqich keladi - ishlab 
chiqilgan reja va olingan ma'lumotlarni qayta ishlash, ta'lim muassasasi doirasida 
amaliy foydalanish imkoniyati. Bunday holda, turli omillar hisobga olinadi - loyiha 
faoliyatining 
yo'nalishi, 
uning 
maqsad va 
vazifalari, 
loyiha 
faoliyati 
ishtirokchilarining xususiyatlari va boshqalar. 
III.
Nihoyat, pedagogik loyihalashning uchinchi, yakuniy bosqichi dizayndir. 
Bunda ishlab chiqilgan loyiha tahlil qilinadi, uni yanada tafsilotlash va 
kamchiliklarni bartaraf etish. Shu bilan birga, bunday tadbirlar yaratilgan 
loyihadan muayyan vaziyatda, real sharoitlarda, ta'lim munosabatlarining haqiqiy 
ishtirokchilari bilan istiqbolli foydalanishga yordam beradi. 
Hozirgi bosqichda kasbiy pedagogik ta'lim ko'plab muammolarni hal qilishni 
o'z ichiga oladi: kasbiy motivlar va qiziqishlarni shakllantirish, bo'lajak 
o'qituvchilarni tizimli tafakkurni tarbiyalash, pedagogik faoliyatning dizayn 
komponentini shakllantirish. Ta'limning ushbu jihatlarini ko'rib chiqish faoliyat va 
tizimli yondashuvlardan foydalanishni talab qiladi. 

---

77 
M.S.Kagan pedagogik faoliyatni transformativ faoliyat deb tasniflaydi, lekin 
ayni paytda u faoliyatning barcha turlari kesishishini ta‘kidlaydi. Ushbu nazariy 
qoidalar pedagogik faoliyat kognitiv va qiymatga yo'naltirilgan faoliyat 
xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Loyihalash komponenti pedagogik faoliyatning 
ajralmas qismidir, shuning uchun u transformativ, kognitiv va qiymatga 
yo'naltirilgan faoliyatning xususiyatlari bilan tavsiflanishi mumkin.
Mikro 
darajada 
dizayn 
komponenti 
quyidagi 
elementlarning 
kombinatsiyasiga ega tizimdir: 
1. Loyihalash ob'ektining dastlabki holatini tahlil qilish. 
2. Maqsadni belgilash. 
3. Dizayn. 
4. Yakuniy tahlil. 
5. Tartibga solish va tuzatish. 
Har bir pedagog ta‘lim berishni texnologiyalashtirish asosini o‘rganishni 
boshlashdan avval, quyidagi maslahat va tavsiyalarga e‘tibor qaratishi zarur: 
1. Texnologiyalashtirish asosida ifodalangan, va bu bilan albatta siz 
tanishishingiz zarur bo‘lgan qoidalar, shu zahoti sizga tushuntirish bermaydi, faqat 
ko‘zlanayotgan maqbul va samarali natijaga erishish uchun nima ish qilish 
zarurligini ko„rsatadi. Har bir yo‗l va vosita o‗qituvchi-texnolog tomonidan, u 
intilayotgan, yakuniy natijaga erishishga ko‗rinarli qo‗shgan hissasi tomoni bilan 
baholanishi zarur. Qoidaning maqbulligini talqin qila turib, e‘tiborni nafaqat unga, 
uni qo‘llashni 6 nazarda tutuvchi vaziyat yoki sharoitlarga qaratish zarur. Gap 
shundaki qoidalar odatda, formula emas, boshqaruv xususiyatga ega bo‘ladi, 
modomiki ularni qo„llash mumkin bo„lgan, ta‘lim jarayoni sharoitida ayrim 
noaniqliklar bor. Bundan tashqari, avvalda shu narsani o„quv vaziyatida qo‘llab, 
muvaffaqiyatga erishgan o„qituvchi-amaliyotchi yoki hammaga ma‘lum bo‘lgan 
ta‘lim berish texnologyasining muallifida, shuni qoidasiz umumlashtirishdagi 
xatoliklar tarqalgan. Mohiyat shundaki, barcha turli-tumanlikdan mavjud sharoitda 
va o‘quv rejasida berilgan vaqtda ko„zlanayotgan natijaga erishishni kafolatli 
ta‟minlaydigan, so„ngra esa undan shu sharoit uchun mos keladigan, ta‘lim berish 

---

78 
texnologiyasining - yagona majmuini loyihalashtirish mumkin bo‘ladigan, axborot, 
muloqot va boshqaruvning shunday yo„l va vositalarini baholashi, farqlashi va 
tanlashni uddalashi muhim.
2. Mashhur marketolog Dj. O‘Shonessining «...kitoblar hech qachon tajriba 
o‗rnini bosa olmaydi degan fikriga qo„shilish mumkin. Mahoratli oshpaz oshpazlik 
to‘g‘risida kitob yozishi mumkin, uni tayyorlash yo‘liga amal qilib, xuddi shunday 
chiqishini kutmaslik kerak, chunki uning mahorati bilan taqqoslab bo‘lmaydi - 
berilgan qoidani ishlatib muhim ko‘nikma va malakalar ega bo‘lish mumkin emas, 
ular faqat amaliyotda egallanadi va ―qo‘llaniladigan donishmandlik‖ deb ataluvchi 
amaliyotli 
donishmandlik 
bilan 
mustahkamlanadi, 
ya‘ni 
vaziyat 
bilan 
muvofiqlikdagi donishimandlik» (Dj. O‘Shonessi, 2000). Ta‟lim jarayonini 
loyihalashtirish bilan tanishganingizdan so„ng shu zahoti umidsizlikka tushmang, 
siz shu zahoti ta‟lim berish texnologiyasini loyihalashtira olmaysiz. SHuni esda 
saqlanki: qo„llaniladigan donishmandlik kitob bo„yicha formularni o„rganishda 
emas, balki haqiqiy ishni bajarganda hosil bo‘ladi (Dj. O‘Shonessi, 2000).
3. ―Ta‘lim jarayonini ixtiyoriy qurish va amalga oshirishdan, uning har bir 
qism va bosqichlarini izchil asoslangan, yakuniy natijani haqqoniy tashxislashga 
yo‘naltirilgan‖ ga o‘tish uchun asos zarur (V. Bespalko, 1989)ga o‘tish uchun asos 
zarur. Agarda pedagog ta‟lim jarayonini texnologyalashtirishga o‘tish muhimligini 
anglamas ekan, unda ―biz yangi texnologiyalarning yutug‘larini bermaylik, paydo 
bo‘lgan muntazamlik mexanizmini chiqarib tashlay olmaydi, yo bo‘lmasa majbur 
qilingan texnologiyalar ziyonli natijalarni ko‘paytirish mumkin‖ . 4. Nihoyat, 
shaxsiy ta‘lim berish texnologiyasini loyihalashtirish va mavjud ta‟lim berish 
texnologiyasini qo‘llash ―o‘qituvchi, vaziyat madaniyati, shuningdek shaxsiy yoki 
o‘quvchilarning shaxsiy xususiyatlari bilan yuzma-yuz kelish yo‘nalishi bilan ish 
tutmog‘i kerak‖ (E.S. Polat, 2000). 
Tarbiyachilarning malakasini rivojlantirishning turli shakllari va usullari mavjud 
bo‗lib ularni bosqichma-boqich amalga oshirish mumkin. Tarbiyachilar bilan 
ishlashda malakani rivojlantirishga qaratilgan ko‗plab shakl va usullardan 
quyidagilarni ajratib ko‗rsatish mumkin: 

---

79 
1.
Seminar - ijodiy darslar ijodiy fikrlashni rivojlantirish va innovatsion loyihalarni 
yaratishga qaratilgan. 
2.
O‗yinlarni modellashtirish. Ishbilarmonlik va rol o‗ynash o‗yinlari haqiqiy 
jarayonni modellashtirishni o‗z ichiga oladi, bu davrda sun‘iy ravishda yaratilgan 
pedagogik vaziyatlarni tahlil qilish asosida maqbul kasbiy qarorlar qabul qilinadi. 
3.
Kollektiv muammolarni hal qilish, guruh muhokamasi yoki aqliy hujum; kasbiy 
mahoratni oshirish uchun kichik guruhlarda treninglar; o‗z-o‗zini tarbiyalash 
ishlarining usullari, maktabgacha ta‘lim muassasasining innovatsion faoliyati 
natijalariga bag‗ishlangan ilmiy va amaliy konferensiyalar. 
4.
Pedagogik halqa - tarbiyachilarni psixologiya va pedagogika sohasidagi so‗nggi 
tadqiqotlarni, uslubiy adabiyotlarni o‗rganishga yo‗naltiradi, pedagogik 
muammolarni hal qilishning turli xil yondashuvlarini aniqlashga yordam beradi, 
mantiqiy fikrlash va o‗z pozitsiyalarini dalil qilish ko‗nikmalarini yaxshilaydi, 
bayonlarning ixchamligi, aniqligi, to‗g‗riligini o‗rgatadi. Ushbu shakl 
ishtirokchilarning javoblari, nutqlari va harakatlarini baholash mezonlarini taqdim 
etadi: 

umumiy bilim; 

kasbiy bilim, qobiliyat, ko‗nikma; 

qiyin vaziyatdan chiqish qobiliyati, tezkorlik. 

Ishbilarmonlik o„yini nafaqat maktabgacha ta‟lim muassasasi 
uchun dolzarb bo„lgan muammo bo„yicha nazariy seminar 
natijalariga asoslangan test darsi sifatida, balki yangi muammo 
echimlarini ishlab chiqishda ham qo„llanilishi mumkin. Masalan: 
“Maktabgacha yoshdagi bola bo„lish osonmi? « 

G„oyalar banki - bu bosqichda an‟anaviy usullar yordamida hal 
qilib bo„lmaydigan muammolarni kollektiv ravishda hal qilishning 
oqilona usuli. Masalan: “O„yin ekologiyasi”, “Pedagogik g„oyalar 
yarmarkasi”, “Eng yaxshi rivojlantiruvchi o„yin”. 

---

80 

Master-klass. Uning asosiy maqsadi pedagogik tajriba, ish tizimi, 
mualliflik topilmalari va tarbiyachiga eng yaxshi natijalarga 
erishishda yordam bergan barcha narsalar bilan tanishishdir.