Ehtiyac olarsa.
Ç a p p a r a m e t r l ə r i ( П а р а м е т р ы п е ч а т и )
düyməsini
uxmaqla cap parametrlərini — səhifənin kənarlarından buraxılan
bos məsafələri, səhifənin ölçülərini və şrifti dəyişmək olar.
65
I apılmış sənədləri ixrac etmək üçün Servis (С ер
вис) menyusunun ix rac (Экспорт) əmrini yerinə yetir
mək
açılan pəncərədə ixrac olunacaq yazıları (tapılmış
bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılar istisna olmaqla
bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılan, konkret sıra nöm
rəli yazıları),
yazının
formatını
(U N İM A R C ,
U S -
M A R C , R U S M A R C ) , ixrac olunan yazılıardan ibarət
yaradılan faylın tipini (İS O . mətn) və mətn kodlaşdır
masan (D O S , Windows, UTF8) müəyyən etmək və Ve
rinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır.
Növbəti açılan dialoq pəncərəsində ixrac olunacaq yazı
lardan ibarət faylın ünvanını müəyyən etmək lazımdır.
Sək. 7.
Ь6
§1.6. Kitabxana fondunun kataloqlaşdırılma-
smın kompüterləşdirilməsi
Ədəbiyyatın kataioqlaşdınlması ədəbiyyat haqqında
biblioqrafik yazıların hazırlanmasını nəzərdə tutan texnolo
ji prosesdir. Bu prosesin nəticəsində oxuculara xidmətin
əsasım təşkil edən elektron kataloqun biblioqrafik məlu
mat bazası yaradılır. Kataloqlaşdırma işini kompüterləş-
dirmək məqsədilə İR B İS Avtomatlaşmış
Kitabxana-
informasiya Sistemində «Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış
işçi Yeri nəzərdə tutulmuşdur.
Kataloqlaşdırma əməliyyatı «Kataloqlaşdıncı» Av-
tomatlaşmış işçi Yenhin əsas interfeys elementləri vasitə
silə yerinə yetirilir. Bu məqsədlə Avtomatlaşmış İşçi Y e
rində aşağıdakı interfeys elementləri nəzərdə tutulmuşdur:
1. Menyu sətri (şək. 1). Menyu sətrində yerləşən
menyular
məlumat bazasının seçilməsini, yeni yazının
yaradılmasım, yazılara baxış rejiminin müəyyən edilməsini,
müxtəlif məlumat bazasından yazının axtarılmasını, yazı
nın redaktəsini, seçilmiş yazıların ixracını, yazıların cari
məlumat bazasına idxalını, statistik hesabatların, kataloq
kartlarının hazırlanmasını və çapını və s. əməliyyatların
yerinə yetirlməsini təmin edir.
1м
( и м
Коррективе»» Поиск Паоавютр Сервис Помоар
Şək. 1.
2. Alətlər paneli (şək. 2). Avtomatlaşmış işçi yerin
də Düzəliş (Корректировка), Axtarış {Поиск) və Scrvis
(Сервис) alətlər panelləri nəzərdə tutulmuşdur. Onlann
vasitəsilə müvafiq olararaq Düzəliş {Корректировка), A x -
67
tanş {Поиск) və Seruis {Сервис) menyularının əmrlərini
yerinə yetirmək olar.
J Й
O *
V л
P çi F -* •>
*
, t*
ri
Şək. 2.
3.
Lüğət, Məlumatlar bazası, işçi vərəqələr, Baxıs
formatı siyahılan (şək. 3). Bu interfeys elementləri müva
fiq olaraq axtanş üçün lüğətlərin, məlumat bazasının və
yazılara baxış formatının seçilməsini təmin edir.
0Е858ЖВМ1вЕН13 гЈ т . в м а ЈммсЗ
:*»*»•*к-.*-'*» •«’«** •**«
шгтгтж
— -j
j(f*S - ’остобвв С*Лг%отеч«« КД
Şək. 3.
4 .
Axtanş, Qısa təsvir cədvəlləri və yazaya baxış
sahəsi (şək. 4 -6 ).
л * <
•
1»
1
h
AC1M
TV
ATIM
1
һ
WOOCJk
1
1
т м г з *
1
M L * * .
3
<
•ле.1
Şək. 4.
Ş ə k . 5.
68
ј **РЧ9 млмсм
символаe 5 «
1 1
л
и
Ј<»»ш n i • О I н.
m_to20Mi •о»ст:_|^ш>о1о;__
1*1* faro*
т_мш
j Ш-Or
О
ОРТУ
$әк. 6.
Axtanş cədvəlində (şək. 4 ) lüğət siyahısından müəyyən
edilən axtanş elementinə (açar sözlər, müəllif, mövzu
rubrikası, sərlöhvə, sənədin xarakteri, tipi\ııövü) uyğun
axtanş parametrləri əks olunur. Kursoru axtanş paramet
rinin üzərinə qoyub, siçanın sol düyməsini sıxdıqda, axta
nş nəticəsində tapılmış yazıların qısa təsvirləri Qısa təsvir
sahəsində (şək. 5) əks olunacaqdır. Konkret yazının tam
təsvirinə baxmaq tələb olduqda kursoru onun qısa təsvi
rinin üzənnə qoyub, siçanın sol düyməsini sıxmaq lazım
dır. Bu zaman yazının tam təsviri baxış formatı siyahısın
dan seçilən formata uyğun olaraq tam təsvir sahəsində
(şək. 6 ) əks olunacaqdır.
7 . işçi vərəqlər (şək. 7).
Şək. 7.
İşçi vərəqlər U Nİ M A R C formalının təsvir sahələrim əks
etdirən element sahələrindən təşkil olunmuşdur. Yazının
biblioqrafik təsvir ünsürləri İşçi vərəqlərin müvafiq ele
ment sahələrinə daxil edilir. Q eyd edək ki, ehtiyac oldu
qda işçi vərəqə yeni element sahəsi daxıl etmək olar.
Bunun üçün Düzdliş (.Корректировка) alətlər panelinin
alətini sıxmaq, açılan pəncərədə (şək. 8) U N İM A R C
formatının biblioqrafik təsvir sahələri siyahısından konkret
sahəni seçmək və siçanın sol düyməsini iki dəfə sıxmaq
lazımdır.
_________________________________________________________________ 6V
Şək. 8.
Kataloqlaşdınlan ədəbiyyatın maşmlaoxunan biblio
qrafik təsviri-biblioqrafik yazısı U N IM A R C formatı əsa
sında hazırlanır. Yazının elementlərini daxil etməzdən əv
vəl Məlumatlar bazası siyahısından elektron kataloqun
məlumat bazasını, işçi vərəq siyahısından isə ədəbiyyatın
tipindən asılı olaraq müvafiq işçi vərəqi seçmək lazımdır.
Belə ki, kataloqlaşdınlan nəşr fərdi və ya kollektiv müəl
liflərə malik monoqrafik nəşrdirsə, işçi vərəq olaraq
у ________________
R A Z K .42. müəyyən tədbirin nəşridirsə P V K , dövn
mətbuat nəsndırsə O J. hüquqi və ya normativ-texniki
sənəddir» A U N T D isçi vərəqlərini, məqalələrin analitik
təsvm ücün isə A S P işçi vərəqini müəyyən etmək lazım-
dır. Sonra Servis (Сервис) menyusunun Parametrlərin
tənzimlənməsi (Настройка параметров) əmrini yerinə
yetirməklə və ya Servis ( Сервис) alətlər panelinin
*
alətini sıxmaqla açılan pəncərənin işin morholosi (Этап
работы) sahəsinə açılan siyahıdan -ПК. C.А Л (ФИО) sa
həsinə kataloqlaşdıncı öz soyadını, adını, atasının adını
daxil etməlidir (şək. 9 ). Qeyd edək ki, kataloqlaşdıncı
bu əməliyyatı yerinə yetirmədikdə hər yeni yazı üçün bu
məiumatlan I exnologiya ( Технология) işçi vərəqinin Ka-
m
taloqlaşdıncı,
tarix
(Каталогизатор, Пата) sahəsinə
mütləq daxil etməlidir. Əks halda, yeni hazırlanmış yazını
yaddaşda saxlamaq mümkün olmayacaq.
Şok. 9.
71
Daha sonra biblioqrafik yazının elementlənni ışçı vərəqlə
rin müvafiq element sahələrinə daxıl elmək lazımdır1. Bır
sıra' sahələr çoxsaylı altsahələrə malik olduğundan -
düyməsinə malikdir. Bu düyməni sıxdıqda açılan növbəti
pəncərənin müvafiq sahələrinə məlumatlar
daxil edilir.
Məlumatın daxil olmasını avtomatlaşdırmaq üçün siyahı
lardan istifadə elmək mümkündür. Bu siyahıların bir qis
mi, məsələn, müəllif, sərlöhvə və s. yeni informasiya daxil
edildikcə avtomatik olaraq formalaşır. Həmçinin klaviatu
rada olmayan simvolların
daxil olması üçün F5.
la-
tın/kiril qralikasına keçid üçün F6, reqistiri dəyişdirmək
üçün isə F7 funksional düymələrini sıxmaq lazımdır. Y a
zıda bir sıra biblioqrafik ünsürlər, məsələn müəllif, ISB N
və s. təkrar oluna bildiyindən,
onlara uyğun sahələr də
təkrarlanır. Təkrarlanmanın sayı işçi vərəqin № sütununda
göstərilir. Təkrarlanan yeni məlumat daxil etmək tələb
olduqda kursoru təkrarlanma nömrəsinin üzərinə qoyub
siçanın sol düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman məlu
matı daxil etmək üçün təkrarlanan sahə yaranır.
Q eyd edək ki, dövri mətbuatın kataloqlaşdınlması
istisna olmaqla, digər ədəbiyyatların kataloqlaşdınlması
zamanı təkrar kataloqlaşdırmaya yol verməmək üçün, ilk
öncə Dublet (Дубпетность) işçi vərəqinin müvafiq sahə
lərində kitab haqqında əsas məlumatlar; fərdi və ya kol
lektiv müəllif, sərlövhə, buraxılış, nəşr, ISB N , həcm
haqqında və s. məiumatlan daxil etmək lazımdır. Növbəti
vərəqə keçdikdə Avtomatlaşmış İsçi Yeri avtomatik ola
raq bazada axtanş apanr və əgər bu məlumatlı ədəbiyyat
1 Bir vərəqdən digərinə keçid onun adı ilə həyata keçtnlir.
72
/idtaloqa awallar daxil edilibsə, bu haqda məlumat verir.
Bu halda istifadəçi D üzəliş (Корректировка) alətlər pa
nelinin
düyməsini sıxmaqla növbəti ədəbivvatm əsas
məlumatlarım daxil etməlidir. Əks halda, növbəti vərəqlə
rə daxil olub sahələrə müvafiq məlumatlan daxil etmək
lazımdır. Dövri mətbuatın kataloqlasdınlması zamanı əsas
məlumatlar Əsas В Т 1 ( Основное БО,
к о д ы )
işçi vərəqinin
müvafiq sahələrinə daxil edilir. Daxil olunan yazının şifrə-
si bazadakı yazıların heç birinin şifrəsilə eyni olmadıqda
yazı yeni hesab olunur və kataloqlaşdıncı növbəti işçi və
rəqlərə digər məlumatlan daxil etməlidir.
Yeni yaradılmış yazını yaddaşda saxlamaq üçün
D üzəliş (Корректировка) menyusunun Y addaşda sa x
lamaq (Сохранить) əmrini yerinə yetirmək və ya
D ü z ə
liş ( Корректировка) alətlər panelinin jd alətini sıxmaq
lazımdır.
Konkret yazını redaktə etmək üçün ilk öncə kurso-
ru yazının qısa təsvirinin üzərinə qoyüb siçan qurğusunun
sol düyməsini sıxmaq
lazımdır. Bu zaman yazının bib
lioqrafik ünsürləri işçi vərəqlərin element sahələrində əks
olunur ki. kataloqlaşdıncı bu sahələrdəki məlumatları re
daktə edə bilər. Redaktə olunacaq yazını tez müəyyən
etmək üçün A xtarış (П оиск) menyusunun əmrləri və
ya Axtarış (Поиск) alətlər panelinin alətləri vasitəsilə bib
lioqrafik məlumat bazasında axtanş aparmaq olar. Qeyd
edək ki. axtanş «Oxucu» Avtomatlaşmış
İşçi Yerində
olduğu kimi lüğət əsasında, kompleks və ardıcıl axtanş
elemcntlən vasitəsilə eyni qaydada apanlır. Avtomatlaşmış
ВТ-biblioqrafik laevır sözünün abbrevialurasıdır.
73
İşçi Yeri hazırlanmış yazılann ixracını və biblioqrafik m ə
lumat bazasına idxal olunmasını təmin edir. İdxal və ixrac
əməliyyatlan
kitabxanalara
hazır
biblioqrafik
yazılan
mübadilə elməyə imkan verir. Yazılan ixrac etmək üçün
Servis ( Сервис) alətlər panelinin ** alətini sıxmaq, açılan
pəncərədə (şək. 10) ixrac olunacaq yazılan (bazadakı
bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılar isüsna olmaqla
bütün yazılar, qeyd olunmuş yazıları, konkret sıra nömrəli
yazılan), yazının formatım (U N İM A R C , U S M A R C ,
R U S M A R C ), ixrac olunan yazılardan ibarət yaradılan
faylın tipini
(İS O ,
mətn) və mətn
kodlaşdırmasın!
(D O S , Windows,
U T F 8 )
müəyyən etmək və Yerinə ye
tirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Növbəti
açılan dialoq pəncərəsində ixrac olunacaq yazılardan iba
rət faylm ünvanını müəyyən etmək lazımdır.
Şək. 10.
74
H azır yazıları biblioqrafik məlumat bazasına idxal etmək
uçun ilk bncə kaialoqiaşdıncı idxal olunacaq yazılardan
ibarət fayla malik olmalıdır. Bundan sonra Sewis ( Сер-
вис) alətlər panelinin “ alətini sıxmaq, acılan pəncərədə
(sək. 11) idxal olunan yazılardan ibarət faylın tipini (IS O ,
m ətn), idxal olunacaq yazının formatını (U N İM A R C ,
U S M A R C .
R U S M A R C ),
mətn
kodJasdırmasını
(D O S . Windows, L/TF8) müəyyən etmək və Verinə y e
tirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Növbəti
açılan dialoq pəncərəsində idxal olunacaq yazılardan iba
rət faylın ünvanını müəyyən etmək lazımdır.
Şək. 11.
«Kataloqlaşdmcı» Avtomatlaşmış
işçi Yeri bir sıra
standart sənədlərin-ənənəvi kataloq kartlarının, kitab for-
mutyarlannm, bilioqrafik göstəricilərin, statistik hesabatla -
nn hazırlanmasını və çapını təmin edir. Standart sənəd
formalarını hazırlamaq üçün Sew is (Сервис) alətlər pane
linin - alətini sıxmaq və açılan dialoq pəncərəsində sə
nədin hazırlanması üçün istifadə olunan yazılan (bazadakı
75
bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılan, qeyd olunmuş ya
zılar istisna olmaqla bütün yazılan, konkret sıra nömrəli
yazılan), sənədin tipini, sənədin fayl şəklində yaradılması
nı və ya birbaşa kağızda çap olunması rejimini müəyyən
etmək və Verinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq
lazımdır. Birbaşa
kağızda çap olunması rejimi müəyyən
edildikdə sənəd kağızda çap olunacaqdır. Sənədin
fayl
şəklində yaradılması rejimini seçdikdə isə açılan növbəti
dialoq pəncərəsində faylın ünvanını müəyyən etmək la
zımdır. Bundan sonra yaradılan sənəd
M S W ord pro
qramının sənəd pəncərəsində əks olunacaqdır.
Şək. 12.
§1.7. Komplektləşdimsə prosesinin kompüter-
ləşdirilməsi
Kitabxana fondunun komplektləşdirilməsi özündə
kitabların sifarişini, dövri mətbuata abunəni, kitabxanaya
daxil olmuş ədəbiyyatın qeydiyyatını, fond üzrə paylan
masını, ədəbiyyatın silinməsini və s. əhatə edən bir
tex-
76
nolou prosesdir. Bu prosesin kompüterləşdirilməsi kitab
xana fondunun optimal komplektləşdirilməsini, kitabxa
naya daxıl olunan ədəbiyyatın oxucuya daha- tez çatması
nı təmin edir.
İR B İS Avtomatlaşmış Kitabxana İnformasiya İdarə
etmə Sistemində komplektləşdirilmə texnoloji prosesini
kompüterləşdirmək üçün «Komplektləşdirici» Avtomat-
laşmış İşçi Yeri nəzərdə tutulmuşdur. Komplektləşdirmə
əməliyyatları Avtomatlaşmış İşçi Yeri yükləndikdə açılan
əsas interfeys pəncərəsində həyata keçirilir.
İnterfeys
pəncərəsi menyu sətrindən, alətlər panelindən, Məlumatlar
bazası və Lüğət açılan siyahılarından, Lüğət və Əlaqəli
yazılar sahələrindən, cari vəziyyət sətrindən təşkil olun
muşdur (sək. 1).
Sək. 1.
Məlumatlar bazası siyahısı komplektləşdiriciyə lazım olan
məlumat bazasının seçilməsini təmin edir. Lüğət açılan
siyahısı. Lüğət və Əlaqəli yazılar siyahısı bazada axtanş
aparılmasını təmin edir. İlk öncə Lüğət siyahısı vasitəsilə
axtans elementi seçilir və buna müvafiq olaraq Lüğət sa
77
həsində əks olunan terminlər siyahısından kursoru konkret
terminin üzərinə qoyub siçan qurğusunun sol düyməsi
sıxılır1. Bu zaman axtanlan sənəd qısa formada Əlaqəli
yazılar siyahısında əks olunur. Tapılan sənədin tam yazı
lışına baxmaq tələb olunduqda Əlaqəli yazılar sahəsinin
L*J düyməsini sıxmaq lazımdır. Menyu sətrində M əlu
matlar bazası (База данных), M əsələlər (Задача),
Rejim (Реж им ), Servis (Сервис), Kömək (Помощ ь)
menyulan yerləşir. Axtanş əməliyyatından başqa bütün
əməliyyatlar bu menyular vasitəsilə yerinə yetirilir. M əsə
lələr (Зад ача), Rejim (Режим), Servis (Сервис)
menyusunun əmrlərini alternativ olaraq eyni adlı alətlər
panelinin müvafiq alətləri vasitəsilə yerinə yetirmək olur.
«Komplektləşdirici» Avtomatlaşmış İşçi Yeri dörd
müxtəlif texnoloji əməliyyatın - ədəbiyyatın sifarişinin, ki
tabxanaya daxil olan və kitabxana fondundan silinən ədə
biyyat partiyalannm qeydiyyatının, dövri mətbuata abunə
yazılışının yerinə yetirilməsini təmin edir. Avtomatlaşmış
İşçi Yeri hər bir texnoloji əməliyyata uyğun fərdi inter
feys elementləri təqdim edir. Konkret texnoloji əməliyyatı
yerinə yetirmək üçün Məsələlər (Задача) menyusunun
əməliyyata uyğun əmrini yerinə yetirmək lazımdır. H ər
bir əmrə uyğun
Rejim (Режим) menyusunun əmrləri,
Rejim
alətlər panelinin alətləri müxtəlif olacaq, lüğət və
məlumatlar bazası açılan siyahılan isə seçim üçün müxtə
lif informasiyalar təqdim edəcəklər.
1 Liiğal sahəsində lazımi termini tez tapmaq üçiin Açar (ЧСлючь)
sətrindən də istifadə nhınur.
78
Kitabı sifariş vermək üçün ilk öncə M əsələlər (Задача)
menyusunun Sifariş (Заказ) əmrini yerinə yetirmək və
ya Məsələlər panelinin ilk alətini sıxmaq lazımdır. B un
dan sonra kitab satışı və yayımı müəssisələrinin məlumat
bazası yaradılmalıdır. Bu bazaya müəssisələrin rekvizitləri
daxil olunur və sonrakı əməliyyatlar zamanı açılan siyahı
vasitəsilə bu yazılardan təkrar istifadə olunur. Bu mexa
nizm «satıcı» müəssisələrin rekvizitlərini hər dəfə daxil
etmək zərurətini və səhv daxil etmək ehtimalını aradan
qaldınr. Bazanı yaratmaq üçün Komplektləşdirici Rejim
(Режим) menyusunun Yeni yazı-T əşkilat (Н овая за-
пись-Организация) əmrini yerinə yetirmək və bu zaman
avtomatik yüklənən «Kataloqlaşdmcı» Avtomatlaşmış İşçi
Yerinin Təşkilat haqqında məlumatlar {Данные об орга
низации) işçi vərəqində müəssisənin'tam adını, yerləşdiyi
şəhəri, kodunu, müəssisə rəhbərinin vəzifəsini, soyadını,
faks və telefon1 nömrələrini, e-mail ünvanını, yerləşdiyi
şəhəri, küçəni, "tfTın nömrəsini, maliyyə rekvizitlərini - he
sablaşma və müxbir hesablarının nömrəsini və onların
yerləşdiyi bankın adını daxil etmək lazımdır (şək. 2).
Q eyd edək ki, müəssisənin adı 28 simvoldan çox olarsa,
o zaman adın qısa yazılşım və ya abbreviaturasını Kod,
abbreviatura, şəhər {Код, Аббревиатура, город) sahəsinə
daxil etmək lazımdır. Baza formalaşdıqdan sonra kitab
sifarişinin qeydiyyatına və sifariş sənədləri hazırlamaq
əməliyyatlarına başlamaq olar.
‘Müəssisənin əlaqə üçün bir neçə faks və telefon nömrələri təkrar
lanan sahələrdə yazılır.
79
Bunun üçün Servis (Сервис) menyusunun Tənzimləmə
(Н астройка) əmrini yerinə yetirmək və açılan Şəxsi pa
rametrlərin m üəyyən edilməsi {Установка личных пара
метров) pəncərəsinin işin mərhələsi {Этап работы) sa
həsinə siyahıdan yazının hazırlanmasına uyğun П К para
metrini1, icraçının S .A .A .
(Ф И О
исполнителя) sahəsinə
isə sifariş verən şəxsin soyadını, adını və atasının adını
daxil etmək və Tətbiq etmək {Применить) düyməsini
sıxmaq lazımdır (şək. 3).
Şək. 3.
1 ПК parametri yeni yazının yaradıldığını müəyyən edir.
80
Bundan sonra Rejim (Режим) menyusunun Y eni yazı-
sifarişinin В Т (Н овая запись-БО заказа) əmrini yerinə
yetirmək lazımdır. Bu zaman yüklənən «Kataloqlaşdırıcı»
Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Dublet (Дублетность) işçi
vərəqində ədəbiyyatın
əsas biblioqrafik elementləri:
İS B N , müəllif, kollektiv müəllif, sərlövhə, sərlövhəyə dair
məlumat, ilkin və sonrakı məsuliyyət məlumatları, çoxcild
li ədəbiyyat üçün sifariş olunan cildin nömrəsi, nəşr ili və
yeri, ədəbiyyatın səhifələrinin sayı, tirajı haqqında məlu
matlar daxil edilir. Növbəti işçi vərəqə keçdikdə proqram
daxil edilmiş yeni yazmı bazadakı yazılarla müqayisə edir.
M üqayisə nəticəsində ədəbiyyatın əvvəllər sifariş olun
duğu aşkar olduqda, bu barədə məlumat pəncərəsi açılır.
Bu halda komplektləşdirici Düzəliş alətlər panelinin
alətini 'sıxmaqla növbəti ədəbiyyatın sifarişi üçün onun
biblioqrafik təsvirini daxil etməlidir. Daxil edilmiş yazı
yeni olduqda isə Kodlan
( К о д ы )
və K O işçi vərəqlərinə
digər əlavə biblioqrafik məlumatlan (məsələn, ədəbiyyatın
dilini, U O T kodunu və s.), Sifariş haqqında m əlum at
lar (Сведения о заказах) işçi vərəqinin l-ci ədəbiyyat sifa
rişi
(yerləşm ə/icraj~ (l-u Заказ на книги (размеще-
ние/исполнение)) sahəsinə siyahıdan satıcı təşkilatın adını,
kodunu, sifarişin nömrəsini, sifariş tarixini, Sifarişin mi
qdarını
daxil
etmək1,
Sifariş
haqqında
m əlum at
lar/nüsxələrin daxil olması (Сведение о заказе / поступ
ление экземпляров) sahəsində isə status olaraq siyahıdan
“2” parametrini seçmək lazımdır.
Eyni zamanda bir neçə təşkilat sifariş olunarsa, bu məlumatlar
təkrar olunan sahələrdə yazılır.
81
Konkret təşkilatdan bir neçə kitab aldıqda qrup
şəklində sifariş həyata keçirilir. Bunun üçün Servis
(С ервис) menyusunun Tənzimləmə (Н астройка) əmrini
yerinə yetirmək və açılan Şəxsi parametrlərin m üəyyən
edilməsi (Установка личных параметров) pəncərəsinin
siyahıdan Qrup şəklində sifariş üçün təşkilatın kodu (Kod
организации группового заказа), Qrup şəklində sifarişin
nöm rəsi-Y E N I ( Номер гр. заказа-НОБЫЙ), Kitab sifarişi
nin tarixi {Дата заказа книг) sahələrinə müvafiq olaraq
təşkilatın kodunu, sifarişin nömrəsini və sifariş tarixini d a
xil etmək lazımdır. Bundan sonra seans müddətində yeni
sifariş olunan bütün ədəbiyyatlar üçün yalnız biblioqrafik
təsviri və sifariş olunan ədəbiyyatın sayını daxil etmək
kifayətdir. Digər məlumatlar yazı yaddaşda saxlananda
avtomatik proqram tərəfindən daxil olunacaq.
Q eyd edək ki, əvvəllər sifariş verilmiş ədəbiyyatı
yenidən sifariş vermək üçün ilk öncə ədəbiyyatı lüğət sa
həsi vasitəsilə axtanb, qeyd etmək və Servis alətlər pa-
nelinin
alətini sıxmaq lazımdır. Bu
zaman yüklənən
«Kataloqlaşdırıcı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Sifariş
haqqında məlumatlar (Сведение о заказе) işçi vərəqində
sifariş haqqında yeni məlumatlan daxil etmək lazımdır.
Lüğət sahəsi vasitəsilə həmçinin sifarişlərin yerinə
yetirilməsinə nəzarət etmək mümkündür. Belə ki, Lüğət
açılan siyahısından Yerinə yetirilmiş sifarişlər (Выполне
ние заказа), Yerinə yetirilməmiş sifarişlər (Не выполнен
ные заказы)
parametrlərini seçməklə müvafiq olaraq
Lüğət sahəsində əks olunan yerinə yetirilmiş və hələ tam
yerinə yetirilməmiş sifarişlərin siyahısına baxmaq olar.
Ki laэхапауг daxil olmuş ədəbiyyat partiyasının qey-
o y y a u üçün Miess-'bıÄir (Задача) menyusunun IDaxiii;
-- n .ı (Г лезу твек ае) əmrini yerinə yetirmək və ya M a
ss! ol or panelinin ikinci adətini sıxmaq .azımdır,
Bundan
sonra ilk öncə SLejka (Ремиш) menyusunun Yemi уааь-
YTLK (йсз&а. запяеь-КСУ) əmrini yerinə yetirmək və ya
R ejim alətlər panelinin
^ düyməsini sıxmaq lazımdır.
Bu zaman avtomatik odaraq «Kataloqıaşdınc.» Avtomat-
iaşmış İşçi Yeri yüklənir. Avtomatlaşmış İşçi Yerinin
D axilolma üçün YÜK yazılanam daxil edilməsi ( Ввод
записи в КСУ поступление) işçi vərəqinin Kitabxanaya
daxil olm uş ədəbiyyat haqqında məlumat {Сведения o
поступлении книг в библиотеку) element sahəsinə Y U K -
da yazının nömrəsini1, fərdi qeydiyyat aktının nömrəsini,
tarixi1
2, qoşma sənədin nömrəsini, Komplektləşmə mənbəy
ini, ədəbiyyatın ada görə sayım, ədəbiyyatın nüsxələrinin
sayım və məbləği.
Mərhələ, tarix, $ ,.Л Л {Этап рабо
ты, дата, ФИО) element sahəsinə isə
mərhələ oiarac
ПК, tarixi və kitabı qəbul edən şəxsin soyadın; daxil et
mək iazımdır. Q eyd edək, bu element sahələrinə məlumat
birbaşa deyil,
element sahələrinin ^ düyməsini sıxmaqla
açılan
müvafiq pəncərəiərin eyniadlı aitsahələrinə Daxil
etmək (Ввод) düyməsini sıxmaqla daxil olunur (şək. 4 ).
1 Adətən Y U X -da yazj nömrəsi < i l/ nörr!rə>formatı əsasında da
xil edilir. Məsələn, 2 0 0 5 /4 ,
2 Cəri tarix A lt+ D düyməsini sıxmaqla daxil edilə bilər.
91
formada abunə əməliyyatı aparmaq üçün
sifariş olunan
dövri m ətbuat nəşrinin biblioqrafik məlumatları daxil
edilməlidir. Bunun üçün Rejim (Режим)
menyusunun
Yeni yazı - N əşrin В Т 1 (Н овая запись - БО издания)
əmrini yerinə yetirmək və açılan «Kataloqlaşdıncı» Av-
tomatlaşmış İşçi Yerinin
Biblioqrafiya və kodlar ( Биб
лиография и коды) işçi vərəqinin müvafiq sahələrinə nəş
rin biblioqrafik təsvirini-nəşrin sərlövhəsini, sərlövhəyə aid
məlumatları, ilkin və sonrakı məsuliyyət haqqında məlu
matları, nəşriyyatı, nəşr yerini, nəşr müddətini (başlanğıc
və son nəşr tarixi), çap yerini, İSSN-nömrəsini, şifrəni,
U O T indeksini,
Sİ kodunu: nəşrin növünü, dövrilik ko
dunu, dövrilük (ildə sayını) və müntəzəmlik parametrləri
ni, xarakter haqqında məlumatları, göstərici parametrini,
konfrans indikatorunu,2 seriyalı nəşr üçün məlumatları da
xil etmək lazımdır. Növbəti müddət üçün sifariş ( Заказ
на очередной период) işçi vərəqinin müvafiq sahələrinə isə
abunə
müddəti, abunənin indeksini, komplektin kataloq
üzrə qiymətini, göndərmə haqqını, sifariş olunan müəssi
sənin kodunu, sifariş olunan komplektin sayını daxil et
mək lazımdır (şək. 7). Xarici təşkilatlardan abunə oldu
qda, əlavə olaraq valyutanın adını, əgər kitabxananın ay
rı-ayrı şöbələrinə daxil olarsa, şöbənin adım və hər bir
şöbəyə çatacaq komplektin sayını müəyyən etmək lazım
dır.
1 BT-biblioqrafik təsvir sözünün abberveturasıdır.
2 Konfrans nəşri olduqda o. konfrans parametri olduqda isə 1 pa
rametrini daxil etmək lazımdır
92
Sək. 7.
Nəşrə abunə müddətini uzatmaq və ya dəyişmək
üçün ilk öncə axtarış vasitələrinin köməyilə nəşri bazadan
axtarıb, qeyd etmək və Servis (Сервис) menyusunun
D ü zəliş (Корректировка) əmrini yerinə yetirmək lazım
dır və açılan Avtomatlaşmış işçi Yerinin Növbəti müddət
üçün sifariş ( Заказ на очередной период) işçi vərəqinin
A b u n ə müddəti (Период подписки) sahəsində açılan siya
hıdan yeni abunə müddətini müəyyən etmək lazımdır.
Abunəni dayandırmaq üçün isə nəşri qeyd etmək və R e
jim alətlər panelinin t) alətini sıxmaq kifayətdir.
Avtomatlaşmış İşçi Yeri bir neçə dövri nəşrə qrup
şəklində abunə yazılışını uzatmağı təmin edir. Bunun
üçün nəşrləri axtanş aparatı vasitəsilə tapmaq və qeyd
etmək lazımdır. Bundan sonra Rejim (Rejim ) menyusu
nun Q rup şəklində abunə (Групповая подписка) əmri
ni yerinə yetirmək və açılan Qrup şəklində abunə (Груп
повая подписка) işçi vərəqində abunə müddətini müəyyən
etmək lazımdır.
«Komplektləşdirici» Avtomatlaşmış işçi Yeri çox
saylı statistik hesabatların, standart sənəd formalarının ya-
93
radılmasını və çapını təmin edir. Statistik hesabatlar ədə
biyyat satışı, ədəbiyyat və dövri mətbuat yayımı müəssi
sələrinə, əsas mətnin dilinə, dövri və qeyri-dövri nəşrlərin
tipinə, bazaya daxil olunma tarixinə,
komplektləşdiricinin
və
kataloqlaşdıncınm soyadına, adına və atasının adına
görə təhlil əsasında yaradılır. Statistik hesabatları hazırla
maq üçün Servis (Сервис) menyusunun Statistika
(С тати сти ка) əmrini yerinə yetirmək və açılan Statistika
dialoq pəncərəsində yazılar diapazonunu müəyyən etmək,
F ayl (Файл) və ya Kağız (Бумага) variantlarından birini
seçmək və Yerinə yetirmək (Выполнить) düyməsini sıx
maq lazımdır (şək. 8 ). Kağız (Бумага) variantını seçdik
də hesabat kağız üzərində çap olunacaq, F ayl (Файл)
variantını seçdikdə isə açılan dialoq pəncərəsində faylın
adını müəyyən etmək və Save (Сохранить) düyməsini
sıxmaq lazımdır. Bundan sonra hesabat R T F faylı şək
lində M S W ord proqramının sənəd pəncərəsində əks
olunacaq.
Sək. 8.
t
94
Standart sənəd formaları ədəbiyyatın sifarişi, daxil
olması, silinməsi və abunə texnoloji əməliyyatlarına uyğun
hazırlandığından ilk öncə Məsələlər alətlər panelinin tex
noloji əməliyyata uyğun alətini sıxmaq və Servis alətlər
panelinin ® düyməsini sıxmaq lazımdır'. Bu zaman açılan
pəncərədə (şək. 9 ) yazılar diapazonunu müəyyən etmək,
F ayl (Файл) və ya Kağız (Бумага) variantlarından birini
seçmək və Yerinə yetirmək (Выполнить) düyməsini sıx
maq lazımdır. Daha sonra açılan növbəti pəncərədə çap
parametrini müəyyən etmək lazımdır1
2.
Sək. 9.
1 Avtomatlaşmıs işçi Yerinin hazırladığı sənəd formalarının adı ki
taba əlavədə cədvəl 1-də verilmişdir.
2 Əgər Fayl
( Ф а й л )
variantı seçiiibsə, əlavə olaraq açılan dialoq
pəncərəsində faylın adını müəyyən etmək və Saue (Сохранить)
düyməsini sıxmaq lazımdır.
87
Ədəbiyyat daxil olduqdan sonra onun biblioqrafik
təsvirini elektron kataloqun biblioqrafik məlumat bazasına
daxil etmək lazımdır. Bunun üçün Lüğət sahəsindən
Y U K nömrəsini müəyyən etmək və
Servis (Сервис)
menyusunun E K -a köçürmək (Перенос в ЭК) əmrini
yerinə yetirmək və açılan eyniadlı pəncərədə elektron ka
taloq bazasının adını müəyyən edib O K düyməsini sıx
maq lazımdır
Kitabxana
fondundan
ədəbiyyatın
silinməsinin
qeydiyyatı üçün ilk öncə Məsələlər (Задача) menyusu
nun X aric olma (Выбитие) əmrini yerinə yetirmək və ya
Məsələlər panelinin üçüncü alətini sıxmaq lazımdır. Bun
dan sonra Rejim (Режим) menyusunun Yeni yazı-
Y U K (Н овая запнсь-КСУ) əmrini yerinə yetirmək və
bu zaman yüklənən «Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış
İşçi Yerinin YU K -na yazılana daxil edilməsi (Ввод запи
си в КСУ выбитие) işçi vərəqinin Kitab partiyasının si
linməsi haqqında məlumatlar (Сведения о выбитии пар
тии книг) element sahəsinə Y U K -da silinmə yazısının
nömrəsini, tarixi, qoşma sənədin nömrəsini, silinmənin
səbəbini, ədəbiyyatın saxlandığı fondu müəyyən etmək
lazımdır. Ədəbiyyat fonddan silinərək digər kitabxanaya
və ya təşkilata verildikdə əlavə olaraq Verilmə aktının
nömrəsi (Номер акт передачи) element sahəsinə verilmə
aktının nömrəsini və cari tarixi, verilmənin formasını, veri
lən nüsxələrin sayım, verilən ədəbiyyatın saxlanacağı yeri
daxil etmək lazımdır. Sonra Servis (Сервис) menyusu
nun Tənzim ləm ə (НастроГжа) əmrini yerinə yetirmək və
açılan Şəxsi parametrlərin müəyyən edilməsi (Установка
личных параметров) pəncərəsinin Y U K -d a silinmə yazı
sının nömrəsini, ədəbiyyat fonddan silinərək digər kitab
xanaya və ya təşkilata verildikdə həmçinin yerilmə aktı
nın nömrəsini müəyyən elmək lazımdır. Bundan sonra
ədəbiyyatın silinməsinin qeydiyyatına başlamaq olar. B u
nun üçün elektron kataloqun bazasını müəyyən edib,
Lüğət açılan siyahısının təklif etdiyi axtanş elementlərinə
(müəllifə, sərlövhəyə, inventar nömrəsinə, ştrix-koda və
s.) silinəcək ədəbiyyatlara görə axtarıb qeyd etmək
və
Servis
alətlər panelinin ^ alətini sıxmaq lazımdır. Bu
zaman
açılan və silinmənin qeydiyyatının müəyyən
olunmuş Y U К yazısı əsasında aparılacağı haqqında xə
bərdarlıq pəncərəsinin Bəli (Да) düyməsini sıxdıqdan so
nra avtomatik olaraq ^Kataloqlaşdırıcı» Avtomatlaşmış
İşçi Yeri yüklənir. Avtomatlaşmış İşçi Yerinin-Nüsxələr
(Экз-ры ) işçi vərəqinin Nüsxələr haqqında məlumat
( Сведение о экземплярах) sahəsində açılan siyahıdan
nüsxənin statusu üçün
6 (silinmə) və ya 4 (itirilmiş)
müəyyən etmək lazımdır, əlavə olaraq, başqa təşkilata
veriləcək,
itirilmiş və ya məhv olunmuş nüsxələrin sayını
daxil etmək, verilən ədəbiyyatın saxlanacağı yeri müəyyən
etmək lazımdır.
Ədəbiyyat fonddan digər təşkilata verilmədən sili
nirsə,
ədəbiyyat
partiyasını
qrup
şəklində
silmək
mümkündür. Bunun üçün silinəcək ədəbiyyatın yazılarını
elektron kataloqun məlumat bazasından tapmaq, qeyd
etmək və Rejim (Режим) menyusunun Qrup şəklində
silmək (Групповое списание) əmrini yerinə yetirmək
lazımdır.
Bu
zaman
açılan
silinmənin
qeydiyyatının
89
müəyyən olunmuş Y U K yazısı əsasında aparılacağı haq
qında xəbərdarlıq pəncərəsinin Bəli (Да)
düyməsinin
sıxmaq lazımdır. Avtomatlaşmış işçi Yeri avtomatik ola
raq qeyd olunan yazıların statusunda
silinməyə uyğun
düzəliş apanr və bu haqda
məlumat açılan pəncərədə
əks olunur. Silinmə əməliyyatını sona çatdırmaq üçün
Servis menyusunun Silinməni tamamlamaq (Заверш е
ние вы бития) düyməsini sıxmaq və açılan dialoq pəncə
rəsində Bəli (Да) düyməsini sıxmaq lazımdır. Avtomat -
laşmış İşçi Yeri bu zaman bazada dəyişiklik apanr. Son
da Y U K kitabına yekun məlumatlann daxil olunması
üçün Servis menyusunun Y U K yazılarının doldurul
ması (Пополнение запись КСУ ) əmrini yerinə yetirmək
lazımdır. Bu zaman avtomatik olaraq, digər təşkilata və
ya fonda verilən, fonddan silinən, itirilmiş və ya məhv
olmuş nüsxələrin sayı, silinən ədəbiyyadann tipinə və
formasına,
mətnin dilinə, elm sahələrinə görə, ada,
nüsxəyə görə sayı və yekun məbləğ hesablanır.
Ədəbiyyatın nüsxələri fonddan silindikdə, onun
biblioqrafik yazısını elektron kataloqdan ləğv etmək la
zımdır.
Bunun
üçün Rejim
alətlər panelinin Ч t i
düyməsini sıxmaq və açılan pəncərədə bazanın adım
müəyyən etmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır.
Kitabxana dövri mətbuata abunə xidmətinin kom-
pülerləşdirilməsi
üçün
ilk öncə Məsələlər
(Задача)
menyusunun A bunə (Подписка) əmrini yerinə yetirmək
və ya Məsələlər panelinin sonuncu alətini sıxmaq lazım
dır.
ЛЬилэ mətbuat yayımı müəssisələri vasitəsilə aparıl
dığından. ilk öncə onlann ünvanlan məlumatlar bazasına
daxil edilməlidir Bunun üçün Rejim (Режим) menyu
sunun Yeni yazı-Ü nvanlar (Н овая таинсь-Адресат)
əmrini yerinə yetirmək və bu zaman avtomatik yüklənən
Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Abunənin
ünvan m əlum atlan (Данные об адресатах подписки) işçi
vərəqinin müvafiq sahələrində abunənin ünvanını’, abo
nement kartının və göndəriş kartının hazırlanması üçün
müəssisənin ünvanı haqqında tam və qısa məlumatlan
daxil etmək lazımdır.
Vlətbuat yayımı müəssisələrinin ünvan siyahılanndan
ibarət məlumatlar bazası formalaşdıqdan sonra, komplekt-
ləsdınci dövri mətbuata abunə əməliyyatına başlaya bilər.
Q eyd edək ki, Avtomatlaşmış İşçi Yeri dövri mətbuata
fərdi formada və qrup şəklində abunə əməliyyatını yennə
yetirməyi təmin edir. A bunə əməliyyatı kompleklləsdirici-
nin müəyyən olunması ilə başlanılır. Bunun üçün kom-
plektləşdirici kitab sifarişində olduğu kimi, Servis (С ер
вис) menyusunun Tənzim ləm ə (Н астройка) əmrini ye
rinə yetirib, açılan .Şəxsi parametrlərin m üəyyən edilməsi
(Установка личных параметров)
pəncərəsinin
h in mər
hələsi (Этап работы)
sahəsinə siyahıdan yazının hazır
lanmasına uyğun П К parametrini2, icraçının S .A .A .
(ФИО исполнителя) sahəsinə isə özünün soyadını, adını
və atasının adını daxil etməlidir. Bundan sonra
fərdi
‘ Abunənin ünvanı olaraq müvafiq alt яаЬаЬгНл mətbuat yayımı
mumiM iımn kodu, telefon nömrəsi. adının qısa yazılıbı daxil edilir.
ПҜ parametri yeni yazının yaradıldığını müayyan edir.
83
Sak. 4.
Əgər ədəbiyyat bir neçə fərdi qeydiyyat aktı əsasında
Kitabxanaya daxil olunarsa, ilk öncə Kitabxanaya daxil
olmuş ədəbiyyat haqqında məlumat (Сведения о поступ
лении книг в библиотеку) element sahəsinə
caxil olunan
ədəbiyyat partiyası haqqında ümumi məlumatlan: Y U K -
da yazının nömrəsmı,
tarixi, KompisKlləşma mənbəyini,
qoşma sərədin nömrəsini, ədəbiyyatın aca görə sayım,
ədəbiyyatın nüsxələrinin sayını və məbləği daxil etmək
lazımdır. Sonrakı addımda
har bir akt üçün təkrarlanan
sahə yaradıb, aktın nömrəsini, cari akt əsasında daxıl
olan ədəbiyyatın ada görə sayını, nüsxələrinin sayını və
məbləği daxil etmək lazımdır.
Yeni Y U K yazısı yaratdıqdan sonra
S * r? ;ı
menyusunun
ТевжЕваВ&здо (Нястро&кж) əmrini yerinə
yetirməklə açılan Şəxsi parametrlərin m üəyyən 'olunması
( Установка личных параметров) pəncərəsinin müvaRq
sahələrinə ’v’U K -da yazının va fərdi uçot aktının nömrə
lərini müəyyən etmək lazımdır’ (şək. 5).
' $охч paramclHorin müoyysm olunması (Установка *ич*ых пара
метров) pəncəm i
Scnns aiətlar panelinin f t diiymaaını sıxmaqla
da açılır.
и
Зэк. 5.
Bundan sonra ədəbiyyatın qeydiyyatına başlamaq olar.
Ədəbiyyat sifariş əsasında daxil olduqda bazadan ədə
biyyatı müəllifə, sərlövhəyə, açar sözlərə, sifariş olunmuş
təşkilata görə axtanb, qeyd etmək və Semis
alətlər pa-
JB»
nelinin
alətini sıxmaq lazımdır. Bu zaman
açılan və
daxil olmanın qeydiyyatının müəyyən olunmuş Y U К y a
zısı əsasında aparılacağı haqqında xəbərdarlıq pəncərəsinin
Bəli (Д а) düyməsini sıxdıqdan sonra avtomatik olaraq
«Kalaloqlasdıncı» Avtomatlaşmış İşçi Yeri yüklənir. Av-
tomatlaşmıs işçi Yerinin Sifariş haqqında məlumatlar,
nüsxələr ( Сведения о заказах, экземпляры) işçi vərəqinin
sifariş olunmuş təşkilatdan asılı olaraq l-ci ədəbiyyat sifa
rişi {yerləşm ə/icra) {1-й заказ na книги {размещение и ис
полнение), 2-ci ədəbiyyat sifarişi {yerləşmə/icra) {2-ü
заказ на книги {размещение и исполнение)), 3-cü ədəbiyyat
sifarişi {yerləşm ə/icra) {3-й заказ на книги (размещение и
исполнение)) element sahələrinin birinə daxil olmuş ədə
biyyatın sayını və ehtiyac olarsa, əlavə məlumatı. Sifariş
haqqında m əlumatlar/nüsxələrin daxil olması (Сведение
о заказе, поступление экз-ров) element sahəsinə isə ədə
biyyatın yerləşəcəyi fond, inventar nömrə, kitabxanada
ştrix-kod texnologiyasından istifadə olunarsa, ştrix-kodu
daxil etmək lazımdır.
Ə gər ədəbiyyat sifariş əsasında deyil, digər kanal
la daxil olarsa, ədəbiyyatın qeydiyyatını aparmaq Rejim
(Реж им ) menyusunun Sifarişsiz təsvirin daxil edilməsi
(Ввод описании без заказа) əmrini yerinə yetirmək və
avtomatik yüklənən «Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış İşçi
Yerinin ədəbiyyat sifarişində olduğu kimi
ədəbiyyatın
D ublet (Д)>блепшоспи>), Biblioqrafiya ( Библиография),
Kodlar (Коды) işçi vərəqlərində biblioqrafik təsviri daxil
etmək, Sifariş haqqında məlumatlar, nüsxələr ( Сведения
о заказах, экземпляры) işçi vərəqinin sifariş olunmuş təş
kilatdan asılı olaraq / —ci ədəbiyyat sifarişi (yerləş
m ə/icra ) ( 1-й заказ на книги (размещение и исполнение).
2 —ci ədəbiyyat sifarişi (yerləşmə/icra) (2-й заказ на кни
ги (размещение и исполнение)), 3-cü ədəbiyyat sifarişi
(yerləşm ə/icra) (3-й заказ на книги (размещение и испол
нение)) element sahələrinin birinə daxil olmuş ədəbiyyatın
sayını və ehtiyac olarsa əlavə məlumatı, Sifariş haqqında
m əlum atlar/nüsxələrin daxil olması (Сведение о заказе,
поступление
экз-ров) element sahəsinə isə ədəbiyyatın
yerləşəcəyi fond, inventar nömrə, kitabxanada ştrix-kod
texnologiyasından istifadə olunarsa, ştrix-kodu
daxil et
mək lazımdır. H ər iki halda ədəbiyyatın qeydiyatı Rejim
(Реж им) menyusunun Y U K yazılarının doldurulması
(Пополнение записи КСУ) əmrini yerinə yetirməklə d a
vam etdirilir. Bu zaman kitabxanaya daxil olmuş ədə-
_________________________________________ _______________________ 85
biyyatlann tipinə və formasına,
mətnin dilinə, elm sahə
lərinə görə, kitabxanaya ilk dəfə daxil olmuş ədəbiyyatla
rın. eyni təşkilatdan təkrar daxil olmuş ədəbiyyatların sta
tistik təhlili aparılır, ada, nüsxəyə görə
sayı və yekun
məbləğ hesablanır. Bundan sonra daxil olmus ədəbiyyatın
hər bir akt üzrə yekun qiymətini hesablamaq üçün S e r-
vis (С ервис) menyusunun Qlobal düzəliş (Глобальная
коррестировка) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu
zaman açılan pəncərədə (şək. 6 ) A çm aq ( Открыть)
düyməsini sıxmaq və açılan pəncərədə kursoru
CENA-
kitabın qiymətinin daxil olması
sətrinin üzərinə qoyub
siçanın sol düyməsini iki dəfə sıxmaqla
pəncərəsində
CENA.W SS
sətrinin əks olunmasına nail olmaq lazımdır.
Bundan sonra kursoru
CENA W SS
sətrinin üzərinə qoyub
açılan siyahı
vasitəsilə aktın nömrəsini müəyyən etmək
və yerinə yetirmək lazımdır. Ədəbiyyat partiyası
bir ne
cə akt əsasında daxil olduqda bu əməliyyatı hər bir akt
üçün təkrar yerinə yetirmək lazımdır.
86_____
_________ ________________________________________________________________
Şək. 6.
§1.8. Abonement xidmətinin kompüterləş-
dirilməsi
Abonement xidməti kitabxanada yerinə yetirilən əsas
texnoloji
əməliyyatlardan
hesab
edilir.
Bu
xidməti
avtomatlaşdırmadan
oxuculara
yüksək
keyfiyyətli
xidmətdən
danışmaq
olmaz.
Belə
ki,
abonement
xidmətini avtomatlaşdırmadan ədəbiyyat fondunun real
uçotuna nail olmaq, ədəbiyyatın «hərəkətini izləmək»
mümkün olmur. Bunun nəticəsində, Elektron kataloq
sifariş olunmuş ədəbiyyatın kitabxanada sərbəst nüsxəsinin
olması
haqqında dəqiq məlumatı əks etdirmir.
Bu
səbəbdən oxucunun sifariş verdiyi ədəbiyyatı əldə etmək
’ ehtimalı xeyli azalmış olur. Oxucu sifariş etdiyi ədəbiyyatı
əldə
edə
bilmədikdə
onun
kitabxananın
və
kitabxanaçılann peşə səviyyələrinə olan inamı azalır və bu
proses tez-tez davam etdikdə son nəticədə, kitabxana
öz oxucusunu itirir.
Abonement xidmətini avtomatlaşdırmaq üçün demək
olar ki, bütün Avtomatlaşmış Kitabxana İnformasiya
Sistemlərində müvafiq Avtomatlaşmış İşçi Yeri nəzərdə
tutulmuşdur.
Avtomatlaşmış
İşçi
Yeri
aşağıdakı
əməliyyatların yerinə yetirilməsini təmin edir:
• oxucuların qeydiyyatını;
■ ədəbiyyatın verilməsi üçün sifarişlərin növbələşməsini
və sifarişlərin yerinə yetirilməsinin qeydiyyatım; sifa
riş olunmuş ədəbiyyatın sərbəst nüsxələri haqqında
daim yeniləşən operativ informasiyanın əldə olunma
sını;
________________________________________________________95
f
%
• oxucularda olan ədəbiyyat, əlində ədəbiyyat olan
oxucular haqqında daim yeniləşən operativ informa
siyanın verilməsini;
■ ədəbiyyatın qaytarılması faktının və müvafiq nüs
xənin azad olunmasının qeydə alınmasını;
■ oxucunun fərdi kartoçkasmda ədəbiyyatın verilmə-
si/qaytanlm ası haqqında bütün informasiyanın uço
tu;
■ kitab verilişi haqqında statistik məlumatın alınmasını
(xüsusilə, borclular, borc verilən ədəbiyyat və verili
şin sayı statistik sorğu haqqında) təmin edir.
İR B lS Avtomatlaşmış Kitabxana-İnformasiya Siste
mində abonement xidmətini avtomatlaşdırmaq üçün «K i
tab verilişi» Avtomatlaşmış işçi Yeri nəzərdə tutulmuş-'
dur. Avtomatlaşmış işçi Yerinin interfeys pəncərəsi aşağı
dakı elementlərdən ibarətdir (sək. 1):
■ Menyu və Cari vəziyyət sətirləri;
• Servis, Oxucu, Sifarişlər alətlər panelləri;
• Lüğət, Baxış üçün format siyahıları;
• Lüğət, Oxucu, Yerinə yetirilməmiş sifarişlər işçi sa
hələri.
M enyu sətrində O xucu (Читатели), Sifarişlər (За
казы), Servis (Сервис), Kömək (Помощь) menyuları yer
ləşir. Avtomatlaşmış İşçi Yerinin yerinə yetirdiyi əsas
əməliyyatlar O x u cu (Читатели), Sifarişlər (Заказы),
Servis (Сервис) menyularının
müvafiq əmrləri vasitəsilə
yerinə yetirilir. Bu əməliyyatların necə yerinə yetirilməsi
haqqında məlumat əldə etmək lazım olduqda Kömək
(Помощь) menyusuna müraciət etmək lazımdır. Servis,
97
O xucu. Sifarişlər alətlər panelləri
müvafiq menyuların
əmrlərinə uyğun alətlər toplusundan ibarətdir.
Şək. 1.
Lüğət açılan siyahısından Oxucular (Читатели),
Kitab saxlayanlar (Держатели), Verilmiş ədəbiyyat /
Şifrə (Выданная литература / Шифр), Verilmiş ədəbiy
yat / A d (Выданная литература/ Название), Nüsxənin
ştrix kodu (Штрих код экземпеляра) axtanş elementlərin
dən biri seçilir. Seçilmiş axtanş elementinə uyğun olaraq
Lüğət sahəsində müvafiq terminlər siyahısı
əks olunur.
Q eyd edilmiş' hər bir terminə uyğun oxuculann ümumi
rekvizitləri, verilmə/qaytarılma haqqında bütün məlumat
lar (məsələn,
ədəbiyyatın kitabxanaya qaytanlma və
oxucuya verilmə tarixləri, istifadə müddəti, şifrəsi, ədə
biyyatın qısa təsviri, nüsxəsi və strix kod, elektron kata
loqun məlumatlar bazası və s.) Oxucu işçi sahəsində əks
olunur. Oxucu işçi sahəsində əks olunan informasiyanın 1
1 Termini qeyd etmək üçün kursoru onun üzərinə qoyub siçanın sol
düyməsini iki dəfə sıxmaq lazımdır.
görünüşü Baxış formatı açılan siyahısının müvafiq ele
mentləri ilə tənzimlənir.
Yerinə yetirilməmiş sifarişlər sahəsi Sifarişlər cəd
vəlindən və T am təsvir sahəsindən ibarətdir. Sifarişlər
cədvəlinin Sərbəst nüsxə ( Своб. жз), Oxucu ( Чита
тель), Sifariş olunan nəşr (Заказанное издание) sütunla
rında müvafiq olaraq sifariş olunan ədəbiyyatın kitabxa
nada sərbəst nüsxəsinin olması haqqında, sifarişçinin
oxucu biletinin nömrəsi, ədəbiyyatın müəllifi, sərlövhəsi,
şifrəsi və sifariş tarixi haqqında qısa məlumatlar əks olu
nur. Sərbəst nüsxənin H ə {Да) qiyməti sərbəst nüsxənin
mövcudluğunu, Yox {Нет) qiyməti sərbəst nüsxənin yox
luğu haqqında, ??? qiyməti isə nüsxə haqqında məlumat
olmadığını göstərir. Kursoru sifarişin üzərinə qoyduqda
sifariş
haqqında ətraflı məlumat Tam təsvir sahəsində
əks olunur. T am təsvir sahəsinin
düyməsini sıxmaqla
sifarişçinin fotoşəldinə baxmaq olar'. Sifarişlər siyahısını
yeniləşdirmək Sifarişlər (Заказы ) menyusunun Y en iləş
dirmək (О бновить) əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
Q eyd edək ki, Avtomatlaşmış işçi Yerinin inter-
feys pəncərəsinin ümumi görünüşü istifadəçi tərəfindən
tənzimlənə bilər. Belə ki, kursoru alətlər panelinin üzərinə
qoyub, siçanın sağ düyməsini sıxmaqla açılan kontekst
menyunun Ə sas menyu (Главное меню), O xucu (Ч ита
тели), Sifarişlər (Заказы), Servis (Сервис), Siyahılar
(Списки) əmrləri vasitəsilə müvafiq olaraq, menyu sətri
nin oxucu, sifarişlər, servis alətlər panellərinin, siyahıların,
Sifarişlər
(Заказы) menyusunun
Foto
(Фото) əmrini yerinə
yetirməldə
də sifarişçinin foloşəklinə baxmaq olar.
99
alətlər panelinin əks olunması tənzimlənir. Həmçinin, kur
soru sahənin sərhəddinin üzərinə qoyub, siçan qurğusunu
müvafiq istiqamətdə hərəkət etdirməklə
işçi sahənin öl
çülərini dəyişdirmək olar.
Oxucu kitabxanaya sifariş etdiyi ədəbiyyatı əldə et
mək üçün abonement xidmətini göstərən kitabxanaçıya
müraciət etdikdə, kitabxanaçı sifariş olunan ədəbiyyatın
sərbəst nüsxəsi olduqda, onu qeyd etməli, Sifarişlər
(Заказы ) menysunun Yerinə yetirmək (Выполнить)
əmrini yerinə yetirməli və ya Tam təsvir sahəsində yerlə
şən ^ düyməsini sıxmalıdır. Bu zaman açılan Cari sifarişi
yerinə yetirmək {Выполнение текущего заказа) dialoq
pəncərəsində ehtiyac olarsa. Q aytanlm a tarixi {Дата воз
врата) sahəsində kitabdan istifadə müddətini və ehtiyac
olarsa, nəzarət lalonunu çap etmək parametrini müəyyən
edib, Yerinə yetirmək {Выполнить) düyməsini sıxmaq
lazımdır (şək. 2 ).
Sək. 2.
Sifariş yerinə yetirildikdə verilmiş ədəbiyyatın adı, Sifariş
lər cədvəlindən avtomatik ləğv olunaraq,
sifarişçidə olan
ədəbiyyat siyahısına əlavə olunur.
100
Yerinə yetirilmiş sifarişlərə baxış Sifarişlər (З ак а
зы) menyusunun Yerinə yetirilmiş sifarişlər (Dsgjkyty-
yst заказы) əmrini yerinə yetirməklə təmin olunur. Bu
zaman açılan eyni adlı pəncərədə yerinə yetirilmiş sifariş
lərin siyahısı cədvəl şəklində əks olunacaqdır1. Pəncərənin
sağ aşağı küncündə
yerləşən Çap etmək (Печать) və
Ləğv etmək ( Удалить) düymələrini sıxıb, açılan müvafiq
dialoq pəncərələrində Ham ısını (Все), Q eyd olunmuşlar
(Отмеченные), Q eyd olunmuşlardan başqa (Кроме от
меченных), Cari (Текуший) variantlanndan birini seçməklə
müvafiq olaraq bütün siyahını, qeyd olunmuş sifarişləri,
qeyd olunmuşlar istisna olmaqla bütün sifarişləri, yalnız
cari sifarişi ləğv etmək və ya çap etmək olar (şək. 3).
11еч*гь и£8ып0,шемнһ1У заказов
Şək. 3.
1 Cədvəlin müvafiq sütunlarında cari sifarişi verən oxucunun ad-
identifikatoru, oxucuya verilmiş ədəbiyyatın qısa biblioqrafik təsviri,
inventar nömrəsi və ya ştrix-kod, sifarişin verilmə və yerinə yetiril
mə tarixi və vaxtı, nəşrin təsvir olunduğu elektron kataloqun məlu
matlar bazasının adı və ədəbiyyatın rəf nömrəsi əks olunur.
101
Kitabxanaçı cari anda
sərbəst nüsxəsi kitabxanada
olmayan sifarişi
Sifariş
menyusunun L əğv etmək
(У далить) əmrini yerinə yetirməklə və ya Tam təsvir
sahəsində yerləşən — düyməsini sıxmaqla sifariş siyahısın
dan silə bilər, Sifariş
menyusunun Çap etmək (П е
чать) əmrini yerinə yetirməklə və
Tam təsvir sahəsində
yerləşən
düyməsini sıxmaqla sifariş siyahısını çap edə
bilər. Bu zaman açılan müvafiq dialoq pəncərəsində də
Ham ısını (Все), Q eyd olunmuşlar (Отмеченные), Q eyd
olunmuşlardan başqa (Кроме отмеченных), Cari (Теку
ший) çap parametrlərindən birini seçmək lazımdır.
Kitabxanada sərbəst istifadə üçün nəzərdə tutulmuş
ədəbiyyatın verilməsinin qeydiyyatı sifarişsiz elektron ka
taloq əsasında və ya kitabxananın texniki təminatı imkan
verdikdə ştrix-kod texnologiyası vasitəsilə həyata keçirilir.
Sifarişsiz ədəbiyyat verilişinin uçotunu aparmaq üçün
oxucunu müəyyən etdikdən sonra Oxucu (Ч итатели)
menyusunun Sifarişsiz veriliş (Выдача без заказа) əm
rini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan Sifarişsiz
veriliş (Выдача без заказа) pəncərəsinin Lüğət (Словарь)
cədvəlindən
oxucuya veriləcək ədəbiyyatı təyin etmək
lazımdır (şək. 4 ). Bunun üçün kitabxanaçı ilk öncə M ə
lumatlar bazası (База данных) açılan siyahısından veri
lənlər bazasını, Lüğət açılan siyahısından isə axtarış pa
rametrini müəyyən etməlidir1.
Sonra axtanş parametrinə
1 Axtarış parametri olaraq şifrə, ştrix-kod/inventar nömrə, müəllif,
sərlövhə qəbul edilməlidir.
müvafiq olaraq ədəbiyyatın şifrəsini, ştrix-kodunu və ya
inventar nömrəsini, müəllifi və ya ədəbiyyatın sərlövhəsini
Lüğət ( Словарь) cədvəlindən seçmək və Ş efim {Отбор)
düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman açılan Can sifarişi
yerinə yetirmək {Выполнение mexyuıeeo заказа) dialoq
pəncərəsində ehtiyac olarsa, Qaytarılma tarixi {Дата воз
врата) sahəsində kitabdan istifadə müddətini və ehtiyac
olarsa, nəzarət talonunu çap etmək parametrini
müəyyən
edib. Yerinə yetirmək {Выполнить) düyməsini sıxmaq
lazımdır (şək. 2).
i V l l u . u •n ftv . *»*»а w
' ш
т
Ədəbiyyat verilişinin və qaytarılmasının ştrix-kod
texnologiyası vasitəsilə qeydiyyatını aparmaq üçün Servis
menyusunun Ştrix kod əsasında vermə/qaytarma (Вы-
103
дача/Возвраг по штрих кодам) əmrini yerinə yetirmək
və ya Servis alətlər panelinin ™ alətini sıxmaq lazımdır.
Bu 'zaman eyniadlı pəncərə açılır (şək. 5). Kitab verilişi
nin qeydiyyatı üçün pəncərənin Veriliş {Выдача) sahəsi
nin Qaytarma tarixi {Дата возврата) sətrinə ədəbiyyat
dan istifadə müddətini1 klaviaturadan1
2, O xucu {ştrix-kod)
{Читатели {штрих-код)) və Nüsxə {ştrix-kod) {Экземп
ляр {штрих-код)) sətirlərinə ştrix-kodu oxuyan skaner va
sitəsilə müvafiq olaraq oxucu biletinin və ədəbiyyatın
ştrix-kodunu daxil etdikdən sonra avtomatik olaraq kitab
verilişinin qeydiyyatı yerinə yetirilir və bu haqda məlumat
əks olunur.
(İM.U'**/n&ı«paı м о о п и •> рмв
Выдача
■ ■
jT r
т Т-1
*
•1В
ОД (
a
Tacroa»»
ЬА
Чмтетель
I***
(втриг -КЛД)
I n * > . r f r * v
. i
I
f
Hu
№ H '
litum
« « t M u ı r
I f t x » •*# е» .1 •
■ г,
1
i возврат
Ч « « . п а
)«.>ш тдр ттрмхвад
İ
1
__________________________
_____
Sək. 5.
Kitabın qaytanlmasıııın qeydiyyatı üçün isə pəncərə
nin Qaytarma {Возврат) sahəsinin Nüsxə {ştrix-kod)
1 Avtomatlaşmış işçi Yeri ədəbiyyatdan istifadə üçün avtomatik
olaraq 20 gün müəyyən edir.
2 Qaytarılma tarixi təqvim aləti vasitəsilə də daxil olıına bilər.
104
sətrinə strix-kodu oxuyan skaner vasitəsilə kitabın ştrix-
kodunu daxil etmək lazımdır. Kitabın qaytarılması haq
qında məlumat pəncərədə əks olunacaqdır.
Ştrix-kod texnologiyası tətbiq olmayan
kitabxana
larda kitab qaytarılmasının qeydiyyatı üçün
kitabxanaçı
oxucunu Lüğət sahəsindən təyin etdikdən sonra
Oxucu
sahəsinin verilm ə/qaytanlm a cədvəlindən qaytarılan ədə
biyyatı qeyd etmək və O xucu (Читатели) menyusunun
Qaytarma (Возврат) əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
Əməliyyat müvəffəqiyyətlə yerinə yetirildikdə bu haqda
məlumat pəncərəsi açılır
və
qaytanlan kitaba sərbəst
nüsxə statusu mənimsədilir,
verilmə/qaytanlma cədvə
lində isə «Borc (Долг)» sözünün əvəzinə ədəbiyyatın
qaytanlma tarixi əks olunur.
«Kitab verilişi» Avtomatlaşmış İşçi Yeri həmçinin
müəyyən səbəbə görə biblioqrafik təsviri elektron kataloq
da olmayan ədəbiyyatın oxucuya verilişinin qeydiyyatını
da təmin edir. Bunun üçün oxucunu məlumatlar bazasın
dan təyin etdikdən sonra, O xucu (Ч итатели) menyusu
nun Elektron kataloqsuz veriliş (Выдача без ЭК) əm
rini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan Elektron
kataloqsuz veriliş (Выдача без Ж ) pəncərəsində verilən
ədəbiyyatın biblioqrafik məlumatları - məlumatı daxil
edən məsul şəxs,
verilənlər bazası, ədəbiyyatın tipinin
kodunu, sərlövhəni, müəllifləri, çoxcildli ədəbiyyatın nöm
rəsini və ya sərlövhəsini, nəşr ilini, həcmini, rəf şifrini,
saxlanma yerini, inventar
nömrəsini, ştrix-kodu,
nüsxə
nin fonda daxilolma, verilmə və qaytanlma tarixlərini d a
105
xil etmək D axil etmək (Ввод) düyməsini sıxmaq lazımdır
(şək. 6 ).
Şək. 6.
Bu texnologiya vasitəsilə eyni zamanda iki texnoloji əmə
liyyat:
ədəbiyyatın
biblioqrafik
təsvirinin
hazırlanaraq
elektron kataloqa daxil edilməsi və ədəbiyyat verilişinin
qeydiyyatı yerinə yetirilir.
Oxucuya ədəbiyyat müəyyən olunan müddətdən ar
tıq tələb olunduqda, o, bu müddəti artırmaq haqqında
kitabxanaçıya müraciət etməlidir. Kitabxanaçı isə oxucunu
məlumatlar bazasından təyin etdikdən sonra Oxucu (Ч и
татели) menyusunun Artırmaq (Продлить) əmrini yeri
nə yetirməlidir. Bu zaman açılan eyniadlı dialoq pəncə
rəsinin Qaytarma 'tarixi (Дата возврата) sahəsində yeni
tarixi müəyyən etmək və Yerinə yetirmək (Выполнить)
düyməsini sıxmaq lazımdır.
Avtomatlaşmış işçi Yeri kitabxanaçıya vaxtında qay-
tanlmayan və oxuculann əlində olan ədəbiyyat haqqında
106
məlumatları əldə etmək imkanı verir. Bunun nəticəsində
kitabxanaçı intizamsız oxuculara qarşı vaxtında inzibati
tədbirlər görmək, oxucuya sifarişin nə üçün' yerinə yeti
rilmədiyi və nə vaxt yerinə yetirilə biləcəyi haqqında də
qiq məlumat vermək imkanı qazanır.
Qaytarılmayan və
oxucuların əlində olan ədəbiyyat haqqında məlumat əldə
etmək üçün Servis (С ервис) menyusunun Borclu-
lar/qaytarılmalı ədəbiyyatın siyahısı (Список должни-
ков/задолженной литературы) əmrini yerinə yetirmək
lazımdır. Bu zaman açılan pəncərədə borclu olan oxucu
nun ad identifikatoru, qaytarılmamış kitabın verilənlər b a
zasında şifrəsi, qaytarılmamış kitabın qısa biblioqrafik
təsviri, verilmə tarixi, qaytarılması nəzərdə tutulan tarix
və s. sütunlarda cədvəldə
vaxtında qaytarılmayan və
oxucuların əlində olan ədəbiyyat haqqında məlumatların
siyahısı əks olunur (şək. 7).
Şək. 7.
107
Pəncərənin Ədəbiyyatın qaytarılmasının nəzarət ta
rixi ( Контрольная дата возврата) sətri ədəbiyyatın qay
tarılma tarixini bildirir. Yeniləşmə ( Обновить) düyməsi
qaytarışın yerinə yetirilməsi və ya qaytarmanın nəzarət
tarixinin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar olaraq qaytarılmalı
ədəbiyyat siyahısının yeniləşməsinə xidmət edir. Çap (Пе
чать) düyməsi isə borclular və qaytarılacaq ədəbiyyat
haqqında məlumatları çap etmək üçündür.
Oxuculara xidmətin və oxucu sorğularının statistikası
kitabxananın fəaliyyətində əsas texnoloji əməliyyatlardan
biridir. Belə ki, kitabxananın fəaliyyətinə qiymət vermək
üçün, kitabxana fondunun oxuculann tələbatına uyğun
komplektləşməsi üçün bu əməliyyatların yerinə yetirilməsi,
vacib şərtdir. Bu məqsədlə Avtomatlaşmış İşçi Yerində
Servis (Сервис) menyusunun Statistika (С татистика)
əmri nəzərdə tutulmuşdur.
Əmri yerinə yetirdikdə açılan
pəncərədə tələb olunan hesabat formasını seçməklə və
Yerinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaqla
veril
miş kitabların tam siyahısını, müəyyən müddət ərzində
tələb olunan kitabların siyahısını, soruşulan ədəbiyyatın
statistik təhlili əsasında sənədləri hazırlamaq və çap etmək
olar.
Kitabxanalarda elektron infor
masiya xidmətinin təşkili
109
Dostları ilə paylaş: |