A b u z ə r a lı oğ lu X ə lə fo V a z a d İsa oğlu q u r b a n o \


§2.3.  Elektron  poçtla  elektron  sənəd



Yüklə 1,11 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/8
tarix22.04.2017
ölçüsü1,11 Mb.
#15300
1   2   3   4   5   6   7   8
§2.3.  Elektron  poçtla  elektron  sənəd 

göndərişinin  təşkili

Elektron  poçt  kitabxanalarda  geniş  istifadə  olunan 

müasir 


elektron 

informasiya 

xidmətlərindən 

biridir. 

Elektron  poet  xidməti  xüsusi  poçt  proqramları  vasitəsilə 

həyata  keçirilir.  Bu  gün 

ən  genis  istifadə  olunan  poet 

proqramlarından 

biri 

Outlook 


Express 

proqramıdır. 

Proqramı  yüklədikdə  acılan  proqram  pəncərəsi  Sərlövhə. 

M enyu  və  Cari  vəziyyət  sətirlərindən,  Alətlər  panelindən 

və  I$çi  sahədən  ibarətdir  (sək.  1).

$ ə k .  1.

t


130

Isçi  sahə  dörd  hissəyə  bölünmüşdür:

1.  Əlaqələr  paneli

2.  Qovluqlar  siyahısı

3.  Tərkib  sahəsi

4.  Məlumat  sahəsi

Qovluqlar  siyahısında  qovluqlar  ağacvari  formada,  tərkib 

sahəsində  qovluqların  tərkibi,  məlumat  sahəsində  isə 

məlumatların  mətni  əks  olunur  (şək.  2).

Sək.  2.


istifadəçinin  ünvanına  gəlmiş  məktublara  baxmaq 

üçün  ilk  növbədə  alətlər  panelinin  Poçtu  çatdırmaq 



( S e n d   a n d  

Receive)  düyməsini  sıxmaq  və  ya  Servis 

(T ool*)  menyusunun  eyni  adlı  əmrini  yerinə  yetirmək 



lazımdır.  Bu  /aman  provayderin  poçt  serveri  ilə  əlaqə 

yaradılır  və  avtomatik  olaraq  istifadəçiyə  çatacaq  elektron

131


məktublar 

proqramın 



D axil 

olunmuşlar 

(Inbox) 

qovluğuna  köçürülür.  Həmin  qovluğu  açdıqda  Outlook 

Express  pəncərəsinin  tərkib  sahəsi  iki  üfüqi  hissəyə 

ayrılır.  Yuxarı  hissədə  məktubun  qayıdış  ünvanı,  mövzusu 

və  göndərilmə  tarixi  haqqında  məlumat,  aşağı  hissədə  isə 

oxunmuş  məktubun'  mətni  əks  olunur  (şək.  2).

Daxil  olmuş  məktubu  oxuduqdan  sonra  Redaktə 

(E d it)  menyusunun  Ləğv  etmək  (D elete)  əmri  vasitə­

silə  ləğv  etmək  olar.  Bu  zaman  o,  ləğv  olunmuşlar 

qovluğuna  əlavə  olunacaq.  Məktubu  oxuduqdan  sonra 

M üəllifə  cavab  vermək  (R eply)  düyməsini  sıxmaqla 

məktuba  cavab  göndərmək  olar2.  Həmçinin  göndərilmiş 

məktubu  digər  şəxsə  göndərmək  olar. 

Bunun  üçün 



M əlumatı  başqasına  göndərmək  (Forward)  düyməsini 

sıxmaq  və  açılmış  pəncərənin  Hara  (T o)  ünvan  sətrində 

həmin  şəxsin  elektron  poçt  ünvanını  yazıb  Çöndərmək 

(Send)  düyməsini  sıxmaq  kifayətdir  (şək.  3).  Məktubu 

Fayl  (F ile )  menyusunun  Çap  (Print)  əmri  vasitəsilə 

cap  etmək  olar.

M əktubu  hazırlamaq  üçün  Məlumat  (M essage) 

menyusunun  Y eni  məlumat  (N ew   message)  və  ya 



istifadə  etməklə  (N e w   message  using)əmrlərindən

birini  yerinə  yetirmək  lazımdır.  Birinci  halda  məktub,  boş 

səhifədə  -  blankda  yaradılır,  istifadə  etməklə  (N ew  

message  using)  əmrini  yerinə  yetirdikdə  isə  əlavə  olaraq

'Məktubun  yarlığı  açıq  konvcrt  şəklındədirsə,  o  məktub  oxunmuş  hesab 

olunur. 

t

:

  Hunun  üçün  açılmış  pəncərənin  ışçı  sahəsin»  məktubun  mətnim 

daxil 

etmək 


v ə  

Göndərnuk

 (

Send)

 düyməsini  sıxmuq tələb 

olunur


132

məktubu  müəyyən  blanklarda  yaratmaq  olar  (şək  3).  Hor 

•  iki  variantda  açılmış  pəncərənin  Hara  (To),  Surəti  (Cc), 

M övzu  (Subject)  sətirlərində  müvafiq  olaraq  məktubun, 

məktubun  surətinin  alıcılarının  ünvanları  və  məktubun 

mövzusu  yazılır.

Şək.  3.


Məktubun  mətni  klaviaturadan  və  ya  D axil  etmə 

(Insert)  menyusunun  Mətn  faylları  (Text  from  file)  və 

D axil  olunan  fayllar  (File attachment)  əmrləri  vasitəsilə 

hazır  sənədlərdən 

daxil 

oluna 


bilər1. 

D axil 

etmə 

menyusunun  müvafiq  Üfüqi  xətt  (Horizotal  line),  Şəkil 



(Picture),  Hiperistinad  (Hyperlink)  əmrləri  vasitəsilə 

məktuba  üfüqi  xətt,  şəkil,  hiperistinad  daxil  etmək  olar.

'  Sonad  bu /aman açılmıj рнпсгтЛэю  fayllar siyahısından 

seçilir.

133


Iş  prosesində  səhv  etmək  ehtimalı  olduğu  üçün 

Servis  (T o o ls)  menyusunda  Y azılış  qaydası  (Spelling) 

və  Ü nvanı  yoxlamaq  (Check  name)  əmrləri  müvafiq 

olaraq  orfoqraliyanı  və  ünvanın  ünvan  formatına  uyğun 

olub-olmamasını  yoxlamağa  xidmət  edir.  Məktubu  kənar 

səxslərin 

oxumasının 

qarşısının 

almaq 


üçün 

Servis 

(T ools) 

menyusunun 



Kodlaşma 

(Encrypt) 

əmri 


vasitəsilə  R əqəm li  imza  ilə  kodlaşdırırlar.  Bunun  üçün 

Rəqəmli  vəsiqəyə  sahib  olmaq  lazımdır.  Rəqəmli  imza 

Rəqəmli  vəsiqənin  tərkib  hissəsi  olub  məktubun  məhz 

məktub  göndərən  şəxsdən  gəldiyini  təsdiq  edir.



Redaktə  (E d it)  və  Format  (Format)  menyulan 

məktubun 

mətnini 

redaktə  etməyə  və  tələb  olunan 

müəyyən  formaya  salmağa  imkan  verir.  Redaktə  (E d it) 

menyusunun:

•   L əğ v   (Undo)  və  Təkrar 

(Redo)  əmri  müvafiq 

olaraq  axırıncı  yerinə  yetirilmiş  əmrləri  ləğv  və  təkrar 

edir.


•   Kəsmək 

(Cut) 

əmri 


qeyd 

olunmuş 


mətn 

fraqmentini  kəsib,  mübadilə  buferində  saxlayır.



•   Surətini  almaq  (Copy)  əmri  qeyd  olunmuş  mətn 

fraqmentinin  surətini  mübadilə  buferində  saxlayır.



•   H iperistinadı  ləğv  etmək  (Удалить  гиперссылку. 

Remove Hyperlink)  əmri  qeyd  olunmuş  hiperistinadı 

ləğv  edir.

Format  (Form at)  menyusunun:

• 

Stil  (Style)  və  Şrift  (Font)  əmrləri  uyğun  olaraq 

mətninin  stilini,  sriftini  müəyyən  etməyə  xidınot  edir.



П 4

•  

Boşluğu  artırmaq  (increase  Indent)  əmri  mətn

ücün 


səhifənin 

solundan 

boş 

məsafəni 



artırır. 

Boşluğu 

azaltmaq 

(Decrease  Indent) 

həmin

əməliyyatın  əksini  yerinə  yetirir.



• 

Fon  (Background)  əmri  məktubu  şəkilli  və  ya 

rəngli  səhifədə  yaratmağa  imkan  verir.



•  

Kodlaşma  növü  (Encoding)  əmri  müxtəlif  əlifba 

kodlaşmasından  istifadə  etməyə  imkan  verir.



•  

H T M L   şəklində  (Rish Text H T M L )  və  A d i  mətn 

(Plain  text)  əmrləri  məktubu  H T M L   formatında  və 

ya  adı  mətn  sənədi  kimi  yaratmağa  imkan  verir.

•  

Blank 

tətbiq  etmək  (Apply  Stationery)  əmri 

istifadə  olunan  blankı  yenisi  ilə  əvəz  etməyə  imkan 

verir.


daradılm ış  məktubu  göndərmək  üçün  Fayl  (F ile) 

menyusunun 



Göndərmək 

(Send)  düyməsini 

və 

ya 


Sonradan 

göndərmək 

(Send  later) 

əmrini 

yerinə 


yetirmək  lazımdır.  Birinci  halda  məktub  dərhal,  ikinci 

halda  isə  məktub  Göndərilən  (Outbox)  qovluğunda 

toplanılır  və  Outlook  Express  proqramı  ilə  iş  seansı 

bitdikdən  sonra  ünvan  sahibinə  göndərilir1.

Gələcəkdə  məktubun  mətni  lazım  olarsa,  onu  Fayl 

(File)  menyusunun  N ecə  saxlamalı  (Save  as)  əmri 

vasitəsilə  Qaralama  (Drafts)  və  ya  digər  məqsədəuyğun 

hesab  etdiyiniz  qovluqda  saxlamaq  məsləhətdir.

Ünvanda uıhv olduqda moklub ünvan sahibina göndorilu bilmir.

135


§2.4.  F T P   xidməti  vasitəsilə  elektron  sənəd

göndərişi

Elektron  sənəd  göndərişində  böyük  həcmli  informa­

siyanın  mübadiləsi  üçün  internetin  F T P   xidmətindən  is­

tifadə  olunur.  F T P   xidməti  Ғ Г Р   arxivlərində 

toplan­


mış  informasiyanın  mübadiləsini  təmin  edir.  Bu  xidmət 

xüsusi  F T P -klient  proqramları  ilə  reallaşır.  Bu  proqram­

lardan  biri  W indows  Commander  proqramıdır.  Windows 

Commander  proqramı  C .G hisler& C '  (İsveçrə)  şirkətinin 

prezidenti  Kristian  Qisler  tərəfindən  yaradılmışdır.  P ro ­

qram  yükləndikdə  açılan  proqram  pəncərəsi  başlıq  və 

əsas  menyu  sətirlərindən,  alətlər 

panelindən,  düymə  və 

siyahı  şəklində  disk  götəricilərindən,  cari  qovluq  sətrin­

dən,  sağ  və  sol  fayl  panellərindən,  əmr  və  cari  vəziyyət 

sətirlərindən,  funksional  düymələr  panelindən  ibarətdir 

(şək.  1).

$ ə k .  1.


136

Q eyd  edək,  ki,  alətlər 

panelinin,  düymə  və  siyahı  şək­

lində  disk  göstəricilərinin,  cari  qovluq  göstəricisinin,  əmr 

və  can  və/.iyyət  sətirlərinin,  funksional  düymələr  panelinin 

ekranda  əks  olunması  Configration  menyusunun  O p ti­



ons  əmrini  yerinə  yetirdikdə  açılan  Configration  dialoq 

pəncərəsi  vasitəsilə  tənzimlənir  (sək.  2).

$ək.  2,

İstifadəçi  həmçinin  alətlər  panelinin  ekranda  əks  olunma­

sını  və  alətlərin  sayını, 

alətlərin  nişanlarını  öz  tələbatına 

uyğun  tənzimləyə  bilər.  Bunun  üçün  o, 

Configration 

menyusunun  Button  Bar  əmrini  yerinə  yetirməlidir.  A çı­

lan  Change  button  bar  dialoq  pəncərəsində  (sək.  3)  aləti 

qeyd  edib  Delete  düyməsini  sıxmaqla  aləti  ləğv  etmək, 

kursoru  leon  sahəsində  lazımı  nişanın  üzərinə  qoyub  si­

137


çan 

qurğusunun  sol  düyməsini  sıxmaqla  qeyd  olunmuş 

alətin  nişanını  dəyişmək  olar.  Alətlər  panelinə  yeni  alət 

daxil  etmək  üçün  isə  ilk  öncə  alətin  paneldə  mövqeyini 

müəyyən  edib,  Append  düyməsini  sıxmaq  və  Comm and 

sətrində  alətin  yerinə  yetirəcəyi  əməliyyata  uyğun  əmri 

müəyyən  etmək  lazımdır.  Əmr  klaviaturadan,  açılan  siya­

hıdan  və  ya  3   düyməsini  sıxmaqla  açılıan  Browse  dia­

loq  pəncərəsi  vasitəsilə  Language  qovluğundan  seçilir. 

Alətlər  panelində  edilmiş 

dəyişikliklərin  aktiv  olması 

üçün 


Change 

button 

bar  dialoq 

pəncərəsinin 

О Ҝ  

düyməsini  sıxmaq  lazımdır.



Şək.  3.

Fayl  panellərində  informasiya  daşıyıcısının,  şəbəkə  ehtiya­

tının  və  ya  F T P   arxivinin  fayl  strukturu  müxtəlif  görü­

nüşdə  əks  olunur.  Bu  görünüşlər  Show   menyusunun 

müvafiq  əmrləri'ilə  tənzimlənir.  Paneldə  konkret  inlorma- 

siya  daşıyıcısının  əks  olunması  üçün 

informasiya  d a ­

şıyıcısına  müvafiq  düyməni  sıxmaq  və  ya  disk  göstəricisi 

siyahısından  informasiya  daşıyıcısının  adını  seçmək  lazım­

dır.  Paneldə  şəbəkə  ehtiyatının  əks  olunması  üçün  **



13 

t

düyməsini  sıxmaq  və  ya  disk  götəricisi  siyahısından  şə­

bəkə  göldrıcisini-Network  Neighborhood  adını  seçmək 

Lazımdır.  Bundan  sonra  paneldə  əks  olunan  şəbəkə  göstə- 

ncısı  vasitəsilə  şəbəkəyə  daxil  olub,  tələb  olunan 

şəbəkə 


ehtiyatını  seçmək  lazımdır.  Q eyd  edək  ki,  paneldə  işçi 

stolun  tərkibi  alternativ  olaraq, 

C om m and  menyusunun 

O p e n   D e sc to p   F older 

əmrini  yerinə  yetirməklə  də  tə­

min  olunur.

F T P   arxivi  ilə  əlaqə  yaratmaq  üçün  N e t  menyusu­

nun  F T P   C o n n ect  əmrini  yerinə  yetirmək,  açılan  C on­

nect  to  ftp  server  dialoq  pəncərəsində  müvafiq  F T P   arxi­

vinə  qoşulmanın  adını  qeyd  edib,  Connect  düyməsini 

sıxmaq  lazımdır  (şək.  4 ).  Q eyd  edək  ki,  bir  seans 

müddətində  on  ədəd  F Г Р   arxivinə  qoşulmaq  olar.

Şək.  4.

Qoşulmanın  nəticəsi  növbəti  açılan  pəncərədə  əks  olunur. 

Qoşulma  uğurla  nəticələndikdə  Ғ Г Р   arxivin  fayl  struk­

turu  cari  paneldə  əks  olunacaq.  Fayl  arxivinə  yeni  q o ­

şulma  yaratmaq  üçün  Connect  to  ftp  server  dialoq  pənc­

ərəsinin  N ew   Connection 

düyməsini  sıxmaq  və  açılan

139


pəncərədə  qoşulmanın  adını  və  arxivin  ünvanını  müəyyən 

etmək,  ehtiyac  olarsa, 

qoşulma  üçün  istifadəçinin  adım 

və,parolu  daxil  etmək  və  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır 

(şək.5).  Bu  zaman  yeni  qoşulma  qoşulma  siyahısında 

əks  olunacaq.

Şək.  5.

F T P   arxivindəki  informasiyanı  əldə  etmək  üçün  ilk  öncə 

digər  paneldə  informasiyanın  saxlanacağı  diskin  və  ya 

qovluğun  fayl  strukturu  əks  olunmalıdır. 

Bundan  sonra 

arxivdəki  informasiyanı  qeyd  edib,  klaviaturanın  və  ya 

funksional  düymələr  panelinin  F 5   düyməsini  sıxmaq  və 

açılan  D ow nload  pəncərəsində  əməliyyatın  yerinə  yetiril­

məsi  üçün  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Bu  zaman 

F T P   arxivindəp  informasiyanın  əldə  olunma  prosesi 

pəncərədə  əks  olunur.  Böyük  həcmli 

informasiyaların 

F T P   arxivindən  əldə  olunması  zamanı  D ow nload  pənc­

ərəsinin  D ow nload  in  background  [separate  thread]  pa­

rametrini  seçib  O K   düyməsini  sıxmaq  məsləhətdir.  Bu 

zaman  F T P   arxivindən  informasiyanın  əldə  olunma  pro-



140

sesı  yem  pəncərədə  əks  olunur  və  istifadəçi  informasiyanın 

əldə  olunmasını  gözləmədən  digər  əməliyyatları  yerinə  ye­

tirə  bilər. 

у

Eyniadlı  informasiya  cari  diskdə  və  ya  qovluqda  ol­



duqda  bu  zaman  açılan  Jtp  dialoq  pəncərəsində  O ver­

write  düyməsini  sıxmaqla  informasiyanı  yeniləşdirmək, 

Renam e  düyməsini  sıxmaqla  əldə  olunan  informasiyanı 

yeni  adla  saxlamaq,  Cansel  düyməsini  sıxmaqla  isə  F T P  

arxivindən  informasiyanın  əldə  olunma  əməliyyatından  im­

tina  etmək  olar  (şək.  6).  Əgər  F T P   arxivindən 

infor­

masiya  əldə 



olunma  əməliyyatı  müəyyən  səbəblərdən 

tam  başa  çatmadıqda,  arxivə  qoşulub  informasiyanı  təkrar 

əldə  olunma  əməliyyatını  yerinə  yetirmək  və  bu  zaman 

acılan  ftp  dialoq  pəncərəsində  R esum e  Aborted  download 

düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Bu  zaman  informasiyanın  əldə 

olunması  əməliyyatı  «bərpa»  olunacaqdır.

$ək.  6.

N 1


İnformasiya  daşıyıcısında  olan  informasiyanı  F T P   arxivinə 

əlavə  etmək  üçün  digər  paneldə  göndəriləcək  fayllan 

müəyyən  edib,  qeyd  etmək  və  yenə  də 

klaviaturanın  və 

ya  funksional  düymələr  panelinin  F 5  düyməsini  sıxmaq 

və  açılan  ftp  pəncərəsinin  О Ҝ   düyməsini  sıxmaq  lazımdır 

(şək.  7 ).

r f O k n l W l f c rnU dm d 

I W S M k n D d S H n   « t o c t W

л   К


Şək.  7.

W indows  Commander  həmçinin  bir  sıra  mühüm  əmə­

liyyatların-informasiyanın  arxivləşdirilməsini,  arxivin  açıl­

masını,  böyük  həcmli  faylın  informasiya  daşıyıcısının  tu­

tumuna  uyğun  bölünməsini,  bölünmüş  fayllann  yenidən 

birləşdirilməsini,  sənədin  çap  olunmasını  təmin  edir.  Qeyd 

olunmuş  informasiyanı  arxivləşdirmək  üçün  Files  menyu­

sunun  Pack  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan  Pack  Files



142

pəncərəsində  arxivin  formatını  və  ünvanını  müəyyən  edib 

O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Arxivi  açmaq  üçün  isə 

onu  qeyd  etmək  və  Files  menyusunun  U npack  S p eci- 

ficFUes  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan  Unpack  files 

pəncərəsində  arxivdən  azad  olunacaq  fayllarm  ünvanını  və 

formalını  müəyyən  edib  О Ҝ   düyməsini  sıxmaq  lazımdır 

(şək.  8 ).

Şək.  8.

Böyük  həcmli  faylı  informasiya  daşıyıcısının  tutumuna 

uyğun 

«bölmək» 



üçün  faylı  qeyd  etmək  və  Files 

menyusunun  S p lit  File  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır. 

Bundan  sonra  açılan  pəncərədə  açılan  siyahıdan 

infor­


masiya 

daşıyıcısının 

tutumunu 

müəyyən 


edib 

O K  


düyməsini  sıxmaq  lazımdır  (şək.  9 ).

Şək.  9.


143

«Bölünmüş»  faylları  birləşdirmək  üçün  onları  qeyd  etmək 

və  Files  menyusunun  Combine  Files  əmrini  yerinə  ye­

tirmək  lazımdır.  Q eyd  edilmiş  sənədi  çap  etmək  üçün  isə 



Files  menyusunun  Print  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır.

§  2.5. 


Ariel  1.4.1  proqramı  vasitəsilə  elektron 

sənəd  göndərişi

Ariel  elektron  sənəd  göndərişi  xidməti  üçün  hazır­

lanmış  və  əksər  qabaqcıl  Q ərb  ölkələrinin  kitabxanala­

rında  uğurla  tətbiq  olunan  proqramdır.  Proqram  kağız 

üzərindəki  sənədin  elektron  obrazının  digər  Ariel  stansiy­

asına  və  «patrona»  çatdırılmasını  təmin  edir.  Qeyd  edək 

ki,  Ariel  stansiyası  dünyanın  müxtəlif  nöqtələrində  yer­

ləşmiş 

Ariel  proqramı  yüklənmiş  kompüterlər,  «patron» 



isə  digər  informasiya  sifarişçiləridir.

Kağız  üzərində  olan  sənədi  patrona  və  ya  Ariel 

stansiyasına  göndərmək  üçün  ilk  öncə,  onu  skanerləşdir- 

məklə  elektron  formaya  çevirmək  lazımdır.  Bunun  üçün 

sənədin  səhifəsini  skanerin  oxunma  sahəsində  yerləşdirib, 

Docum ent  menyusunun  Send  əmrini  yerinə  yetirmək  və 

ya  alətlər  panelinin 

düyməsini  sıxmaq  lazımdır'.  Bu 

zaman  Scan  dialoq  pəncərəsi  açılır  (şək.  1).

'Bıı  əməliyyat  həmçinin  kontekst  menyunun  Scan  əmrini  yerinə 

yetirməklə  də  həyata  keçirilə  bilər.



144

Şək.  1.


istifadəçi  dialoq  pəncərəsində  skanerləsdirmə  parametrlə­

rini  müəyyən  etməlidir.  Belə  ki,  o,  Paper  Size  açılan  siy­

ahısından  qrafiki  obraz  üçün 

səhilənin  ölçüsünü,  R eso­



lution  açılan  siyahısından  keyfiyyət 

ölçüsünü,  Formal 

siyahısından  qrafiki  obrazın  formatını  (rəngli,  ağ-qara  və 

s.  olmasım),  Dispositon 

sahəsində  isə  səhifənin  alınmış 

qrafiki  obrazının  Ariel  stansiyasına,  patrona  göndərmək  və 

ya  arxivdə  saxlamaq  rejimlərindən  birini  müəyyən  etm ə­

lidir  Sonra  View  düyməsini  sıxmaq  məsləhətdir.  Bu  za­

man  skaner  işə  düşərək  səhifənin  qrafiki  obrazını  ha/jr- 

layır  və  o.  görünüş  sahəsində  əks  olunur.  Qraliki  obraz 

kitabxanaçını  qane  etmədikdə  o,  skanerləsdirmə  para­

metrlərini  dəyişib,  Rescan  düyməsini  sıxmaqla  yenidən 

səhifəni 

skanerləşdirə 

bilər. 

Skanerləşdirmə 



müvəffə­

qiyyətlə  yerinə  yetirildikdən  sonra  Scan  düyməsini  sıxmaq 

lazımdır  Səhifənin  qrafiki  obrazı  Dispositon 

sahəsində 

seçilmiş  rejimdən  asılı  olaraq  Send 

Queue,  Delivery

145


Q ueue,  Received  Q ueue,  Archive  Queue  pəncərələrində 

əks  olunur.

Ariel 

stansiyasına, 



patrona 

göndəriləcək, 

daxil 

olunmuş  və  arxivdə  saxlanılmış  sənədlərə  baxmaq  üçün 



müvafiq  olaraq  Send  Queue,  Delivery  Queue.  Received 

Queue.  Archive 

Q ueue  pəncərələrində  sənədi  qeyd  et­

mək  və  D ocum ent  menyusunun  V iew   əmrini  yerinə  ye­

tirmək  lazımdır.  Sənədin  ilk  səhifəsi  acılan  View  D ocu­

ment  dialoq  pəncərəsində  əks  olunur  (şək.  2).

"1Й


в   . * **

щ

Jj 


Щ

Jgffl



_   1 

ı|

i



һф

 

Јјш



*»•«  ft 

—'•гЈј 


i

—"Jj 


*1

T W A IN   1

‘l/»/ı//rrıOVw,-

шш

_1

Sək.  2.



Sənədin  növbəti  və  cari  səhifədən  əvvəlki  səhifəyə  keçid 

dialoq  pəncərəsinin  Next  Page  və  Prcvios  Page  düymələn 

vasitəsilə  təmin  olunur.  Sənədin  konkret  səhifəsinə  keçid 

isə  dialoq  pəncərəsinin  Со  / o   düyməsini  sıxmaqla,həyala 

keçirilir.  Düyməni  sıxdıqda  açılan 

Goto  Page  dialoq


к 40

pəncərəsində  səhifənin  nömrəsini  müəyyən  etmək  və  О  К  

düyməsini  sıxmaq  lazımdır  (şək.  3).  Kitabxanaçı  sənədin 

səhifələrinin  effektiv  görünüşünə  nail  olmaq  üçün  konkret 

səhifəni  90.  180  və  270  dərəcəli  bucaq  altında  fırlada  b i­

lər.  Bunun  üçün 



Rotate  Page  düyməsini  sıxmaq  və 

açılan  eyniadlı  dialoq 

pəncərəsində  dönmə  bucağını 

müəvyan  edib,  О Ҝ   düyməsini  sıxmaq 

kifayətdir  (şək.

4 ).


Şək.  4.

Bundan  əlavə  kitabxanaçı  göndəriləcək  və  ya  arxivdə 

saxlanılacaq  sənəddə  keyfiyyətsiz  səlıifəni  digəri  ilə  əvəz, 

təkrar  olunan  və  ya  əhəmiyyətsiz  hesab  etdiyi  səhifəni 

ləğv,  çatışmayan  səhifəni 

sənədə  əlavə  edə  və  səhifədən 

fraqment  kəsə  bilər.  Cari  səhifəni  basqası  ilə  əvəz  etmək 

uçun  yeni  səhifəni  skanerin  oxuma  qurğusunda  yerləşdir­

dikdən  sonra  Replace  Page  düyməsini  sıxmaq  və  açılan 

dialoq  pəncərəsində  (sək.  5)  S am   düyməsini  sıxmaqla 

skanerləşdirmək  lazımdır.  Skanerləşən  səhifənin  qrafiki 

obrazı  Preview  sahəsində  əks  olunacaqdır.  Qrafiki  obraz 

normal  keyfiyyətə  malik  olarsa.  O K   düyməsini  sıxmaqla 

səhifənin  «əvəz  edilməsinə  nail  olmaq  olar.  Sənədə  çalış-

147

mayan  səhifələr  daxil  elmək  üçün  isə  çatışmayan  səhifəni 



skanerin  oxuma  qurğusunda  yerləşdirdikdən  sonra  Insert 

Page  düyməsini  sıxmaq  və  açılan  dialoq  pəncərəsində 

Scan  düyməsini  sıxmaqla  skanerləşdirmək  lazımdır.  Ska- 

nerləşmə  uğurla  bitdikdən  sonra  O K   düyməsini  sıxmaq 

lazımdır.  Sənədin  təkrar  olunan  və  ya  əhəmiyyətsiz  hesab 

olunan  səhifəsini  ləğv  etmək  üçün  dialoq  pəncərəsinin 



Delete  Page  düyməsini  sıxmaq  kifayətdir.

Şək.  3


Səhifədən  müəyyən  fraqment  kəsmək  üçün  dialoq  pəncə­

rəsinin  Crop  düyməsini  sıxmaq  və  kursoru  hərəkət  etdir­

məldə  fraqmenti  müəyyən  etmək  lazımdır  (şək.  6).

Daxil  olan  sənədi  çap  elmək  üçün  isə  sənədi  Send 



Queue  pəncərəsində  qeyd  etmək  və  Document  menyu­

sunun  Print  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır  və  açılan 



Print  dialoq  pəncərəsində  çap  parametrlərini  müəyyən  el­

mək  və  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.



145

Sək.  6.


Send  Q ueue  və  Delivery  Queue  pəncərələrindən 

sənədin  göndərişini,  Received  Queue  pəncərəsində  isə  çap 

olunan  sənədin  çapını  müvəqqəti  olaraq  dayandırmaq 

üçün  Docum ent  menyusunun  H old  əmrini  yerinə  yetir­

mək  lazımdır.  Bu  zaman  sənəd  «Helt»  statusuna  malik 

olacaqdır  və  «növbəyə  qoyulacaqdır».  «Növbəyə  qoyul­

muş»  sənədi  yenidən  göndərmək  və  ya  çap  etmək  üçün 

Docum ent  menyusunun  Release  əmrini  yerinə  yetirmək

və  ya  Ш   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Bu  zaman  sənəd 

üçün  «Ready»  statusu  müəyyən  olacaq.

Daxil  olunmuş  və  göndəriş  üçün  nəzərdə  tutulmuş 

sənədin 

surətini 

arxivdə 

saxlamaq 

üçün 

Document

menyusunun  Save  əmrini  yerinə  yetirmək  və  ya  ^   alə- 

tmı  sıxmaq  lazımdır.  Bu  zaman  açılan  pəncərənin  (sək. 

7 )  müvafiq  sahələrinə  sənədin  identikləşmə  nömrəsini,

149

faylın  adını,  ehtiyac  olarsa,  sənəd  haqqında  şərhi  daxiJ 



edib  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.

Sək.  7.


Kitabxaııaçı 

Send  və  Received 

pəncərələrində  qeyd 

olunmuş  qeyri-aktiv  sənədi  ləğv  edə  bilər.  Adətən  bu 

sənəd  pəncərələrində  müəyyən  sayda  sənəd  saxlanılır.  Bu 

saydan  artıq  sənəd  avtomatik  olaraq  ləğv  olunur.  Sənədi 

ləğv  etmək  üçün  Document  menyusunun  D elete  əmrini 

yerinə 

yetirmək 



lazımdır. 

Bundan 


əlavə 

Settings 

menyusunun  Preferences  əmrini  yerinə  yetirməklə  açılan 



References  pəncərəsində  Send  and  Delete  və  Print  and 

Delete  parametrlərini  seçməklə  müvafiq  olaraq  sənədi 

göndərdikdən  və  ya  çap  etdikdən  sonra  avtomatik  ləğv 

olunmasına  nail  olmaq  olar.  Bu  pəncərədə  həmçinin 

pəncərədə  əks  olunan  qeyri-aklıv  sənədlərin  maksünai 

sayını  müəyyən  etmək  olar  (şək.  8).  Həmçinin  dialoq 

pəncərəsinin  L im it  Documents  To  sahələrinə  Send  və 



Received  pəncərələrində  əks  olunacaq  sənədlərin  maksi­

mal  sayını  daxil  ctrnək  olar.



150

Şək.  8.


Sənədi  həmçinin  idxal  edib  stansiyaya  və  patrona  gön­

dərmək  olar.  Sənədi  idxal  edib  növbəti  stansiyaya  gön­

dərmək  üçün  ilk  növbədə 

Docum ent  —*  Import 

—►

 

S en d   əmrini  yerinə  yetirib  açılan  pəncərədə  göndəriləcək 



elektron  sənədi  informasiya  daşıyıcısından  seçmək  və 

Open  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Acılan  növbəti 

pənc­

ərədə  D ocument  ID   sahəsində  sənədin  identikləşmə 



nömrəsini. 

To  sahəsində  stansiyanın  IP   və  ya  F T P  

ünvanını1  miiəyyən  etdikdən  sonra  bibliographic  düyməsini 

sıxmaq  və 

növbəti  pəncərədə  sənəd  üçün  biblioqrafik 

məlumatlan  daxil  etmək  lazımdır  (şək.  9 ).

Ч

р

  və  ya  F T P   ünvanlarını  həmçinin 

S e l e c t

  düyməsini  sıxmaqla 

sryahıdan  seçmək  olar

151


Şək.  9

Sənədi  idxal  edib  patrona  göndərmək  ücün  Docum ent 



—►

  Import  —►

  S en d   T o   Patron  əmrini  yerinə  yetirmək 

və  açılan  Import  pəncərəsində  göndəriləcək  sənədin  ünva­

nını  müəyyən  edib,  Open  düyməsini  sıxmaq  lazımdır. 

Növbəti  açılan  S en d   to  Patron  pəncərəsində  patronu  se­

çib,  sənədə  identifikasiya  nömrəsi  müəyyən  etdikdən 

sonra  Ribliogkaphic  düyməsini  sıxmaqla  biblioqrafic  m ə­

lumatları  daxil  etmək  lazımdır.  Bundan  sonra  isə  Send 

düyməsini  sıxmaq  lazımdır  (şək.  10).

Q eyd  edək  ki,  patron  yeni  şəxs  olduqda  pəncərənin 



A d d   düyməsini  sıxmaqla  patron  haqqında  informasiyanı 

açılan  ünvan  kitabçasının  müvafiq  sahələrinə  daxil  elmək 

və  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır  (şə k .ll).  Bundan 

sonra  yeni  patron  patron  siyahısına  əlavə  ediləcəkdir.  Edit 

və  Edit  E -m ail  düymələrini  sıxmaqla 

müvafiq  olaraq



152

qeyd  olunmuş  palronun  şəxsi  məlumatlarını  və  elektron 

poçt  ünvanını  redaktə  elmək  olar

Şək.  10


Şək.  11.

153


Göndərilmiş  sənədi  kitabxanaçı  digər  patrona  və  ya

Ariel  stansiyasına  göndərə  bilər.  Bunun  üçün  sənədi  qeyd 

etriıək,  D ocum ent  menyusunun  S end  əmrini  yerinə  ye­

tirmək,  açılan  pəncərədə  yeni  Ariel  stansiyasının  ünvanını 

müəyyən  etmək  və  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır. 

Bundan  sonra  monitorda  göndərilmə  əməliyyatı  haqqında 

məlumat  pəncərəsi  əks  olunur.

§ 2 .6 .  Adobe  Acrobat  Professional  6 .0

A dobe  Acrobat  Professional  6.0  proqramı  kitabxa­

nalarda  elektron  sənəd  göndərişində,  elektron  kitabxana 

ehtiyatlarının  yaradılmasında  genis  istifadə  olunur.  O , 

kağız  üzərində  maddiləşmiş  informasiyaların  və  müxtəlif 

tipli  elektron  sənədlərin  P D F   formatına  çevrilməsini  tə­

min  edir.

A dobe  A crobat  6 .0   proqramı  kursoru  Baş  m en yu ­

nun  Proqramlar  bölməsində  və  ya  lsçi  stolda  yerləşən

proqram  yarlığının-   üzərinə  qoyub  siçan  qurğusunun 

sol  düyməsini  iki  dəfə  sıxmaqla  yüklənir.  Bu  zaman 

proqramın  əsas  interfeys  pəncərəsi  ekranda  əks  olunur. 

İnterfeys  pəncərəsi  aşağıdakı  elementlərdən  təşkil  edilmiş­

dir  və  istifadəçi  ilə  proqram  arasında  əlaqəni  təmin  edir: 

(şək.  1)

•   M enyu  sətri

•  Alətlər  paneli

•  Sənəd  pəncərəsi

•  Naviqasiya  paneli

•  Kömək  paneli.



154

• «  « 


s e t  

i  

О   С

$ək.  1.


Menyu  sətri  8  ədəd  menyudan  təşkil  edilmişdir1. 

H ər  bir  menyu,  menyuya  daxil  olduqda  əks  olunan  əmr­

lər  siyahısından  ibarətdir. 

Proqramın  yerinə  yetirdiyi 

bütün  əməliyyatlar  əsasən  bu  əmrlər  vasitəsilə  yerinə  ye­

tirilir.  Bir  sıra  əməliyyatlar  alternativ  olaraq  müvafiq  alət­

lər  panelinin  alətləri  və  «qızğın  düymələr»  vasitəsilə  də 

yerinə  yetirilə  bilər.  Menyunun  alternativ  yerinə  yetirilən 

əmrinin  adının  sol  tərəfində  alətin  işarəsi,  sag  tərəfində  isə 

«qızgııı  düymə»  verilmişdir.  Alətlər  paneli  özündə  bir  sıra 

əsas  əməliyyatları  yerinə  yetirən  alətləri  özündə  saxlayır. 

Proqram da  aşağıdakı  alətlər  panelləri  nəzərdə  tutulmuş­

'  Menyu  sairinin  pəncərədə  əks  olunması  V ie w —’ M enu  B ar  əmri 

vasitəmlə  tənzimlənir.

155

dur:  A dvanced  Commeting,  Advanced  Editing.  Basic.



Commenting,  Edit.  File,  H ow   To,  Meeasuring,  N aviga­

tion,  Rotate  View,  Tasks,  Z o o m . 

Adətən  interfeys 

pəncərəsində  bütün  alətlər  panelləri  deyil,  yalmz  istifadə 

olunan  alətlər  panelləri  əks  olunur. 

Konkret  alət  paneli­

nin  pəncərədə  əks  olunması  V iew   —>  Toolbars  əmrini 

yerinə  yetirdikdə  açılan  alt  menyunun  alətlər  panelinin 

adına  uyğun  əmrini  yerinə  yetirməklə  tənzimlənir.  Alətlər 

panelləri  sürüşkən  olduğuna  görə,  istifadəçi  onları  pəncə­

rənin  istənilən  yerində  yerləşdirə  bilər.

Yeni  yaradılan,  baxış  və  ya  redaktə  olunmaq  üçün 

informasiya  daşıyıcılarından  çağnlan  sənəd,  sənəd  pəncə­

rəsində  əks  olunur.  Sənədin  bir  səhifəsindən  digər  sah ib ­

lərinə  keçid  naviqasiya  alətlər  paneli  vasitəsilə  həyata  ke­

çirilir.

Sənəd 


pəncərəsinin 

və 


sənədin 

səhifələrinin 

görünüşü  V ie w   menyusunun  müvafiq  əmrləri  vasitəsilə 

tənzimlənir:  Belə  ki,  sənəd  pəncərəsi  üfüqi  və  şaquli  isti­

qamətdə  yerləşmiş  xətkeşlərə  və  şəbəkəyə  malik  ola  bilər. 

Sənəd  pəncərəsində  xətkeşlərin  və  şəbəkənin  əks  olunması 

müvafiq  olaraq  V ie w   —»  Rules,  V iew   —»  Grid  əmrləri 

vasitəsilə  tənzimlənir,  istifadəçi  tərəfindən  müəyyən  olunan 

müxtəlif  miqyasda  sənədin  səhifələrinin  görünüşünə  nail 

olmaq  olar.  Buna  V iew   —♦  Z oom   T o   əmrini  yerinə  ye­

tirdikdə  açılan 

dialoq  pəncərəsində  müvafiq 

miqyası 

müəyyən  etməklə  nail  olmaq  olar  (şək.  2 ).



56

Şək.  2.


Bundan  əlavə  V iew   menyusunun 

Actual  Size 

və  Fit  P age  əmrlərini  yerinə  yetirməldə  müv< fiq  olaraq 

sənədin  real  görünüşünə,  yalnız  bir  səhifənin  görünüşünə, 

A u to m a tic a l  Scroll  əmrini  yerinə  yetirməklə  isə 

sə­


nədlərin  səhifələrinin  oxu  üçün  avtomatik  sürüşdürülmə- 

smə  naıi  olmaq  olar.  Menyunun  Rotate  V iew  



— > 

C lockw ise  və  Rotate  V iew   —>  Counterclock  W ise 

əmrləri  isə  sənəddə  səhifələrin  saat  və  saat  əqrəbinin  ək­

sinə  hrianmış  formada  görünüşünü  təmin  edir.

Naviqasiya  paneli  Bookmarks,  Signatures.  Layers, 



Page.  Comments  bölmələrindən  ibarətdir  və  sənədin  kon­

kret  yerinə  və  səhifəsinə, 

sənədə  daxil  edilmiş  qeydlərə 

avtomatik  keçidi  təmin  edir.  V ie w   —»  N avigation  Tabs 



—*  O pen  Navigation  Panel  əmrini  yerinə  yetirməklə 

naviqasiya  panelinin  pəncərədə  əks  olunmasına,  V iew  



N avigation  T abs  —»  Close  Navigation  Panel  əmrini 

yermə  yetirməklə  isə  naviqasiya  panelinin  pəncərədən 

«gizlədilməsinə»  nail  olmaq  olar.

Kömok  paneli  proqramla  işləmək  üçün  arayışdan 

istifadəni  təmin  edir.  Paneli  «gizlətmək»  üçün  Hide 

düyməsini  sıxmaq  lazımdır.

157


A d obe  A crobat  6 . 0   sənədinin  yaradılması,  yaddaşda 

saxlanılması  və  çapı



Л

 * 


* ч - г /  

а 

.  '■*

 

•.  i   " V



Yeni  A dobe  A crobat  6.0  sənədim,  informasiya  da- 

şıycısmda  yerləşən  bir  və  ya  bir  neçə  A ulcad,  Micrasoft 

Office,  H T M L   fayllarını  və  həmçinin  skanerləşdirməklə 

alınan  səhifənin  qrafiki  obrazını  P D F   formatına  çevir­

məklə  yaratmaq  olar.

Sənəd  bir  fayl  əsasında  yaradıldıqda,  File 



—*■

  C re­

ate  P D F  

—*■

  From  File  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan 

dialoq  pəncərəsində  faylın  tipini  və  ünvanını  müəyyən  e t­

dikdən  sonra  Орел  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Sənəd  bir 

neçə  fayl  əsasında  yaradıldıqda  isə  ilk  öncə  File  —»  C re­



ate  P D F   —►

  From  M ultiple  Files  əmrini  yerinə  yetir­

mək  və  açılan  Create  P D F   From  M ultiple  Documents 

pəncərəsinin  (sək.  3)  Browse  düyməsini  sıxmaqla  açılan 

növbəti  dialoq  pəncərəsində  faylları  müəyyən  etmək  və 



A d d   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Seçilmiş  fayliar  Create 

P D F   From  M ultiple  Documents  pəncərəsinin  Files  to 

Combine  sahəsində  əks  olunduqdan  sonra  isə  cari  pənc­

ərənin  О Ҝ   düyməsini  sıxmaq  lazımdır.

$ək.  3.


! 58

Sənədi,  W eb   səhifəni  P D F   formatına  çevirməklə 

varalmaq  ücün  isə  F ile  —►

  C reate  P D F   From  W eb

P age  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan  Create  P D F   From 

W eb  Page  dialoq  pəncərəsində  səhifənin  U R L   ünvanını 

müəyyən  etmək  və  Create  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.

Səhifənin  qrafiki  obrazı  əsasında  P D F   sənədinin  y a­

radılması  üçün  səhifəni  skaner  qurğusunun  oxunma  sa­

həsində  yerləşdirmək  və  File  —*■ Create  P D F   —+  From 

Scanner  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır.  Bu  zaman  açı­

lan  Create  P D F   From  Scanner  adlı  dialoq  pəncərəsinin 



Device  açılan  siyahısından  kompüterə  qoşulmuş  skanerin 

adını.  Format  açılan  siyahısından  isə  qrafiki  obrazın  for­

matını  müəyyən  etmək  və  Scan  düyməsini  sıxmaq  lazım­

dır  (şək.  4 ) *

 1.  Bundan  sojıra  skanerlə  əlaqə  yaradılır  və 

skanerləşdirmə  ustasının  ilk  pəncərəsində  skanerləşdimıə- 

nin  tipini  və 

keyfiyyətini  müəyyən  edib  Scan  düyməsini 

sıxmaq  lazımdır.  Bu  zaman  skanerləsmə  prosesi  başlayır2. 

Cari  səhifə  skanerləşdikdən  sonra  növbəti  səhifəni  ska- 

nerləşdirmək  üçün  istifadəçi  onu  skanerin  oxuma  sahə­

sində  yerləşdirib,  ekranda  əks  olunan  Acrobat  Scan  P lu g ­



in  dialoq  pəncərəsinin  Next  düyməsini  sıxmaqla  skaner- 

ləşdirmə  işini  davam  etdirə  bilər  (şək.  4a).  Bütün  səhi­

fələr  skanerləşdikdən  sonra  Acrobat  Scan  Plug-in  dialoq 

pəncərəsinin 



Done  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Bu  za­

man  skanerləşmiş  səhifələrin  açılan  qrafiki  obrazlarından

Kıtabxanaçı  həmçinin  ehtiyac  olarsa  obrazın  sıxılma  dərəcəsini 

Minıyhmkünü  hərəkat  etdirməklə  dəyişə  bilər.



1  istifadəçi  skanerləşmə  prosesinin  gedişini  açılan  pəncərədə  izləyə 

bibr


159

yaradılmış  yeni  P D F   sənədi  sənəd  pəncərəsində  əks  olu­

nur.

»*ftı *


V* >•* 

Омам



К Г te o * r«

O İP»** T* СагЧ Вкд an 

‘team



ВЕЕЯПЯВ *

ГЈ ч т »  

------------------- :---------------------------   - V »  > • >

r s n r s s n

Şək.  4. 

Şək.  4a.

Sənədi  həmçinin  mübadilə  bufenndə  olan  informa­

siya  əsasında  da  yaratmaq  olar.  Bu  üsulla  P D F   sənədi 

yaratmaq  üçün  ilk  öncə  digər  sənədlərdə  müəyyən  hissə­

nin  surətini  mübadilə  buferində  saxlamaq  lazımdır.  Bun­

dan  sonra  isə  File  —

  Create  P D F   —

  From  C lip ­

board  Image  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır.

Yaradılmış  P D F   sənədini  yaddaşda  saxlamaq  üçün 



File  —►

  Save  əmrim  yerinə  yetirmək  və  açılan  dialoq 

pəncərəsində  sənədin  ünvanını  müəyyən  etmək  lazımdır. 

Q eyd  edək  ki,  bu  əmrdən  həmçinin  mövcud  sənəd  üzə­

rində  edilmiş  dəyişikliklərin  yaddaşda  saxlanılması  üçün 

də  istifadə  edilir.  Mövcud  sənədin  ünvanı  əvvəlcədən 

müəyyən  olunduğu  üçün  sənədin  ünvanını  müəyyən  et­

məyə  ehtiyac  olmur  və  bu  səbəbdən  dialoq  pəncərəsi 

açılmır.  Sənədi  həmçinin  scrtifikatlı  sənəd  kimi  yaddaşda 

saxlamaq  olar.  Bu  məqsədlə  istiladəçi  rəqəmli  ID   nöm­

rəsinə  malik  olmalıdır.  Bu  üsul  sənədin  etibarlı  qorunma-

A cıobdl  Sı:«>n  P lu g   in

Next Page 

©Söntof dw*?]

Next


]   C

Done


160

sını  təmin  edir  və  yalnız  sertifikata  malik  səxslərin  sənəd­

dən  istifadəsini  təmin  edir.  Elektron  kitabxanalar  ümumi 

istifadə  üçün  yaradıldığına  görə  bu  üsuldan  nadir  hal­

larda,  xüsusi  təyinatlı  elektron  sənədlərin  yaradılması  üçün 

istifadə  olunur.

Praktikada  sənəd  haqqında  müəyyən  məlumatlar-sə­

nədin  müəllifi,  sərlövhəsi,  aid  olduğu  mövzu  sahəsi,  açar 

sözlər  və  s.  daxil  etmək  tələb  olunur.  Bu  məqsədlə  File 

—►

  D ocum enties  Properties  əmrini  yerinə  yetirmək  və 

acılan  dialoq  pəncərəsinin  müvafiq  sahələrinə  tələb  olunan 

məlumatları  daxil  etmək  lazımdır.

Sənədi  cap  etməzdən  əvvəl  File  —*  Print  Setup 

əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan  dialoq  pəncərəsində  sə­

hifənin  Ölçü  formatını  £A4,  A  5  və  s.)  və  çapın  istiqa­

mətini  müəyyən  etmək  lazımdır.  Bundan  sonra  F ile  —►

 

Print  əmnni  yerinə  yetirib,  acılan  Print  pəncərəsində  çap 

parametrlərini  -  cap  olunacaq  səhifələri,  nüsxələrin  sayını 

və  s.  müəyyən  etmək  lazımdır.  Q eyd  edək  ki,  sənədi  çap 

etdikdə  ona  əlavə  edilmiş  qeydlər  çap  olunmur.  Qeydləri 

sənədlə  birlikdə  və  ya  аупса  çap  etmək  üçün  File  —» 



Print  W ith   Comments  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan 

Sum m arize  Options  dialoq  pəncərəsində  şərhin  çap  pa­

rametrlərini  (sənədlə  birlikdə  və  ya  aynca  çapolma  para­

metrini,  tarixə,  müəllifə,  tipinə  və  ya  yerləşdiyi  səhifənin 



nömrəsinə  görə  nizamlanma  parametrini,  şriftin 

ölçü  pa­



rametrini  və  s.)  müəyyən  etmək  lazımdır  (şək.  5).

161


Şək.  5.

Sənədi  həmçinin  uzaq  məsafədə  yerləşən  istifadə­

çiyə  elektron  poçt  vasitəsilə  göndərmək  olar.  Bunun  üçün 

File 

— *■

  Send  By  Email 

fo r

  R eview   əmrini  yerinə  ye­

tirmək  və  açılan  dialoq  pəncərəsində  ünvan  sahibinin 

ünvanını  müəyyən  etmək,  ehtiyac,  olarsa  pəncərənin  M es­

sage  to  Rcviewwers 

sahəsinə  istifadəçiyə  ünvanlanmış 

əlavə  məlumat  yazmaq 

və  Send  düyməsini  sıxmaq  la­

zımdır  (şək.  6 ).

9


162

$әк.  6.


Sənəd  üzərində  redaktə  əməliyyatları

P D F   sənədini  redaktə  etmək  üçün  ilk  öncə  onu 

sənəd  pəncərəsinə  çağırmaq  lazımdır.  Bu  əməliyyat  File 

—♦  O pen  əmrini  yerinə  yetirdikdə  açılan  dialoq  pəncərə­

sində  redaktə  olunacaq  sənədin  ünvanını  müəyyən  et­



məklə  yerinə  yetirilir.  Sənəd  qrafiki  təsvirdən  və  mətndən 

ibarət  ola  bilər.  M ətn  üzərində  redaktə  əməliyyatı  apar­



maq  üçün  ilk  öncə  T ools 

— >

  Advanced  E diting  —►

 

T o u ch U p   T ex t  T ool,  qrafiki  təsvirlər  üzərində  redaktə 

əməliyyatları  aparmaq  üçün  isə  T ools 

—*

  A dvanced  E d ­

iting  —*  T o u ch U p   O bject  T ool  əmrini  yerinə  yetirmək

163

və 


müvafiq  olaraq  redaktə  olunan  mətn  və  qrafiki  təsvir 

sahəsini  müəyyən  etmək  lazımdır1.  Redaktə  olunan  mətn 

sahəsində  qeyd  olunmuş  mətn  fraqmentinin  yerini  dəyiş­

mək  və  qeyd  olunmuş  mətn  fraqmentinin  surətini  redaktə 

olunan  mətn  sahəsinin  müxtəlif  yerlərinə  daxil  etmək  olar. 

Belə  ki,  E d it 



—*

  C ut  və  E d it  —►

  Paste  əmrlərini  ardıcıl 

yerinə  yetirməklə  qeyd  olunmuş  sahənin  yerini  dəyişmək, 



Edit  —►

  C opy  və  E d it 

—*

  Paste  əmrlərini  yerinə  yetir­

məklə  isə  qeyd  olunmuş  sahənin  sənəddə  surətini  almaq 

olar.  Həmçinin  klaviatura  vasitəsilə  mətn  üzərində  dəyi­

şiklik  etmək  (əlavə  etmək,  əvəz  etmək,  ləğv  etmək)  olar. 

Qrafiki  təsvir  üzərində  dəyişiklik  etmək  üçün  təsviri  qeyd 

edib,  kontekst  menyunun2  Edit  Image  əmrini  yerinə  ye­

tirmək  lazımdır.  Bu  zaman  qraiiki  təsvirin  formatına 

uyğun  olaraq  qrafiki  redaktor  pəncərəsində  təsvir  redaktə 

üçün  əks  olunacaqdır.  Bundan  əlavə  sənəd  üzərində 

aşağıdakı  redaktə  əməliyyatlannı  aparmaq  olar:

1)  Sənədi  bütövlükdə  digər  sənədlərə,  o  cümlədən 

digər  əlavələrdə  hazırlanmış  sənədlərə  daxil  etmək  üçün 

mübadilə  buferində  saxlamaq.  Bunun  üçün  E d it—*File 

to  Clipboard  əmnni  yerinə  yetirmək  lazımdır.

2)  M ətn  sahəsinin  qeyd  olunmuş  hissəsini  və  ya  ca­

ri  Bookmark  adını  mübadilə  buferində  saxlamaq.  Bunun 

üçün  E d it—>Copy  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır.

1 Redaktə  olunan  sahə,  kıırsoru  müvafiq  istiqamətlərdə  hərəkət  et­

dirməklə  aynlır. 

,

'  Kontekst  menyusu  siçanın  sag  düyməsini  sıxdıqda  ekranda  əks



olunur.

164

3)  M ətn  sahəsinin  və  Bookmark  adının  qrammatik 

yazılışım  yoxlamaq.  Bunun  üçün  E d it—*Check  S p e ll­

ing—>In  Com m ents  and  Form  Fields  əmrini  yerinə  ye­

tirmək  və  açılan  dialoq  pəncərəsində  Start  düyməsini  sıx­

maq  lazımdır.  Proqram   «səhv»  aşkar  etdikdə  öz  lüğət 

bazasından  sözün  düzgün  yazılışını  təklif  edir.  Lüğət  ba­

zasını  zənginləşdirmək  üçün  E d it  —»  Check  Sp elling  —> 

Edit  D ictionary  əmrini  yerinə  yetirmək  açılan  dialoq 

pəncərəsində  sözü  mətn  sahəsinə  daxil  edib  A d d   düymə­

sini  sıxmaq  lazımdır.

4)  Yeni  Bookm ark  əlavə  etmək.  Bookmark  sənədin 

qeyd  edilmiş  sahəsinə  avtomatik  keçidi  təmin  edir. 

Bookmark  vasitəsilə  elektron  kitablarda  mündəricat  yara­

dılır.  Bynun  üçün  E dit 



— >

  A d d  Bookmark  əmrini  yerinə 

yetirmək,  naviqasiya  panelinin  Bookmark  bölməsində  yeni 

yaradılmış 

Bookmark 

adını 


daxil 

etmək 


lazımdır. 

Bookmark  adını  həmçinin  mübadilə  buferindən  E dit 

—*■ 

Paste  əmri  vasitəsilə  daxil  etmək  olar.  Çoxsərlövhəli  sə­

nəd  üçün  Bookmark  yaratmaq  üçün  ardıcıl  olaraq  sərlöv­

həni  qeyd  etmək  və  E d it  —*  A dd  Bookmark  əmrini  ye­

rinə  yetirmək  kifayətdir.  E d ite 



—*

  D elete  əmrini  yerinə 

yetirməklə  isə  cari  Bookmark  ləğv  olunur.

5)  Cari  sənəddə,  informasiya  daşıyıcılarında  yerləşən 

P D F   sənədlərində  simvol  və  ya  söz  birləşmələrini  axtar­



maq.  Bunun  üçün  E dit  —»  Shearch  əmrini  yerinə  yetir­

mək  və  açılan  sağ  paneldə  simvolu  və  ya  sö/,  birləşməsini 

daxil  edib  Search  düyməsini  sıxmaq  lazımdır  (sək.  7). 

Axtarışın  nəticəsi-tapılmış  sənədlərin  adı  hiperistinad  kimi

165


panelin  R esults  sahəsində  əks  olunacaq  (şək.  8 ).  Bu  is­

tinadlardan  hər  hansı  birini 

aktivləşdirdikdə  avtomatik 

olaraq  ona  uyğun  sənəd  açılacaq  və  kursor  axtanlan  sim­

vol  və  ya  söz  birləşməsinin  üzərində  duracaq.

***** «мхЛј you Ifc» rc i«artf»'

C ' to th* c m r t  W  daojnanr 

<•  Al К *  tocunerts *

ко (O) 


v

>*»cnng m

до 04

Г~ W


VAr «Of t* «W

LjCne ien*r-r 



n eootarjri4

СЗеагсЬлСв

«4 I  iwft



Щ  immxh

 FLf 


i

 

o *  l a l m t



4  

ü k


 

i f t f ’ ‘.а м т



O I

Зәк.  7:

♦ C

02

Şək.  8.



6 ) 

Cari  sənədə  digər  sənədlərdən  yeni  səhifə  əlavə 

etmək,  cari  sənəddən  səhifə  ləğv  etmək,  ayırmaq,  səhifəni 

döndərmək.  Cari  sənədə  yeni  səhifə  əlavə  etmək  üçün  ilk 

öncə  D ocum ent  —>  Page  —»  Insert  əmrini  yerinə  yetir-


166

mok  və  açılan  dialoq  pəncərəsində 

faylı  müəyyən  etdik­

dən  sonra 



Select  düyməsini  sıxmaq  lazımdır  (şək.  9 ). 

Bu  zaman  açılan  növbəti  pəncərədə  daxil  olunacaq  səhi­

fənin  can  səhifədən  əwəl  və  ya  sonra  daxil  olunmasım, 

birinci,  sonuncu  və  ya  konkret  nömrəli  səhifənin  daxil 

olunacağını  müəyyən  etmək  lazımdır.

Sək.  9.


Sənəddən  səhifə  ləğv  etmək  üçün  D ocum ent 

— * 

Page  —►

  D elete  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan 

D e le te  

Page  dialoq  pəncərəsində  ləğv  olunacaq  səhifələrin  nöm­

rələrini  müəyyən  etmək  lazımdır  (şək.  10).  Sənəddən  sə­

hifə  ayırmaq  üçün  əmrini  Docum ent  —*  P age  —>  E x ­

tract  yerinə  yetirmək  və  və  açılan  Extract  Page  dialoq 

pəncərəsində  ayrılacaq 

səhifələri  müəyyən  etmək  və  eh­

tiyac  olarsa,  aynimış  səhifələrin  sənəddən  ləğv  olunması 

parametrini  seçmək  və  O K   düyməsini  sıxmaq  lazımdır 

(şək.  11).  Aynimış  səhifələr  yeni  sənəd  formasında  ek­

randa  əks  olunur.

167


Şək.  10. 

Şək.  11.

Sənəddən  fraqment  kəsmək  üçün 

Document  —*  Page 



—*■ Crop  əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan  pəncərədə  sə­

hifəni  və  kəsiləcək  fraqmentin  ölçüsünü  müəyyən  etmək 

lazımdır  (şək.  12).

Şək.  12.



! 68

Sənəddə  səhifələri  9 0   və  180  dərəcə 

döndərmək  üçün 

Docum ent  —>  P age 

— *

  Rotate  əmrini  yerinə  yetirmək 

və  açılan  pəncərədə  dönmə  bucağını,  səhifələri  müəyyən 

etmək  lazımdır  (şək.13).

Şək.  13.

Cari  sənədin  səhifələrini  digər  sənədin  səhifələrilə  əvəz 

etmək  üçün  ilk  öncə  Docum ent  —►



  Page  —■>  R ep lace 

əmrini  yerinə  yetirmək  və  açılan  dialoq  pəncərəsində  digər 

sənədi  seçmək  və  Select  düyməsini  sıxmaq  lazımdır. 

Bu 


zaman  açılan  növbəti  dialoq  pəncərəsində  əvəz  olunacaq 

və  əvəz  edən  səhifələri  müəyyən  etmək  lazımdır.

7) 

Sənədin  səhifələrini  nömrələmək,  sənədə  yuxarı 



və  aşağı  kolon titul lari  əlavə  etmək.  Bu  məqsədlə  D o c u ­

ment  —►

  A dd  Headers  &  Footers  əmrini  yerinə  yetir­

mək  və  acılan  pəncərədə  kolontitulun  mövqeyini,  kolonti- 

tulun  mətnini  müəyyən  edib,  ehtiyac  olarsa  kolontitul

169

üçün  şrifti,  sərhəddi,  nömrə  üçün  stili,  səhifə  diapazo­



nunu,  kolontitul  üçün  səhifənin  kənarlarından  buraxılan 

boş  məsafələri 

müəyyən  etmək  və  О Ҝ   düyməsini  sıx­

maq  lazımdır  (şək.14).  İstifadəçi  Preview  düyməsini  sıx­

maqla  kolontitulun  sənəddə  görünüşünə  baxa  bilər.  Q eyd 

edək  ki,  tək  və  cüt  səhifələrdə  fərqli  kolontitullar  daxil 

etmək  üçün  dialoq  pəncərəsinin  Alem ation  açılan  siyahı­

sından  müvafiq  olaraq  E ven  Pages  O n ly   və  O dd  Pages 



O n ly   parametrlərini  seçmək  lazımdır.

Şək.  14.

8 ) 

Sənədə  digər  sənədlərdən  fon  və  qoruyucu  ni­



şanlar  əlavə  etmək.  Bunun  üçün  ilk  öncə  Docum ent  —►

 

A dd  W atermark& Background  əmrini  yerinə  yetirmək



170

və  açılan  A d d   Vi'aterm ark& Backgmund  pəncərəsinin 



Browse  düyməsini  sıxmaqla  açılan  növbəti  pəncərədə  fon 

taylmı 


müəyyən  etmək  lazımdır.  Bundan  sonra  pəncə­

rədə  faylın  fon  kimi  istifadə  olunan  səhifəsinin  nömrəsini, 

fonun  hansı  səhifələr  üçün  qoyulacağını,  yerləşmə  forma­

sım  (mərkəzdə,  sağda,  solda,  yuxanda,  aşağıda)  dönmə 

bucağını  və  şəklin  parlaqlığını  müəyyən  etmək  lazımdır

(şək.  15).

Şək.  15.

9 ) 


Sənədə  qeyd  daxil  etmək. 

İstifadəçi  sənəddə 

əks  olunan  müəyyən  fikrə  öz  münasibətini  qeyd  şəklində 

bildirə  bilər.  Belə  ki,  istifadəçi  sənədə  mətn  tipli  və  sə­

nədin  xarakterinə  uyğun  «ştamp»  formasında  qrafiki  qeyd

I 7 |


daxil  edə  bilər,  mətnin  müəyyən  hissəsini  «nişanlamaqla», 

sətirlərin  altından  və  üzərindən  xətt  çəkməklə  sənəddə 

kopkret  fikrə  oxucunun  diqqətini  cəlb  etdirə  bilər.  Sənədə 

mətn  tipli  qeyd  daxil  etmək  üçün  Docum ent  —*•  A dd  a 



Comment  əmrini  yerinə  yetirmək  və  sənəddə  əks  olunan 

qeyd  çərçivəsində  qeydin  mətnini  daxil  etmək  lazımdır. 

Sənəddə  müəyyən  sətirləri  «nişanlamaq»  üçün  T ools  —►

 

H igh ligtin g  —►



  H ighlighter  T ool  əmrini,  sətirlərin  üzə­

rindən  xətt  çəkmək  üçün  T ools  —►



  H ighligting  —*• 

C ross-O u t  T ex t  T ool  əmrini,  sətirlərin  altından  xətt 

çəkmək  üçün  isə  T ools  —*  H ighligting  —*■  Underline 



T ex t  T ool  əmrini 

yerinə  yetirmək  və  kursoru  sətirlərin 

üzərində  hərəkət  etdirmək  lazımdır.  Bu  zaman  nişanlan­

mış  sətrirlər  san  fona  malik  olacaqdır,  sətirlərin  altından 

yaşıl,  üzərindən  isə  qırmızı  xətt  çəkiləcək.

Sənədə  həmçinin  digər  sənədlərdən  mətn  qeydləri 

idxal  etmək  olar.  Bunun  üçün  Docum ent  —*  Import 

əmrini 


yerinə  yetirmək 

və 


açılan 

pəncərədə  sənədi 

müəyyən  edib  Select  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Q eyd­

lərin  sənədin  hansı  səhifələrində  yerləşməsi  haqqında  mə­

lumat  almaq  üçün  Document 

—*

  Summarize  C om ­

ments  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır.  Əm r  yerinə  yeti­

rildikdə  «book»  genişlənməsinə  malik  və  özündə  qeydlər 

haqqında  məlumatları  saxlayan  yeni  sənəd  hazırlanır  və 

sənəd  pəncərəsində  əks  olunur  (şək.  16).  Sənədə  daxil 

edilmiş  bütün  qeydlər  Comments  panelində  əks  olunaca­

qdır 


və  onun  vasitəsilə  avtomatik  olaraq  konkret  qeydə 

keçid  təmin  olunur.



IT2

$әк.  16.

Q eyd  edək  ki.  cari  sənədə  daxil  edilmiş  qeydləri  digər 

A dobe  Acrobat  sənədlərinə  və  M S  W ord  sənədinə  «ix­

rac»  etmək  olar.  Bunun  üçün  müvafiq  olaraq  Docum ent 

—*■  Export  Comments  və  Docum ent  —►

  Export 

Comments  T o  W ord  əmrlərini  yerinə  yetirmək  və  acılan 

pəncərədə  sənədin  ünvanını  müəyyən  etmək  lazımdır.

10) 

Sənədə  digər  sənədlər,  o  cümlədən  səs  fayllan 



birləşdirmək.  Bunun  üçün  müvafiq  olaraq  T ools 

—*

  A d ­

vanced  —*  A ttach 

—*

  A ttach  File  T ool  A d d  a  C om ­

ment  və  T ools  —*•  A dvanced 

— *

  A ttach 

— *

  A ttach 

Sonnd  T ool  A dd  a  Comment  əmrlərindən  birini  yerinə 

yetirmək  və  açılan  dialoq  pəncərəsində  faylın  ünvanını 

müəyyən  etmək  lazımdır.  Daxiletmə  əməliyyatı 

qurtar­


173

dıqdan  sonra  sənəddə  göy  rəngli  «skrepka»  isarəsı  əks 

olunur.  Kursoru  onun  üzərinə  qovub,  siçan  qurğusunun 

sol  düyməsini  sıxdıqda  daxil  edilmiş  fayl  açılacaqdır.

Sənəddə  edilmiş  dəyişikliklərdən  imtina  etmək  la­

zım  olduqda  Fayl  menyusunun  Reveret  əmrini  yerinə 

yetirmək  lazımdır.

Proqramın  əlavə  imkanları

Proqram  vasitəsilə  həmçinin  aşağıdakı  əməliyyatları 

yerinə  yetirmək  olar:

• 

İngilis  dilində  olan  sənədlərdə  mətni  «oxumaq»- 



səsləndirmək  olar.  Sənədin  cari  səhifəsini  «oxumaq»  üçün 

V ie w   —*•  Read  O u t  Loud  —►

  Read  T his  Page  əmrini, 

sənədin  bütün  səhifələrini  «oxumaq»  üçün  isə  O nly 



V ie w  

—*

  Read  O ut  Loud  —+  Read  T o  End 

of 

Docum ent  əmrini  yerinə  yetirmək  lazımdır.

• 

Sənəd  skanerləşmiş  səhifələrin  qrafiki  obrazlarından 



ibarət  olduqda  qrafiki  obrazları  mətnə  çevirmək  olar.  Bu 

halda  qrafiki  obraz  ən  azı  300  dpi  keyfiyyətinə  malik  ol­

malıdır.  Bu  əməliyyatı  yerinə  yetirmək  üçün  Document 

—*  Paper  Capture  —►

  Start  Capture  əmrini  yerinə  ye­

tirmək  lazımdır.

• 

Sənəddəki  şəkilləri  avtomatik  olaraq  aynca  rəsm 



fayllan  kimi  yaddaşda  saxlamaq  olar.  Bunun  üçün  A d ­

vanced 

— *

  Export  A ll  image  əmrini  yerinə  yetirmək  və 

açılan  dialoq  pəncərəsində  rəsm  fayllannın  yerləşəcəyi 

qovluğu  müəyyən  edib  Save  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.

• 

Sənədi 



qeyri-leqal  istifadədən  parolla  v3  elektron 

imza  ilə  qorumaq  olar.  Sənədi  parol  vasitəsilə  qorumaq



174

iKun  D ocum ent  —»  Security  —*  Rectrict  O pening  and

E d itin g   əmnni  yerinə  yetirmək  və  açılan  pəncərədə  sə­

nədin  acılması  və  redaktəsi  üçün  parolu  müəyyən  etmək 

lazımdır  (şək.  17).

Şək.  17.

Sənədi  rəqəmli  imza  ilə  qorumaq  üçün  Docum ent 



— * 

D igital  Signatures  —►

  Sign  this  Docum ent  əmrini  y e­

rinə  yetirmək  və  açılan  dialoq  pəncərələrində  müvafiq  p a­

rametrləri  müəyyən  elmək  lazımdır.


Yüklə 1,11 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin