A b u z ə r a lı oğ lu X ə lə fo V a z a d İsa oğlu q u r b a n o \
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- • Yeni üzvlərin qəbulu və s. Kitabxanaların inkişafının əsas istiqamətlərinə aid bir
- Baza informasiya mərkəzinin-provayderin və Ərazi şəbəkə mərkəzlərinin
- ■ Ərazi şəbəkə mərkəzi
- Үстт* yetırıJmif konkret sorğunu təkrar yennə yetirmək üçün Ye rmə yetirilmiş sorğular siyahısından sorğunu seçib, siçan qurğusu
|
•u • Şəbəkəyə yem istifadəçiləri cəlb etmək üçün şəbəkə nin ehtiyatlarının, xidmətlərinin reklamının təşkil edilməsini və s. / Şəbəkənin işinə dırektorluq nəzarət edir. Direktor- luğun üzvləri 15-20 nəfərdən cox olmayıb, sədrdən, onun ıkı müavini - koordinatorlardaıı və üzvlərdən ibarətdir. Direktorluq iştirakçı kilabxanalann rəhbərləri ilə razılaşdı rılmaqla kitabxanaların avtomatlaşdırılması sahəsində ha- zulıqlı kitabxanaçı və kompüter-informasiya texnologiyası sahəsində mütəxəssislərdən təşkil olunur. Əksər ölkələrdə dırektorluğa iştirakçı kitabxanaların direktor müavinləri və kompüter-informasiya mərkəzlərinin müdirləri daxildir. D i rektorluq kitabxananın inzibatı-təsərrüfat işlərinə müdaxilə edə bilməz və yalnız aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirə bilər:
• Şəbəkənin fəaliyyət strategiyasının və inkişaf planının hazırlanması; • Bütövlükdə şəbəkədə və onun ауп-ауп qovşaqla rında işlərin təşkili və nəzarət; • Şəbəkənin fəaliyyəti üçün material-maliyyə vəsaitləri nin əldə olunması və iştirakçılar arasında paylan ması;
• Görülən islərin keyfiyyətinə və həcminə nəzarət; • Oxuculara xidmət reqlamentinə, texnoloji-maliyyə intizamına nəzarət;
sıra metodik, təşkilati məsələlərin işlənməsi üçün direk tor!uq metodik qruplar da yarada bilər. 45 Korporativ Kitabxana-İnformasiya Şəbəkəsi «pay lanmış» şəkildə, ərazi cəhətdən uzaq məsafədə yerləşən ayrı-ayrı kitabxana kompüter-informasiya şəbəkələrinin şə bəkəsidir. Şəbəkələr arasında əlaqə müvafiq texniki- proqram vasitələri, rabitə xətləri, internet vasitəsilə, tele kommunikasiya kanallan ilə təmin edilir. Korporativ şəbə kənin strukturu, topologiyası və proqram-aparat təminatı şəbəkənin qarşıya qoyduğu məsələlərin mürəkkəbliyi, iş tirakçıların çoğrafi yerləşmələri ilə müəyyən olunur. Böyük şəbəkələrin strukturunda, onlann idarə olunmasını təmin edən Baza informasiya mərkəzinin-provayderin və
bütövlükdə texııiki-informasiya, administrasiya xid mətinin yerinə yetirilməsini və şəbəkənin fəaliyyətinə nəzarəti təmin edir. ■ Ərazi şəbəkə mərkəzi müəyyən ərazidə fəaliyyət göstərən informasiya şəbəkələrinə xidməti və onlann korporativ şəbəkədə birgə fəaliyyətini təmin edir. Şəbəkə daxilində və digər sistemlərlə qarşılıqlı in formasiya əlaqəsi Z39.50, H T 1 P , F T P protokollan vasi təsilə həyata keçirilir. Q eyd olunan protokollardan istifadə şəbəkə daxilində informasiya şəffaflığını və müxtəlif ap a rat-proqram təminatına malik, müxtəlif uzaqlıqda yerləşən kitabxana-informasiya sistemləri arasında yüksək effektli informasiya mübadiləsini təmin edir. Korporativ Kitabxana-İnformasiya Şəbəkəsinin in formasiya təminatı əsasən, şəbəkənin iştirakçısı olan ki tabxanaların lokal kitabxana informasiya mərkazlərində, qismən isə baza informasiya mərkəzində və ərazi şəbəkə
46 mərkəzlərində korporativ şəkildə hazırlanır. Lokal kitab xana informasiya mərkəzləri həmçinin kitabxana filialları nın da informasiya ehtiyatlarının yarıdılmasını təmin edir və öz oxucularına kompüter sinifləri vasitəsilə Intrenet və Intranet şəbəkəsinin elektron xidmətlərini təşkil edir. Korporativ Kitabxana-İnformasiya Şəbəkəsinin proqram təminatı ilk növbədə, şəbəkənin məhsuldarlığını, etibarlı fəaliyyətini, kompüter, periferiya, telekommunika siya qurğularının şəbəkədə işləməsini təmin etməli, bey nəlxalq şəbəkə standartlarına cavab verməli, şəbəkənin digər informasiya sistemlərinə inteqrasiyasını təmin etm ə lidir. Şəbəkədə texnoloji proseslərin yerinə yetirilməsi isə Korporativ Kitabxana İnformasiya Sistemləri vasitəsi ilə yerinə yetirilir. ’ Korporativ Kitabxana-İnformasiya Sistemləri aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: ■ Müxtəlif maşınla
oxunan formatda hazırlanmış qeyri-məhdud sayda və
həcmdə paylanmış məlumatlar bazalan ilə işləyə bilməlidir; ■ Biblioqrafik və elektron mətn və multimedia tipli informasiyanın bazaya bir dəfə daxil edilməsini, müxtəlif əlamətlərinə görə məlumatların operativ və çoxaspektli axtarışını, ədəbiyyatın elektron formada sifarişini, axtanşın nəticəsinin sənəd formasında (m ə sələn, kataloq kartı) çapı, sorğunun nəticəsinin məsafədən asılı olmayaraq digər tələbatçılara (oxuculara, kitabxanalara, təşkilatlara) ötürülməsini, digər kitabxanaların kataloqlannda on-line axtanşı, şəbəkə kataloqlarının bir neçə nüsxədə etibarlı qorunmasını təmin etməlidir; 47 • Sistem özü və özünün bütün ehtiyatlan, oxucular, elektron xidmətin statistikası haqqında informasiya verməlidir; • Sistem atributlu istifadəni təmin etməlidir; • Digər informasiya sistemlərinin ehtiyatlanın öz ehtiy- atlanna inteqrasiya etmək imkanına malik olmalıdır; - Sistemin interfeysi az hazırlıqlı istifadəçilər üçün an laşıqlı və sadə olmalıdır və s. Korporativ Kitabxana-İnformasiya şəbəkəsində əsas texnoloji proseslər şəbəkənin informasiya elıtiyatlanmn birgə yaradılması, qorunması və istismanna xidmət edir və şəbəkənin proqram təminatı vasitəsilə avtomatik olaraq, müvafiq struktur bölmələri tərəfindən yerinə yetirilir. M əhz bu səbəbdən Korporativ Kitabxana-İnformasiya Şəbəkəsinin proqram təminatı aşağıdakı funksiyaları ye rinə yetirən proqram vasitələrindən təşkil olunmalıdır: 1. Daxil olan ədəbiyyatın uçotu və işlənməsi, kollektiv istifadə üçün elektron kataloqun yaradılması; 2. Şəbəkənin informasiya ehtiyatına normativ formal- məntiqi nəzarət və informasiya məhsulunun key fiyyətinin təmin olunması; 3. Avtomatik lüğət və linqvistik təminatın yaradılması və leksioqrafik-linqvistik nəzarət; 4. İnformasiyanın arxivləşməsi; 5. Oxuculara elektron xidmət; 6. Elektron nəşrlərin və multimedia materiallarının h a zırlanması. Daxil olan ədəbiyyatın kataloqlaşdınlması lokal ki tabxana-informasiya mərkəzində, Avtomatlaşmış K itab xana İnformasiya Sisteminin Kataloqlaşdıncı Avtomatlaş- 48 mıs İşçi Yeri vasitəsilə həyata keçirilir. Avtomatlaşmış • İsçi Yeri ədəbiyyatın hazır biblioqrafik yazılarıni maşınla oxunan formatda (U S M A R C , R U S M A R C , U N I-
M A R C və s.) nəşriyyat və kitab ticarəti təşkilatlarından alınmasını, yazıların surətinin iştirakçı və digər kitabxa nalardan idxal olunmasını və kitabxananın daxili tələba tına uyğun informasiyaların: inventar nömrə, rəf şifrəsi, nüsxələrin sayı və s. əlavə edilməsini təmin edir. Bu za man ehtiyac olarsa avtomatik olaraq biblioqrafik yazıların bir formatdan digərinə avtomatik konvertəsi baş verir. Kataloqlaşdmlan ədəbiyyatın hazır biblioqrafik yazısı ol- madıqda müəyyən edilmiş qaydalarla biblioqrafik yazı ha zırlanır. Ədəbiyyatın biblioqrafik yazısının keyfiyyəti yox landıqdan sonra o, ümumi istifadə üçün elektron kataloqa daxil edilir. Q eyd edək ki, biblioqrafik yazının keyfiyyəti üçün bilavasitə kitabxana rəhbəri məsuliyyət daşıyır. Biblioqrafik yazının keyfiyyəti yoxlandıqda, xüsusi proqram vasitəsilə formal-məntiqi və normativ nəzarət ye rinə yetirilir. Belə ki: • Yazının kommunikativ formatın biblioqrafik təsvir qaydalarına tam uyğunluğu yoxlanılır; ■ Yazının tamlığı-korporativ kataloqlaşdırma üçün
müəyyən edilmiş bütün sahələrin informasiya ilə doldurulması yoxlanılır; ■ Təkrar olunan yazılar aşkar edilir və redaktəsi təklif olunur;
• Leksik səhvlərə malik yazılar aşkar edilir və orfo qrafik lüğət bazası əsasında düzgün yazılmış va riantlar təklif edilir. 49 Linqvistik-leksioqrafik və terminoloji nəzarətə əsa sən
ədəbiyyatın axtarış terminləri, təsnifat indeksləri, predınet rubrikası, dövlət, təşkilat, nəşriyyat, dövri m ət buat adlan məruz qalır. Leksioqrafik və terminoloji nə
zarət müvafiq lüğət bazası əsasında yerinə yetirilir. Bu zaman müvafiq proqram modullan vasitəsilə: ■ Terminlərin transletasiyası; ■ Axtariş terminlərinin, predmet rubrika adlannm bir dildən digərinə avtomatik tərcüməsi; ■ Lüğət təminatının avtomatik yaradılması, redaktəsi və yeniləşməsi; ■ Digər kitabxana informasiya sistemlərilə lüğət-infor masiya mübadiləsi təmin edilir. Arxivləşmə informasiyanın qorunmasını təmin et mək üçün istifadə olunan ən vacib texnoloji əməliyyatdır və bütün kitabxana-informasiya sistemləri bu əməliyyatı yerinə yetirən vasitələrlə təmin edilir. Arxivləşmə işi müvafiq kitabxana-informasiya mərkəzinin sistem admini- stratoru tərəfindən yerinə yetirilir və arxivləşmə prosesinin müntəzəmliyi və qaydaln Korporativ Kitabxana-İnforma siya Şəbəkəsinin normativ sənədləri ilə müəyyən edilir. Adətən işçi arxiv hər iş gününün axırında maqnit infor masiya daşıyıcılarında saxlanılır. İşçi arxivlə yanaşı, baza informasiya mərkəzində ümümsistem və korporativ şəbə kənin yekun elektron kataloqunun ehtiyat surəti yaradılır. Şəbəkədə elektron xidmət əsasən on-line formada, W eb-sayt vasitəsilə yerinə yetirilir. İstifadəçinin, biblio qrafik yazının bütün axtanş ünsürlərinə görə şadə və məntiqi operatorlardan istifadə etməklə mürəkkəb kom 50 pleks sorğulan əsasında konkret kitabxanada, korporativ -şəbəkədə və digər kitabxana-informasiya sistemlərində axtans aparılır. Tapılmış biblioqrafik yazıların əsasında ədəbiyyatın elektron forması varsa, o, əldə olunur və ya sifariş edilir. Sifariş olunan ədəbiyyatın elektron obrazı yaradılır və elektron sənəd göndərişi vasitələri-elektron poçt, F T P xidməti və faksla sifarişçiyə çatdınlır. Q eyd edək ki, son illər elektron sənəd göndərişi xidməti kitab xana fəaliyyətində ən önəmli xidmətlərdən birinə çevril mişdir1. Bu xidməti yerinə yetirdikdə müəllif hüququnun qorunmasına riayət edilməlidir. Yalnız müəlliflə razılaşdı qdan, müəllif hüquqlan olmayan və ya müəllif hüququ nun müddəti bitmiş ədəbiyyatın elektron obrazını sifariş çiyə göndərmək olar. . §1.5. Ədəbiyyat axtarışının və sifarişinin kom- püterləşdirilməsi Kitabxanaların əsas vəzifəsi olan oxuculara xidmət oxucu sorğusu əsasında yerinə yetirilir və bu xidmətin səviyyəsindən kitabxananın cəmiyyətdəki imici və oxucu kontingentinin əhatə dairəsi
asılıdır. Kitabxanalarda oxuculara yüksək xidməti təşkil etmək üçürı ilk öncə oxucuların ədəbiyyatı əldə etmək üçün sərf etdikləri vaxtı minimuma endirmək lazımdır. Ənənəvi kitabxanalarda, oxucu ədəbiyyatı sifariş vermək üçün kataloq qarşısında xeyli vaxt sərf etməlidir. Kataloq kitab fondunun $ari və- Elektron sənəd göndərişinin necə yerinə yetirilməsi kitabın II fəs lində şərh olunub. 51 ziyyəlini 100% dəqiqliklə əks etdirmədiyindən oxucunun sifariş verdiyi ədəbiyyatı əldə etmək ehtimalı o qədər də böyük olmur. Belə ki, kataloq ədəbiyyatın hərəkətini əks etdirmədiyindən, sifariş olunan ədəbiyyatın cari anda sər bəst nüsxəsi kitabxanada olmadıqda sərf olunan vaxtın hədər olduğu aşkar olur. Kitabxananın elektron kataloqu oxuculara tələb olunan ədəbiyyatın qısa müddətdə kitab xanada olması haqqında dəqiq məlumat əldə etməsini təmin edir. Elektron kataloq ədəbiyyat fondu haqqında ənənəvi kataloqlardan daha dolğun biblioqrafik məlumata malik olduğundan, oxucuya çoxelementli və çoxsəviyyəli axtarış imkanlan təklif edir. Bunun nəticəsində ədəbiyya tın oxucuya çatmaq ehtimalı xeyli artır. Digər tərəfdən, oxucu elektron kataloq vasitəsilə uzaq məsafədən ədə biyyat axtanb, sifariş verə bilir. Qeyri-məhdud sayda oxucunun, eyni vaxtda elektron kataloqda biblioqrafik təsvirin bütün əsas elementləri üzrə axtarış aparmaq, ki tabxanada olan ədəbiyyatı sifariş etmək üçün hər bir Av- lomatlaşmış Kitabxana-informasiya Sistemində xüsusi
Avtomatlaşmış İşçi Yerləri nəzərdə tutulmuşdur. İR B İS Avtomatlaşmış Kitabxana-İnformasiya Sistemində lokal şəbəkə vasitəsilə elektron kataloqda ədəbiyyat axtarmaq və kitabxanada sərbəst nüsxəsi olan ədəbiyyatı sifariş vermək üçün «Oxucu» Avtomatlaşmış İşçi Yeri, İnternet Beynəlxalq kompüter-informasiya şəbəkəsi vasitəsilə uzaq məsafədən on-line ədəbiyyat axtanşı üçün W eb -IR B IS modulu nəzərdə tutulmuşdur. «Oxucu» Avtomatlaşmış İşçi Yerindən istifadə edən hər bir oxucu işə başlamazdan əvvəl sistemdə qeydiyyat dan keçməlidir. Oxucu qeydiyyatdan keçmək üçiin Av- UxnalUşmış İşçi \ eri yükləndikdə ekranda əks olunan O xucunun qeydiyyatı {Регистрация чипштетя) forma - sında oxucu biletinin nömrəsini və ya adını, soyadım və atasının adım daxil edib, /$ə başlamaq ( Начать работу) düyməsini sıxmalıdır (şək. 1). Qeydiyyatdan keçməyən oxucu «Oxucu» Avtomatlaşmış İşçi Yerindən istifadə edə bilməz.
H • •ч. i ОИО Ч ј м п м Sək. I. O xucunun kitabxanaya borcu olduqda Avtomallaşmış İşçi Yeri oxucunun kitabxanaya borcu olduğu və bu sə bəbdən ədəbiyyat sifarisi hüququndan borcunu qaytarana qədər müvəqqəti olaraq məhrum olduğu haqqında mə lumat pəncərəsi açılır və oxucunun qeydiyyatından imtina olunur. Belə olduqda oxucu, O xucunun qeydiyyatı (Ре
formasının Ədəbiyyatın veril m əsi/q a yta n lm a sı haqqında məlumat {СвеОения o выОа- чах/втврапшх) düyməsini sıxaraq, açılan eyniadlı dialoq pəncərəsində hansı ədəbiyyatın kitabxanaya qaytarmalı olduğunu öyrənə bilər. Belə kı. dialoq pəncərəsinin Ə d ə
vəlinin Q aylanlm a tarixi {Дата eow/xima) sütununda oxucunun qaytarmalı olduğu kitabın qaytarma tarixi əvə zinə qırmızı hərflə «Borc» {Долг) sözü yazılmış olur. Qeydiyyatdan müvəffəqiyyətlə keçdikdən sonra Avtomat - 53 lasmıs işçi Yerinin əsas interfeys pəncərəsi açılır (sək. 2 ) . Şək. 2. İnterfeys pəncərəsi menyu sətrindən, alətlər panelindən, açılan siyahılardan, Lüğət, Sorğu, Qısa və T am təsvir sahələrindən və cari vəziyyət sətrindən təşkil olunmuşdur. Menyu sətrində yerləşən menyular məlumat baza sının seçilməsini, oxucunun qeydiyyatım, axtanş rejimləri nin,
tapılmış ədəbiyyatın biblioqrafik təsvirinə baxış re jiminin müəyyən edilməsini, ədəbiyyatın sifarişini, sorğu nun nəticəsinin çap edilməsini, ədəbiyyatın biblioqrafik yazısının yeni fayla ixrac edilməsini və s. əməliyyatların yerinə yetirilməsini təmin edir. Q eyd edək ki, menyuların əksər əmrlərini alternativ olaraq alətlər panelinin müvafiq alətləri vasitəsilə də yerinə yetirmək olar. Bu əmrlərin
54 adının sağında ona müvafiq alətin “nişanı"-piktoqramı A s olunur. Avtomatiaşmış İşçi Yerində Lüğətlər. Məlumatlar bazası. Görünüş formatı. Yerinə yetirilmiş sorğular, D ə qiqləşən sorğular. Biblioqrafik element siyahıları nəzərdə tutulmuşdur. Lüğətlər, Məlumatlar bazası. Görünüş for matı siyahılan müvafiq olaraq axtanş lüğətlərinin, məlu mat bazasının və yazılara baxış formatının seçilməsini tə min edir. Yerinə yetirilmiş sorğular siyahısı vasitəsilə oxucu yerinə yetirilmiş sorğunu təkrar yerinə yetirə bilir1. Dəqiqləşən sorğular siyahısı isə bütün baza üzrə deyil, yalnız əvvəl yerinə yetirilmiş sorğunun nəticəsində tapılmış sənədlər üzrə yeni sorğuya uyğun axtanş apanlması üçün istifadə olunur. Əvvəl yerinə yetirilmiş sorğunun nəticə sində tapılmış sənədlər üzrə yeni axtanş aparmaq tələb
olunduqda ilk öncə Dəqiqləşən sorğular siyahısından ye rinə yetirilmiş sorğu seçilir, bundan sonra isə yeni sorğu formalasdınlır. Q eyd edək ki. cari iş müddətində müsbət nəticələnən bütün sorğular avtomatik olaraq Yerinə yeti rilmiş sorğular və Dəqiqləşən sorğular siyahılanna əlavə olunur.
Lüğət sahəsində Lüğətlər siyahısından seçilən axtanş elementinə uyğun terminlər siyahısı əks olunur. Qısa təs vir sahəsi cədvəl formasında olub, tapılmış ədəbiyyatın qısa biblioqrafik təsvir siyahısını əks etdirir. Qısa biblio qrafik təsvir sahəsində yazıların yerləşmə ardıcıllığını
55 с«рт>»а»и 1 дг• n м» _ıj açdan siyahısı vasitəsilə nəşr ilinə, ba zaya daxilolma tarixinə, sərlövhəyə və s. parametrlərə gö rə nizamlamaq olar. Q ısa biblioqrafik təsvir sahəsində konkret ədəbiyyatın tam biblioqrafik təsvirinə baxmaq üçün kursoru onun yerləşdiyi sətrin üzərinə qoyub siçanın sol düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman ədəbiyyatın tam biblioqrafik təsviri Görünüş formalı siyahısı vasitəsilə seçilən görünüş formatı əsasında Tam təsvir sahəsində əks olunur. T am təsvir sahəsində yerləşən — l2S
düymələr müvafiq olaraq cari sənədin seçilmiş biblioqrafik ünsürü ilə eyni olan bütün sənədlərin axtarşım, cari sə nədə uyğun ədəbiyyatın elektron versiyası ilə tanış ol mağı, cari sənədin sifariş olunmasını təmin edir. Sorğular sahəsi axtanş üçün sorğunun formalaşdınl- masını təmin edən Sorğu terminim (Термины запроса) cədvəlindən, Məntiqi (Логика) və Qısaldılmış (Усече ние) düymələr qrupundan, Ə lavə məhdudiyyət (Допол нительные ограничения) seçim elementindən, Yerinə ye tirmək (Выполнить) düyməsindən və Biblioqrafik təsvir sahəsi açılan siyahısından ibarətdir. Cari vəziyyət sətrində isə konkret əməliyyata uyğun informasiya xarakterli məlumatlar əks olunur. Avtomallaşmış İşçi Yeri oxuculann hazırlıq sə viyyəsinə uyğun olaraq müxətlif axtanş rejimləri təklif edir: ■ az təcrübəli oxucular üçün; • əsas; • kompleks; • ardıcıl
$6 • əlaqələr üzrə. Ə n sadə axtanş rejimi az təcrübəli oxucular üçün nəzərdə tutulmuşdur və A x ta rış (П ои ск)'menyusunun Yeni b aşlay an lar üçün («Д ля чайников») əmrini yükləməklə aktiv olur. Əmri yerinə yetirdəikdə açılan pəncərədə oxucu axtanş terminini-açar sözləri daxil edib, Yerinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmalıdır (sək. 3). A xtanş müvəffəqiyyətlə yerinə yetirildikdə, tapılmış ədəbiyyatın sayı Yerino yetirmək ( Выполнить) düyməsi nin sağında yazılır. Oxucu Baxış (Просмотр) düyməsini sıxmaqla tapılmış ədəbiyyatın qısa və tam təsvirinə inter- feys pəncərəsinin qısa və tam təsviri sahələrində baxa bi lər. Şək. 3.
Əsas axtanş interfeys pəncərəsinin elementləri va sitəsilə reallaşır. Belə ki, oxucu axtanş aparmaq uçün ilk növbədə Məlumatlar bazası və Lüğətlər siyahılarından müvafiq olaraq axtanş aparacağı məlumatlar bazasını və axtanş elementini - məqsədəuyğun biblioqrafik təsvir elementini (açar sözlər, müəllif, sərlövhə və s.) seçməli dir. Seçilmiş axtanş elementinə uyğun cari sorğu üçün axtanş terminlərinin siyahısı Lüğət ( Словарь) sahəsində 57 əks olunacaqdır. Lüğət {Словарь) sahəsində terminlərin siyahısı əlifba ardıcıllığı ilə təqdim olunur. Lüğət ( Сло варь) sahəsindən lazımi termini seçib, Sorğu terminləri ( Термины запроса) sahəsinə ötürmək üçün kursoru seçil miş terminin üzərinə qoyub, düyməsini və ya siçanın sol düyməsini iki dəfə sıxmaq lazımdır. Bu əməliyyatı Lüğət ( Словарь) sahəsində kursoru lazımi terminin üzərinə qoyub buraxmayaraq Sorğu terminləri {Термины запроса) sahəsinə “ötürməklə” də yerinə yetirmək olar. Lüğət
"ma" ifadəsini daxil etsə, Lüğət (Сло варь) sahəsindəki terminlərə baxış verilən ifadəyə uyğun başlayacaq. Məsələn, maşın, marafon və s. Yerino ye tirmək (Выполнить) düyməsini sıxdıqdan sonra sorğunun nəticəsi - sorğuya görə tapılan ədəbiyyatların qısa bib lioqrafik təsviri cədvəl şəklində qısa təsvir sahəsində əks olunacaqdır. T am təsvir sahəsində isə qısa təsvir sahə sində əks olunan sənədlər siyahısının birinci sənədinə uyğun ədəbiyyatın tam təsviri seçilmiş görünüş formatı əsasında əks olunacaqdır. Qısa təsvir sahəsində əks olu nan digər sənədlərə uyğun ədəbiyyatın tam biblioqrafik təsvirinə baxmaq üçün isə kursoru konkret sənədin təsvi rinin üzərinə qoyub siçanın sol düyməsini sıxmaq lazım dır. Sorğu terminləri (Термины запроса) cədvəlinin *İQİ düymələri müvafiq olaraq cədvələ ötürülmüş axtanş ter minlərini ləğv edir və yeni sorğulann yaradılması üçün yeni sahə təqdim edir.
?» Lüğətlər siyahısından axtanş elementi olaraq te matik rubnka seçdikdə, Lüğət ( Словарь) sahəsində mövzu rubnkaian ağacvari formada əks olunacaq1.'S ah ən in hər bır elementi bır mövzu rubrikasını göstərir. IVlövzu rubri kası Universal O nluq Təsnifat cədvəlinə uyğun sistem- ləşmişdir. Digər axtarış elementlərindən fərqli olaraq te matik rubnka əsasında axtarış zamanı
Əgər tematik rubrika ağacvari formada təsvir olunubsa, müvafiq düymələrin vasitəsilə ağacvari rubrikanın altrubri- kalanna baxışı təmin etmək və əvvəlki vəziyyətinə qayıt maq. tematik rubrikada cari rubrika ilə əlaqəli istinad oluna biləcək rubrikalara cədvəl formasında baxmaq və sorğu vermək
mümkündür. Məsələn, "Arxiv işi,
9 Arxivşünaslıq" rubrikasını qeyd edib, "^c düyməsini sıx dıqda bu rubrika ilə əlaqəli istinad oluna biləcək Arxiv, Tərcümə
xidmətləri və
s. informasiya orqanları", İnformasiya təşkilatlan" rubrikalarından ibarət cədvəl tə qdim olunacaq. Əgər cari rubrika istinada malik deyilsə, bu düymədən istifadənin əhəmiyyəti yoxdur. İstinadlı nıbrikalann ağacvari formalı görünüşü Дерево düyməsini, cədvəl formalı görünüşü isə Отаблицв düyməsini sıxmaqla tənzimlənir. Axtanşın relevantlığını artırmaq məqsədilə "Oxucu" Avtomatlaşmjş İşçi Yeri
Fraqment və istinadların göstərişi rejimindən başqa, çünki bu hal larda tematik rubnka cədvəl şəklində olur.
dur1. M əntiqi (Логика) düymələr qrupu kompleks axta rışı2 təmin edən məntiqi operatorlann müəyyən edilməsi üçüu nəzərdə tutulmuşdur və Sorğu terminləri ( Термины запроса) sahəsində əks olunan axtanş terminlərinin axta rılan sənəddə3 iştirak formasını təyin edir. Aşağıdakı üç məntiqi operatorlardan istifadə olunur ki, bunlar: ♦ V ə ya (или) tapılmalı olan sənəddə axtanş termin lərinin heç olmasa birinin iştirak etməsini; ♦ V ə (и ) tapılmalı olan sənəddə bütün axtanş termin lərinin iştirak etməsini ; ♦ Y ox ( нет) birinci terminin iştirakı və bütün qalan axtanş elementlərinin yoxluğu tələbini təyin edir.
düymələr qrupunun
ilə axtanş termini tam üst-üstə düşdüyü zaman müsbət nəticə verir. H ə (Да) düyməsi seçildikdə isə axtanş sə nədin uyğun elementinin başlanğıcı ilə axtanş termini üst- üstə düşdüyü halda müsbət nəticə verir. A çar sözlərə görə axtanş zamanı 3(i açılan siyahısından istifadə olunur. Bunun vasitəsilə açar sözün sənədin hansı təsvir sahəsində (sərlövhədə, istənilən sahədə və s.) iştirak etməsini müəyyən etmək olar. Q eyd edək ki, «Oxucu» Avtomatlaşmıs İşçi Yer ində kompleks axtanş aparmaq üçün alternativ olaraq kompleks axtanş rejimi nəzərdə tutulub. Kompleks axtanş 'Bu düymələr qrupu Sorğular sahəsində yerləşir. : Kompleks axtanş bir neçə axtanş elementləri əsasında axtanşın aparılmasını təmin edir. 3 Sənəd dedikdə ədəbiyyatın biblioqrafik təsviri nəzərdə tutulur
rejimi A x ta rış (П оиск) menyusunun K om pleks ax tarış ( Комплексный поиск) əmrini yerinə yetirməklə açılan eyniadlı interfeys pəncərəsində yerinə yetirilir. Açılan pəncərə iki işçi sahədən ibarətdir (sək. 4 ): Axtarışın sse narisi (Сценари поиска) və Lüğət (Словарь). Şək. 4.
Axtarışın ssenarisi sahəsi kompleks sorğunun tərtib olun masına xidmət edir və Axtarışın növü (Вид поиска), Termin (Термин), Qısaltma (Усечение), Kontekst (Контекст), M əntiq (Логика) sütunlarından ibarətdir. Bu rejim vasitəsilə axtanş aparılmasını konkret misal üzə- nndə izah
edək. Məsələn, fərz edək ki,
oxucuya A .'.Q urbanovun informatikaya aid rus dilində kitabı la zımdır. Bunun üçün oxucu axtarışın kompleks rejimini seçdikdə açılan pəncərədə A xtanşın ssenarisi (Сценари поиска) sahəsində axtanş elementlərini- m ü ə llif (автор), 61
metri olaraq Yox (Нет), məntiqi operator olaraq isə H ə
terminlərini — A .I.Q urbanov, informatika, rus (русский) terminlərini seçib siçan qurğusunun sol düyməsini iki dəfə sıxmalıdır. Bundan sonra oxucu Yerinə yetir (Вы
Əgər
sorğuya uyğun sənəd tapılarsa, Baxış (Просмотр) düyməsini sıxmaqla, sənədin biblioqrafik təsvirinə baxmaq olar. Ardıcıl axtarış xüsusi axtanş rejimi olub, kitabxana işçisi və hazırlıqlı oxuculann istifadəsi üçün nəzərdə tutu lub. Bu rejim sənədin spesifik tələbə cavab verən axtan- şını təmin edir. Bu axtanş rejimini seçmək üçün A x ta rış (Поиск) menyusunun A rd ıcıl ax tarış (Последователь ный поиск) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan pəncərədə axtanş yerinə yetirilmiş sorğu əsasında aparıldıqda Dəqiqləşən sorğu (Уточняемый запрос) açı lan siyahısından sorğunu seçmək, məlumat bazasında apanldıqda isə dialoq pəncərəsinin Diapazon M F N 1
lərin başlanğıc və son M F N nömrələrini daxil etmək la zımdır (şək. 5). Növbəti addımda A xtanş elementi
olunan sahə və alt sahələri siyahıdan seçmək lazımdır. Daha sonra axtanş şərtini müəyyən etmək və Verinə yetir
1 Sənədlərin bazada sıra nömrələri. 62 **nəd tapıldıqda Baxış (Просмотр) düyməsini sıxmaq- U sənədin biblioqrafik təsvirinə baxmaq olar. Q eyd edək iu, axtanj şərti cari pəncərənin Şablon axtanş {Шаблон- поиск) sahəsinin müvafiq bölmələrində yerləşmiş interfeys elementləri vasitəsilə təyin edilir. Bu interfeys elementləri vasitəsilə axtans elementinin sənəddə olmasına görə, kon kret terminin və müəyyən ədədi intervalın axtarış para metrində iştirakına görə sorğu müəyyən etmək olar. Sək. 5. T Əlaqələr üzrə axtanş rejimi cari sənədlə əlaqəli cbgər sənədlərin axtanşmın aparılması üçün nəzərdə tutu- 63 lub. Bu rejim A x ta n ş (Поиск) menyusunun Ə laqələr üzrə a x ta n ş (Поиск по связи) əmrini yerinə yetirməklə müəyyən olunur. Bu zaman açılan pəncərədən əlaqəyə görə axtanş üçün lazımi axtanş elementini seçmək və Ve rinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Q eyd edək ki. ələqələr üzrə axtanş alternativ olaraq Tam təsvir sahəsinin düyməsini sıxmaqla da həyata keçirilə bilər.
Tapılmış sənədə uyğun ədəbiyyatı sifariş vermək üçün onun biblioqrafik təsvirinin Tam təsvir sahəsində əks olunmasına nail olduqdan sonra, Servis (Сервис) menyusunun S ifariş (Заказ) əmrini yerinə yetirmək va ya düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman açılan pəncərədə oxucunun soyadı, ad: və atasının adını və ya oxucu biletinin nömrəsini, ehtiyac olarsa, sifariş üçün əla və şərhi daxil etmək, kitabxanada bir neçə abonement xidməti
həyata keçirildikdə konkret xidmətin adını müəyyən etmək və işi davam etmək ( Продолжить ра боту) düyməsini sıxmaq lazımdır1 (şək. 6 ). Bundan so nra sifariş qəbul olunur. Sifarişin yerinə yetirilməsi «K i tab verilişi» Avtomatlaşmış İşçi Yeri vasitəsi ilə təmin olunur. Tapılmış sənədləri çap etmək və yeni fayla ixrac elmək olar. Tapılmış sənədləri çap etmək ücün Servis (С ервис) menyusunun Ç a p (Печать) əmrini yerinə ye- 1 Dövri nəşri sifariş verdikdə açılan pəncərədə əlavə olaraq sifanş olunan dövri nəşrin nəşr ilini, cildini və sıra nömrəsini daxil etmək və l$i daram etmək (Продапжить работу) düyməsini sıxmaq lazımdır.
64 tirmək və ya Servis ( Сервис) alətlər panelinin I t S düyməsini sıxmaq lazımdır. Şək. 6.
Bu zaman açılan dialoq pəncərəsində çap olunacaq yazılan (tapılmış bütün yazıları, qeyd olunmuş yazılar is tisna olmaqla bütün yazıları, qeyd olunmuş yazıları, kon kret sıra nömrəli yazıları), sənədin formatını, sənədin fayl şəklində yaradılmasını və ya birbaşa kağızda çap olun ması rejimini müəyyən etmək və Verinə yetirmək ( Вы полнить) düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 7). Birbaşa kağızda çap olunması rejimi müəyyən edildikdə sənəd kağızda çap olunacaqdır1. Sənədin fayl şəklində yaradıl ması rejimini seçdikdə isə açılan növbəli dialoq pəncərə sində faylın ünvanını müəyyən etmək lazımdır. Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|