§2.3. Elektron poçtla elektron sənəd
göndərişinin təşkili
Elektron poçt kitabxanalarda geniş istifadə olunan
müasir
elektron
informasiya
xidmətlərindən
biridir.
Elektron poet xidməti xüsusi poçt proqramları vasitəsilə
həyata keçirilir. Bu gün
ən genis istifadə olunan poet
proqramlarından
biri
Outlook
Express
proqramıdır.
Proqramı yüklədikdə acılan proqram pəncərəsi Sərlövhə.
M enyu və Cari vəziyyət sətirlərindən, Alətlər panelindən
və I$çi sahədən ibarətdir (sək. 1).
$ ə k . 1.
t
130
Isçi sahə dörd hissəyə bölünmüşdür:
1. Əlaqələr paneli
2. Qovluqlar siyahısı
3. Tərkib sahəsi
4. Məlumat sahəsi
Qovluqlar siyahısında qovluqlar ağacvari formada, tərkib
sahəsində qovluqların tərkibi, məlumat sahəsində isə
məlumatların mətni əks olunur (şək. 2).
Sək. 2.
istifadəçinin ünvanına gəlmiş məktublara baxmaq
üçün ilk növbədə alətlər panelinin Poçtu çatdırmaq
( S e n d a n d
Receive) düyməsini sıxmaq və ya Servis
(T ool*) menyusunun eyni adlı əmrini yerinə yetirmək
lazımdır. Bu /aman provayderin poçt serveri ilə əlaqə
yaradılır və avtomatik olaraq istifadəçiyə çatacaq elektron
131
məktublar
proqramın
D axil
olunmuşlar
(Inbox)
qovluğuna köçürülür. Həmin qovluğu açdıqda Outlook
Express pəncərəsinin tərkib sahəsi iki üfüqi hissəyə
ayrılır. Yuxarı hissədə məktubun qayıdış ünvanı, mövzusu
və göndərilmə tarixi haqqında məlumat, aşağı hissədə isə
oxunmuş məktubun' mətni əks olunur (şək. 2).
Daxil olmuş məktubu oxuduqdan sonra Redaktə
(E d it) menyusunun Ləğv etmək (D elete) əmri vasitə
silə ləğv etmək olar. Bu zaman o, ləğv olunmuşlar
qovluğuna əlavə olunacaq. Məktubu oxuduqdan sonra
M üəllifə cavab vermək (R eply) düyməsini sıxmaqla
məktuba cavab göndərmək olar2. Həmçinin göndərilmiş
məktubu digər şəxsə göndərmək olar.
Bunun üçün
M əlumatı başqasına göndərmək (Forward) düyməsini
sıxmaq və açılmış pəncərənin Hara (T o) ünvan sətrində
həmin şəxsin elektron poçt ünvanını yazıb Çöndərmək
(Send) düyməsini sıxmaq kifayətdir (şək. 3). Məktubu
Fayl (F ile ) menyusunun Çap (Print) əmri vasitəsilə
cap etmək olar.
M əktubu hazırlamaq üçün Məlumat (M essage)
menyusunun Y eni məlumat (N ew message) və ya
istifadə etməklə (N e w message using)əmrlərindən
birini yerinə yetirmək lazımdır. Birinci halda məktub, boş
səhifədə - blankda yaradılır, istifadə etməklə (N ew
message using) əmrini yerinə yetirdikdə isə əlavə olaraq
'Məktubun yarlığı açıq konvcrt şəklındədirsə, o məktub oxunmuş hesab
olunur.
t
:
Hunun üçün açılmış pəncərənin ışçı sahəsin» məktubun mətnim
daxil
etmək
v ə
Göndərnuk
(
Send)
düyməsini sıxmuq tələb
olunur
132
məktubu müəyyən blanklarda yaratmaq olar (şək 3). Hor
• iki variantda açılmış pəncərənin Hara (To), Surəti (Cc),
M övzu (Subject) sətirlərində müvafiq olaraq məktubun,
məktubun surətinin alıcılarının ünvanları və məktubun
mövzusu yazılır.
Şək. 3.
Məktubun mətni klaviaturadan və ya D axil etmə
(Insert) menyusunun Mətn faylları (Text from file) və
D axil olunan fayllar (File attachment) əmrləri vasitəsilə
hazır sənədlərdən
daxil
oluna
bilər1.
D axil
etmə
menyusunun müvafiq Üfüqi xətt (Horizotal line), Şəkil
(Picture), Hiperistinad (Hyperlink) əmrləri vasitəsilə
məktuba üfüqi xətt, şəkil, hiperistinad daxil etmək olar.
' Sonad bu /aman açılmıj рнпсгтЛэю fayllar siyahısından
seçilir.
133
Iş prosesində səhv etmək ehtimalı olduğu üçün
Servis (T o o ls) menyusunda Y azılış qaydası (Spelling)
və Ü nvanı yoxlamaq (Check name) əmrləri müvafiq
olaraq orfoqraliyanı və ünvanın ünvan formatına uyğun
olub-olmamasını yoxlamağa xidmət edir. Məktubu kənar
səxslərin
oxumasının
qarşısının
almaq
üçün
Servis
(T ools)
menyusunun
Kodlaşma
(Encrypt)
əmri
vasitəsilə R əqəm li imza ilə kodlaşdırırlar. Bunun üçün
Rəqəmli vəsiqəyə sahib olmaq lazımdır. Rəqəmli imza
Rəqəmli vəsiqənin tərkib hissəsi olub məktubun məhz
məktub göndərən şəxsdən gəldiyini təsdiq edir.
Redaktə (E d it) və Format (Format) menyulan
məktubun
mətnini
redaktə etməyə və tələb olunan
müəyyən formaya salmağa imkan verir. Redaktə (E d it)
menyusunun:
• L əğ v (Undo) və Təkrar
(Redo) əmri müvafiq
olaraq axırıncı yerinə yetirilmiş əmrləri ləğv və təkrar
edir.
• Kəsmək
(Cut)
əmri
qeyd
olunmuş
mətn
fraqmentini kəsib, mübadilə buferində saxlayır.
• Surətini almaq (Copy) əmri qeyd olunmuş mətn
fraqmentinin surətini mübadilə buferində saxlayır.
• H iperistinadı ləğv etmək (Удалить гиперссылку.
Remove Hyperlink) əmri qeyd olunmuş hiperistinadı
ləğv edir.
Format (Form at) menyusunun:
•
Stil (Style) və Şrift (Font) əmrləri uyğun olaraq
mətninin stilini, sriftini müəyyən etməyə xidınot edir.
П 4
•
Boşluğu artırmaq (increase Indent) əmri mətn
ücün
səhifənin
solundan
boş
məsafəni
artırır.
Boşluğu
azaltmaq
(Decrease Indent)
həmin
əməliyyatın əksini yerinə yetirir.
•
Fon (Background) əmri məktubu şəkilli və ya
rəngli səhifədə yaratmağa imkan verir.
•
Kodlaşma növü (Encoding) əmri müxtəlif əlifba
kodlaşmasından istifadə etməyə imkan verir.
•
H T M L şəklində (Rish Text H T M L ) və A d i mətn
(Plain text) əmrləri məktubu H T M L formatında və
ya adı mətn sənədi kimi yaratmağa imkan verir.
•
Blank
tətbiq etmək (Apply Stationery) əmri
istifadə olunan blankı yenisi ilə əvəz etməyə imkan
verir.
daradılm ış məktubu göndərmək üçün Fayl (F ile)
menyusunun
Göndərmək
(Send) düyməsini
və
ya
Sonradan
göndərmək
(Send later)
əmrini
yerinə
yetirmək lazımdır. Birinci halda məktub dərhal, ikinci
halda isə məktub Göndərilən (Outbox) qovluğunda
toplanılır və Outlook Express proqramı ilə iş seansı
bitdikdən sonra ünvan sahibinə göndərilir1.
Gələcəkdə məktubun mətni lazım olarsa, onu Fayl
(File) menyusunun N ecə saxlamalı (Save as) əmri
vasitəsilə Qaralama (Drafts) və ya digər məqsədəuyğun
hesab etdiyiniz qovluqda saxlamaq məsləhətdir.
Ünvanda uıhv olduqda moklub ünvan sahibina göndorilu bilmir.
135
§2.4. F T P xidməti vasitəsilə elektron sənəd
göndərişi
Elektron sənəd göndərişində böyük həcmli informa
siyanın mübadiləsi üçün internetin F T P xidmətindən is
tifadə olunur. F T P xidməti Ғ Г Р arxivlərində
toplan
mış informasiyanın mübadiləsini təmin edir. Bu xidmət
xüsusi F T P -klient proqramları ilə reallaşır. Bu proqram
lardan biri W indows Commander proqramıdır. Windows
Commander proqramı C .G hisler& C ' (İsveçrə) şirkətinin
prezidenti Kristian Qisler tərəfindən yaradılmışdır. P ro
qram yükləndikdə açılan proqram pəncərəsi başlıq və
əsas menyu sətirlərindən, alətlər
panelindən, düymə və
siyahı şəklində disk götəricilərindən, cari qovluq sətrin
dən, sağ və sol fayl panellərindən, əmr və cari vəziyyət
sətirlərindən, funksional düymələr panelindən ibarətdir
(şək. 1).
$ ə k . 1.
136
Q eyd edək, ki, alətlər
panelinin, düymə və siyahı şək
lində disk göstəricilərinin, cari qovluq göstəricisinin, əmr
və can və/.iyyət sətirlərinin, funksional düymələr panelinin
ekranda əks olunması Configration menyusunun O p ti
ons əmrini yerinə yetirdikdə açılan Configration dialoq
pəncərəsi vasitəsilə tənzimlənir (sək. 2).
$ək. 2,
İstifadəçi həmçinin alətlər panelinin ekranda əks olunma
sını və alətlərin sayını,
alətlərin nişanlarını öz tələbatına
uyğun tənzimləyə bilər. Bunun üçün o,
Configration
menyusunun Button Bar əmrini yerinə yetirməlidir. A çı
lan Change button bar dialoq pəncərəsində (sək. 3) aləti
qeyd edib Delete düyməsini sıxmaqla aləti ləğv etmək,
kursoru leon sahəsində lazımı nişanın üzərinə qoyub si
137
çan
qurğusunun sol düyməsini sıxmaqla qeyd olunmuş
alətin nişanını dəyişmək olar. Alətlər panelinə yeni alət
daxil etmək üçün isə ilk öncə alətin paneldə mövqeyini
müəyyən edib, Append düyməsini sıxmaq və Comm and
sətrində alətin yerinə yetirəcəyi əməliyyata uyğun əmri
müəyyən etmək lazımdır. Əmr klaviaturadan, açılan siya
hıdan və ya 3 düyməsini sıxmaqla açılıan Browse dia
loq pəncərəsi vasitəsilə Language qovluğundan seçilir.
Alətlər panelində edilmiş
dəyişikliklərin aktiv olması
üçün
Change
button
bar dialoq
pəncərəsinin
О Ҝ
düyməsini sıxmaq lazımdır.
Şək. 3.
Fayl panellərində informasiya daşıyıcısının, şəbəkə ehtiya
tının və ya F T P arxivinin fayl strukturu müxtəlif görü
nüşdə əks olunur. Bu görünüşlər Show menyusunun
müvafiq əmrləri'ilə tənzimlənir. Paneldə konkret inlorma-
siya daşıyıcısının əks olunması üçün
informasiya d a
şıyıcısına müvafiq düyməni sıxmaq və ya disk göstəricisi
siyahısından informasiya daşıyıcısının adını seçmək lazım
dır. Paneldə şəbəkə ehtiyatının əks olunması üçün **
13
t
düyməsini sıxmaq və ya disk götəricisi siyahısından şə
bəkə göldrıcisini-Network Neighborhood adını seçmək
Lazımdır. Bundan sonra paneldə əks olunan şəbəkə göstə-
ncısı vasitəsilə şəbəkəyə daxil olub, tələb olunan
şəbəkə
ehtiyatını seçmək lazımdır. Q eyd edək ki, paneldə işçi
stolun tərkibi alternativ olaraq,
C om m and menyusunun
O p e n D e sc to p F older
əmrini yerinə yetirməklə də tə
min olunur.
F T P arxivi ilə əlaqə yaratmaq üçün N e t menyusu
nun F T P C o n n ect əmrini yerinə yetirmək, açılan C on
nect to ftp server dialoq pəncərəsində müvafiq F T P arxi
vinə qoşulmanın adını qeyd edib, Connect düyməsini
sıxmaq lazımdır (şək. 4 ). Q eyd edək ki, bir seans
müddətində on ədəd F Г Р arxivinə qoşulmaq olar.
Şək. 4.
Qoşulmanın nəticəsi növbəti açılan pəncərədə əks olunur.
Qoşulma uğurla nəticələndikdə Ғ Г Р arxivin fayl struk
turu cari paneldə əks olunacaq. Fayl arxivinə yeni q o
şulma yaratmaq üçün Connect to ftp server dialoq pənc
ərəsinin N ew Connection
düyməsini sıxmaq və açılan
139
pəncərədə qoşulmanın adını və arxivin ünvanını müəyyən
etmək, ehtiyac olarsa,
qoşulma üçün istifadəçinin adım
və,parolu daxil etmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır
(şək.5). Bu zaman yeni qoşulma qoşulma siyahısında
əks olunacaq.
Şək. 5.
F T P arxivindəki informasiyanı əldə etmək üçün ilk öncə
digər paneldə informasiyanın saxlanacağı diskin və ya
qovluğun fayl strukturu əks olunmalıdır.
Bundan sonra
arxivdəki informasiyanı qeyd edib, klaviaturanın və ya
funksional düymələr panelinin F 5 düyməsini sıxmaq və
açılan D ow nload pəncərəsində əməliyyatın yerinə yetiril
məsi üçün O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman
F T P arxivindəp informasiyanın əldə olunma prosesi
pəncərədə əks olunur. Böyük həcmli
informasiyaların
F T P arxivindən əldə olunması zamanı D ow nload pənc
ərəsinin D ow nload in background [separate thread] pa
rametrini seçib O K düyməsini sıxmaq məsləhətdir. Bu
zaman F T P arxivindən informasiyanın əldə olunma pro-
140
sesı yem pəncərədə əks olunur və istifadəçi informasiyanın
əldə olunmasını gözləmədən digər əməliyyatları yerinə ye
tirə bilər.
у
Eyniadlı informasiya cari diskdə və ya qovluqda ol
duqda bu zaman açılan Jtp dialoq pəncərəsində O ver
write düyməsini sıxmaqla informasiyanı yeniləşdirmək,
Renam e düyməsini sıxmaqla əldə olunan informasiyanı
yeni adla saxlamaq, Cansel düyməsini sıxmaqla isə F T P
arxivindən informasiyanın əldə olunma əməliyyatından im
tina etmək olar (şək. 6). Əgər F T P arxivindən
infor
masiya əldə
olunma əməliyyatı müəyyən səbəblərdən
tam başa çatmadıqda, arxivə qoşulub informasiyanı təkrar
əldə olunma əməliyyatını yerinə yetirmək və bu zaman
acılan ftp dialoq pəncərəsində R esum e Aborted download
düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman informasiyanın əldə
olunması əməliyyatı «bərpa» olunacaqdır.
$ək. 6.
N 1
İnformasiya daşıyıcısında olan informasiyanı F T P arxivinə
əlavə etmək üçün digər paneldə göndəriləcək fayllan
müəyyən edib, qeyd etmək və yenə də
klaviaturanın və
ya funksional düymələr panelinin F 5 düyməsini sıxmaq
və açılan ftp pəncərəsinin О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır
(şək. 7 ).
r f O k n l W l f c rnU dm d
I W S M k n D d S H n « t o c t W
л К
Şək. 7.
W indows Commander həmçinin bir sıra mühüm əmə
liyyatların-informasiyanın arxivləşdirilməsini, arxivin açıl
masını, böyük həcmli faylın informasiya daşıyıcısının tu
tumuna uyğun bölünməsini, bölünmüş fayllann yenidən
birləşdirilməsini, sənədin çap olunmasını təmin edir. Qeyd
olunmuş informasiyanı arxivləşdirmək üçün Files menyu
sunun Pack əmrini yerinə yetirmək və açılan Pack Files
142
pəncərəsində arxivin formatını və ünvanını müəyyən edib
O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Arxivi açmaq üçün isə
onu qeyd etmək və Files menyusunun U npack S p eci-
ficFUes əmrini yerinə yetirmək və açılan Unpack files
pəncərəsində arxivdən azad olunacaq fayllarm ünvanını və
formalını müəyyən edib О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır
(şək. 8 ).
Şək. 8.
Böyük həcmli faylı informasiya daşıyıcısının tutumuna
uyğun
«bölmək»
üçün faylı qeyd etmək və Files
menyusunun S p lit File əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
Bundan sonra açılan pəncərədə açılan siyahıdan
infor
masiya
daşıyıcısının
tutumunu
müəyyən
edib
O K
düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 9 ).
Şək. 9.
143
«Bölünmüş» faylları birləşdirmək üçün onları qeyd etmək
və Files menyusunun Combine Files əmrini yerinə ye
tirmək lazımdır. Q eyd edilmiş sənədi çap etmək üçün isə
Files menyusunun Print əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
§ 2.5.
Ariel 1.4.1 proqramı vasitəsilə elektron
sənəd göndərişi
Ariel elektron sənəd göndərişi xidməti üçün hazır
lanmış və əksər qabaqcıl Q ərb ölkələrinin kitabxanala
rında uğurla tətbiq olunan proqramdır. Proqram kağız
üzərindəki sənədin elektron obrazının digər Ariel stansiy
asına və «patrona» çatdırılmasını təmin edir. Qeyd edək
ki, Ariel stansiyası dünyanın müxtəlif nöqtələrində yer
ləşmiş
Ariel proqramı yüklənmiş kompüterlər, «patron»
isə digər informasiya sifarişçiləridir.
Kağız üzərində olan sənədi patrona və ya Ariel
stansiyasına göndərmək üçün ilk öncə, onu skanerləşdir-
məklə elektron formaya çevirmək lazımdır. Bunun üçün
sənədin səhifəsini skanerin oxunma sahəsində yerləşdirib,
Docum ent menyusunun Send əmrini yerinə yetirmək və
ya alətlər panelinin
düyməsini sıxmaq lazımdır'. Bu
zaman Scan dialoq pəncərəsi açılır (şək. 1).
'Bıı əməliyyat həmçinin kontekst menyunun Scan əmrini yerinə
yetirməklə də həyata keçirilə bilər.
144
Şək. 1.
istifadəçi dialoq pəncərəsində skanerləsdirmə parametrlə
rini müəyyən etməlidir. Belə ki, o, Paper Size açılan siy
ahısından qrafiki obraz üçün
səhilənin ölçüsünü, R eso
lution açılan siyahısından keyfiyyət
ölçüsünü, Formal
siyahısından qrafiki obrazın formatını (rəngli, ağ-qara və
s. olmasım), Dispositon
sahəsində isə səhifənin alınmış
qrafiki obrazının Ariel stansiyasına, patrona göndərmək və
ya arxivdə saxlamaq rejimlərindən birini müəyyən etm ə
lidir Sonra View düyməsini sıxmaq məsləhətdir. Bu za
man skaner işə düşərək səhifənin qrafiki obrazını ha/jr-
layır və o. görünüş sahəsində əks olunur. Qraliki obraz
kitabxanaçını qane etmədikdə o, skanerləsdirmə para
metrlərini dəyişib, Rescan düyməsini sıxmaqla yenidən
səhifəni
skanerləşdirə
bilər.
Skanerləşdirmə
müvəffə
qiyyətlə yerinə yetirildikdən sonra Scan düyməsini sıxmaq
lazımdır Səhifənin qrafiki obrazı Dispositon
sahəsində
seçilmiş rejimdən asılı olaraq Send
Queue, Delivery
145
Q ueue, Received Q ueue, Archive Queue pəncərələrində
əks olunur.
Ariel
stansiyasına,
patrona
göndəriləcək,
daxil
olunmuş və arxivdə saxlanılmış sənədlərə baxmaq üçün
müvafiq olaraq Send Queue, Delivery Queue. Received
Queue. Archive
Q ueue pəncərələrində sənədi qeyd et
mək və D ocum ent menyusunun V iew əmrini yerinə ye
tirmək lazımdır. Sənədin ilk səhifəsi acılan View D ocu
ment dialoq pəncərəsində əks olunur (şək. 2).
"1Й
в . * **
щ
Jj
Щ
4
Jgffl
_ 1
ı|
i
һф
Јјш
*»•« ft
—'•гЈј
i
—"Jj
*1
T W A IN 1
‘l/»/ı//rrıOVw,-
шш
_1
Sək. 2.
Sənədin növbəti və cari səhifədən əvvəlki səhifəyə keçid
dialoq pəncərəsinin Next Page və Prcvios Page düymələn
vasitəsilə təmin olunur. Sənədin konkret səhifəsinə keçid
isə dialoq pəncərəsinin Со / o düyməsini sıxmaqla,həyala
keçirilir. Düyməni sıxdıqda açılan
Goto Page dialoq
к 40
pəncərəsində səhifənin nömrəsini müəyyən etmək və О К
düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 3). Kitabxanaçı sənədin
səhifələrinin effektiv görünüşünə nail olmaq üçün konkret
səhifəni 90. 180 və 270 dərəcəli bucaq altında fırlada b i
lər. Bunun üçün
Rotate Page düyməsini sıxmaq və
açılan eyniadlı dialoq
pəncərəsində dönmə bucağını
müəvyan edib, О Ҝ düyməsini sıxmaq
kifayətdir (şək.
4 ).
Şək. 4.
Bundan əlavə kitabxanaçı göndəriləcək və ya arxivdə
saxlanılacaq sənəddə keyfiyyətsiz səlıifəni digəri ilə əvəz,
təkrar olunan və ya əhəmiyyətsiz hesab etdiyi səhifəni
ləğv, çatışmayan səhifəni
sənədə əlavə edə və səhifədən
fraqment kəsə bilər. Cari səhifəni basqası ilə əvəz etmək
uçun yeni səhifəni skanerin oxuma qurğusunda yerləşdir
dikdən sonra Replace Page düyməsini sıxmaq və açılan
dialoq pəncərəsində (sək. 5) S am düyməsini sıxmaqla
skanerləşdirmək lazımdır. Skanerləşən səhifənin qrafiki
obrazı Preview sahəsində əks olunacaqdır. Qrafiki obraz
normal keyfiyyətə malik olarsa. O K düyməsini sıxmaqla
səhifənin «əvəz edilməsinə nail olmaq olar. Sənədə çalış-
147
mayan səhifələr daxil elmək üçün isə çatışmayan səhifəni
skanerin oxuma qurğusunda yerləşdirdikdən sonra Insert
Page düyməsini sıxmaq və açılan dialoq pəncərəsində
Scan düyməsini sıxmaqla skanerləşdirmək lazımdır. Ska-
nerləşmə uğurla bitdikdən sonra O K düyməsini sıxmaq
lazımdır. Sənədin təkrar olunan və ya əhəmiyyətsiz hesab
olunan səhifəsini ləğv etmək üçün dialoq pəncərəsinin
Delete Page düyməsini sıxmaq kifayətdir.
Şək. 3
Səhifədən müəyyən fraqment kəsmək üçün dialoq pəncə
rəsinin Crop düyməsini sıxmaq və kursoru hərəkət etdir
məldə fraqmenti müəyyən etmək lazımdır (şək. 6).
Daxil olan sənədi çap elmək üçün isə sənədi Send
Queue pəncərəsində qeyd etmək və Document menyu
sunun Print əmrini yerinə yetirmək lazımdır və açılan
Print dialoq pəncərəsində çap parametrlərini müəyyən el
mək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır.
145
Sək. 6.
Send Q ueue və Delivery Queue pəncərələrindən
sənədin göndərişini, Received Queue pəncərəsində isə çap
olunan sənədin çapını müvəqqəti olaraq dayandırmaq
üçün Docum ent menyusunun H old əmrini yerinə yetir
mək lazımdır. Bu zaman sənəd «Helt» statusuna malik
olacaqdır və «növbəyə qoyulacaqdır». «Növbəyə qoyul
muş» sənədi yenidən göndərmək və ya çap etmək üçün
Docum ent menyusunun Release əmrini yerinə yetirmək
və ya Ш düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman sənəd
üçün «Ready» statusu müəyyən olacaq.
Daxil olunmuş və göndəriş üçün nəzərdə tutulmuş
sənədin
surətini
arxivdə
saxlamaq
üçün
Document
menyusunun Save əmrini yerinə yetirmək və ya ^ alə-
tmı sıxmaq lazımdır. Bu zaman açılan pəncərənin (sək.
7 ) müvafiq sahələrinə sənədin identikləşmə nömrəsini,
149
faylın adını, ehtiyac olarsa, sənəd haqqında şərhi daxiJ
edib O K düyməsini sıxmaq lazımdır.
Sək. 7.
Kitabxaııaçı
Send və Received
pəncərələrində qeyd
olunmuş qeyri-aktiv sənədi ləğv edə bilər. Adətən bu
sənəd pəncərələrində müəyyən sayda sənəd saxlanılır. Bu
saydan artıq sənəd avtomatik olaraq ləğv olunur. Sənədi
ləğv etmək üçün Document menyusunun D elete əmrini
yerinə
yetirmək
lazımdır.
Bundan
əlavə
Settings
menyusunun Preferences əmrini yerinə yetirməklə açılan
References pəncərəsində Send and Delete və Print and
Delete parametrlərini seçməklə müvafiq olaraq sənədi
göndərdikdən və ya çap etdikdən sonra avtomatik ləğv
olunmasına nail olmaq olar. Bu pəncərədə həmçinin
pəncərədə əks olunan qeyri-aklıv sənədlərin maksünai
sayını müəyyən etmək olar (şək. 8). Həmçinin dialoq
pəncərəsinin L im it Documents To sahələrinə Send və
Received pəncərələrində əks olunacaq sənədlərin maksi
mal sayını daxil ctrnək olar.
150
Şək. 8.
Sənədi həmçinin idxal edib stansiyaya və patrona gön
dərmək olar. Sənədi idxal edib növbəti stansiyaya gön
dərmək üçün ilk növbədə
Docum ent —* Import
—►
S en d əmrini yerinə yetirib açılan pəncərədə göndəriləcək
elektron sənədi informasiya daşıyıcısından seçmək və
Open düyməsini sıxmaq lazımdır. Acılan növbəti
pənc
ərədə D ocument ID sahəsində sənədin identikləşmə
nömrəsini.
To sahəsində stansiyanın IP və ya F T P
ünvanını1 miiəyyən etdikdən sonra bibliographic düyməsini
sıxmaq və
növbəti pəncərədə sənəd üçün biblioqrafik
məlumatlan daxil etmək lazımdır (şək. 9 ).
Ч
р
və ya F T P ünvanlarını həmçinin
S e l e c t
düyməsini sıxmaqla
sryahıdan seçmək olar
151
Şək. 9
Sənədi idxal edib patrona göndərmək ücün Docum ent
—►
Import —►
S en d T o Patron əmrini yerinə yetirmək
və açılan Import pəncərəsində göndəriləcək sənədin ünva
nını müəyyən edib, Open düyməsini sıxmaq lazımdır.
Növbəti açılan S en d to Patron pəncərəsində patronu se
çib, sənədə identifikasiya nömrəsi müəyyən etdikdən
sonra Ribliogkaphic düyməsini sıxmaqla biblioqrafic m ə
lumatları daxil etmək lazımdır. Bundan sonra isə Send
düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 10).
Q eyd edək ki, patron yeni şəxs olduqda pəncərənin
A d d düyməsini sıxmaqla patron haqqında informasiyanı
açılan ünvan kitabçasının müvafiq sahələrinə daxil elmək
və O K düyməsini sıxmaq lazımdır (şə k .ll). Bundan
sonra yeni patron patron siyahısına əlavə ediləcəkdir. Edit
və Edit E -m ail düymələrini sıxmaqla
müvafiq olaraq
152
qeyd olunmuş palronun şəxsi məlumatlarını və elektron
poçt ünvanını redaktə elmək olar
Şək. 10
Şək. 11.
153
Göndərilmiş sənədi kitabxanaçı digər patrona və ya
Ariel stansiyasına göndərə bilər. Bunun üçün sənədi qeyd
etriıək, D ocum ent menyusunun S end əmrini yerinə ye
tirmək, açılan pəncərədə yeni Ariel stansiyasının ünvanını
müəyyən etmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır.
Bundan sonra monitorda göndərilmə əməliyyatı haqqında
məlumat pəncərəsi əks olunur.
§ 2 .6 . Adobe Acrobat Professional 6 .0
A dobe Acrobat Professional 6.0 proqramı kitabxa
nalarda elektron sənəd göndərişində, elektron kitabxana
ehtiyatlarının yaradılmasında genis istifadə olunur. O ,
kağız üzərində maddiləşmiş informasiyaların və müxtəlif
tipli elektron sənədlərin P D F formatına çevrilməsini tə
min edir.
A dobe A crobat 6 .0 proqramı kursoru Baş m en yu
nun Proqramlar bölməsində və ya lsçi stolda yerləşən
proqram yarlığının- m üzərinə qoyub siçan qurğusunun
sol düyməsini iki dəfə sıxmaqla yüklənir. Bu zaman
proqramın əsas interfeys pəncərəsi ekranda əks olunur.
İnterfeys pəncərəsi aşağıdakı elementlərdən təşkil edilmiş
dir və istifadəçi ilə proqram arasında əlaqəni təmin edir:
(şək. 1)
• M enyu sətri
• Alətlər paneli
• Sənəd pəncərəsi
• Naviqasiya paneli
• Kömək paneli.
154
• « «
s e t
i
О С
$ək. 1.
Menyu sətri 8 ədəd menyudan təşkil edilmişdir1.
H ər bir menyu, menyuya daxil olduqda əks olunan əmr
lər siyahısından ibarətdir.
Proqramın yerinə yetirdiyi
bütün əməliyyatlar əsasən bu əmrlər vasitəsilə yerinə ye
tirilir. Bir sıra əməliyyatlar alternativ olaraq müvafiq alət
lər panelinin alətləri və «qızğın düymələr» vasitəsilə də
yerinə yetirilə bilər. Menyunun alternativ yerinə yetirilən
əmrinin adının sol tərəfində alətin işarəsi, sag tərəfində isə
«qızgııı düymə» verilmişdir. Alətlər paneli özündə bir sıra
əsas əməliyyatları yerinə yetirən alətləri özündə saxlayır.
Proqram da aşağıdakı alətlər panelləri nəzərdə tutulmuş
' Menyu sairinin pəncərədə əks olunması V ie w —’ M enu B ar əmri
vasitəmlə tənzimlənir.
155
dur: A dvanced Commeting, Advanced Editing. Basic.
Commenting, Edit. File, H ow To, Meeasuring, N aviga
tion, Rotate View, Tasks, Z o o m .
Adətən interfeys
pəncərəsində bütün alətlər panelləri deyil, yalmz istifadə
olunan alətlər panelləri əks olunur.
Konkret alət paneli
nin pəncərədə əks olunması V iew —> Toolbars əmrini
yerinə yetirdikdə açılan alt menyunun alətlər panelinin
adına uyğun əmrini yerinə yetirməklə tənzimlənir. Alətlər
panelləri sürüşkən olduğuna görə, istifadəçi onları pəncə
rənin istənilən yerində yerləşdirə bilər.
Yeni yaradılan, baxış və ya redaktə olunmaq üçün
informasiya daşıyıcılarından çağnlan sənəd, sənəd pəncə
rəsində əks olunur. Sənədin bir səhifəsindən digər sah ib
lərinə keçid naviqasiya alətlər paneli vasitəsilə həyata ke
çirilir.
Sənəd
pəncərəsinin
və
sənədin
səhifələrinin
görünüşü V ie w menyusunun müvafiq əmrləri vasitəsilə
tənzimlənir: Belə ki, sənəd pəncərəsi üfüqi və şaquli isti
qamətdə yerləşmiş xətkeşlərə və şəbəkəyə malik ola bilər.
Sənəd pəncərəsində xətkeşlərin və şəbəkənin əks olunması
müvafiq olaraq V ie w —» Rules, V iew —» Grid əmrləri
vasitəsilə tənzimlənir, istifadəçi tərəfindən müəyyən olunan
müxtəlif miqyasda sənədin səhifələrinin görünüşünə nail
olmaq olar. Buna V iew —♦ Z oom T o əmrini yerinə ye
tirdikdə açılan
dialoq pəncərəsində müvafiq
miqyası
müəyyən etməklə nail olmaq olar (şək. 2 ).
56
Şək. 2.
Bundan əlavə V iew menyusunun
Actual Size
və Fit P age əmrlərini yerinə yetirməldə müv< fiq olaraq
sənədin real görünüşünə, yalnız bir səhifənin görünüşünə,
A u to m a tic a l Scroll əmrini yerinə yetirməklə isə
sə
nədlərin səhifələrinin oxu üçün avtomatik sürüşdürülmə-
smə naıi olmaq olar. Menyunun Rotate V iew
— >
C lockw ise və Rotate V iew —> Counterclock W ise
əmrləri isə sənəddə səhifələrin saat və saat əqrəbinin ək
sinə hrianmış formada görünüşünü təmin edir.
Naviqasiya paneli Bookmarks, Signatures. Layers,
Page. Comments bölmələrindən ibarətdir və sənədin kon
kret yerinə və səhifəsinə,
sənədə daxil edilmiş qeydlərə
avtomatik keçidi təmin edir. V ie w —» N avigation Tabs
—* O pen Navigation Panel əmrini yerinə yetirməklə
naviqasiya panelinin pəncərədə əks olunmasına, V iew
N avigation T abs —» Close Navigation Panel əmrini
yermə yetirməklə isə naviqasiya panelinin pəncərədən
«gizlədilməsinə» nail olmaq olar.
Kömok paneli proqramla işləmək üçün arayışdan
istifadəni təmin edir. Paneli «gizlətmək» üçün Hide
düyməsini sıxmaq lazımdır.
157
A d obe A crobat 6 . 0 sənədinin yaradılması, yaddaşda
saxlanılması və çapı
*
Л
*
* ч - г /
а
. '■*
•. i " V
Yeni A dobe A crobat 6.0 sənədim, informasiya da-
şıycısmda yerləşən bir və ya bir neçə A ulcad, Micrasoft
Office, H T M L fayllarını və həmçinin skanerləşdirməklə
alınan səhifənin qrafiki obrazını P D F formatına çevir
məklə yaratmaq olar.
Sənəd bir fayl əsasında yaradıldıqda, File
—*■
C re
ate P D F
—*■
From File əmrini yerinə yetirmək və açılan
dialoq pəncərəsində faylın tipini və ünvanını müəyyən e t
dikdən sonra Орел düyməsini sıxmaq lazımdır. Sənəd bir
neçə fayl əsasında yaradıldıqda isə ilk öncə File —» C re
ate P D F —►
From M ultiple Files əmrini yerinə yetir
mək və açılan Create P D F From M ultiple Documents
pəncərəsinin (sək. 3) Browse düyməsini sıxmaqla açılan
növbəti dialoq pəncərəsində faylları müəyyən etmək və
A d d düyməsini sıxmaq lazımdır. Seçilmiş fayliar Create
P D F From M ultiple Documents pəncərəsinin Files to
Combine sahəsində əks olunduqdan sonra isə cari pənc
ərənin О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır.
$ək. 3.
! 58
Sənədi, W eb səhifəni P D F formatına çevirməklə
varalmaq ücün isə F ile —►
C reate P D F From W eb
P age əmrini yerinə yetirmək və açılan Create P D F From
W eb Page dialoq pəncərəsində səhifənin U R L ünvanını
müəyyən etmək və Create düyməsini sıxmaq lazımdır.
Səhifənin qrafiki obrazı əsasında P D F sənədinin y a
radılması üçün səhifəni skaner qurğusunun oxunma sa
həsində yerləşdirmək və File —*■ Create P D F —+ From
Scanner əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açı
lan Create P D F From Scanner adlı dialoq pəncərəsinin
Device açılan siyahısından kompüterə qoşulmuş skanerin
adını. Format açılan siyahısından isə qrafiki obrazın for
matını müəyyən etmək və Scan düyməsini sıxmaq lazım
dır (şək. 4 ) *
1. Bundan sojıra skanerlə əlaqə yaradılır və
skanerləşdirmə ustasının ilk pəncərəsində skanerləşdimıə-
nin tipini və
keyfiyyətini müəyyən edib Scan düyməsini
sıxmaq lazımdır. Bu zaman skanerləsmə prosesi başlayır2.
Cari səhifə skanerləşdikdən sonra növbəti səhifəni ska-
nerləşdirmək üçün istifadəçi onu skanerin oxuma sahə
sində yerləşdirib, ekranda əks olunan Acrobat Scan P lu g
in dialoq pəncərəsinin Next düyməsini sıxmaqla skaner-
ləşdirmə işini davam etdirə bilər (şək. 4a). Bütün səhi
fələr skanerləşdikdən sonra Acrobat Scan Plug-in dialoq
pəncərəsinin
Done düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu za
man skanerləşmiş səhifələrin açılan qrafiki obrazlarından
Kıtabxanaçı həmçinin ehtiyac olarsa obrazın sıxılma dərəcəsini
Minıyhmkünü hərəkat etdirməklə dəyişə bilər.
1 istifadəçi skanerləşmə prosesinin gedişini açılan pəncərədə izləyə
bibr
159
yaradılmış yeni P D F sənədi sənəd pəncərəsində əks olu
nur.
»*ftı *
V* >•*
•
Омам
a p »
К Г te o * r«
O İP»** T* СагЧ Вкд an
•
‘team
ВЕЕЯПЯВ *
ГЈ ч т »
------------------- :--------------------------- - V » > • >
r s n r s s n
Şək. 4.
Şək. 4a.
Sənədi həmçinin mübadilə bufenndə olan informa
siya əsasında da yaratmaq olar. Bu üsulla P D F sənədi
yaratmaq üçün ilk öncə digər sənədlərdə müəyyən hissə
nin surətini mübadilə buferində saxlamaq lazımdır. Bun
dan sonra isə File —►
Create P D F —►
From C lip
board Image əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
Yaradılmış P D F sənədini yaddaşda saxlamaq üçün
File —►
Save əmrim yerinə yetirmək və açılan dialoq
pəncərəsində sənədin ünvanını müəyyən etmək lazımdır.
Q eyd edək ki, bu əmrdən həmçinin mövcud sənəd üzə
rində edilmiş dəyişikliklərin yaddaşda saxlanılması üçün
də istifadə edilir. Mövcud sənədin ünvanı əvvəlcədən
müəyyən olunduğu üçün sənədin ünvanını müəyyən et
məyə ehtiyac olmur və bu səbəbdən dialoq pəncərəsi
açılmır. Sənədi həmçinin scrtifikatlı sənəd kimi yaddaşda
saxlamaq olar. Bu məqsədlə istiladəçi rəqəmli ID nöm
rəsinə malik olmalıdır. Bu üsul sənədin etibarlı qorunma-
A cıobdl Sı:«>n P lu g in
Next Page
©Söntof dw*?]
Next
] C
Done
160
sını təmin edir və yalnız sertifikata malik səxslərin sənəd
dən istifadəsini təmin edir. Elektron kitabxanalar ümumi
istifadə üçün yaradıldığına görə bu üsuldan nadir hal
larda, xüsusi təyinatlı elektron sənədlərin yaradılması üçün
istifadə olunur.
Praktikada sənəd haqqında müəyyən məlumatlar-sə
nədin müəllifi, sərlövhəsi, aid olduğu mövzu sahəsi, açar
sözlər və s. daxil etmək tələb olunur. Bu məqsədlə File
—►
D ocum enties Properties əmrini yerinə yetirmək və
acılan dialoq pəncərəsinin müvafiq sahələrinə tələb olunan
məlumatları daxil etmək lazımdır.
Sənədi cap etməzdən əvvəl File —* Print Setup
əmrini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində sə
hifənin Ölçü formatını £A4, A 5 və s.) və çapın istiqa
mətini müəyyən etmək lazımdır. Bundan sonra F ile —►
Print əmnni yerinə yetirib, acılan Print pəncərəsində çap
parametrlərini - cap olunacaq səhifələri, nüsxələrin sayını
və s. müəyyən etmək lazımdır. Q eyd edək ki, sənədi çap
etdikdə ona əlavə edilmiş qeydlər çap olunmur. Qeydləri
sənədlə birlikdə və ya аупса çap etmək üçün File —»
Print W ith Comments əmrini yerinə yetirmək və açılan
Sum m arize Options dialoq pəncərəsində şərhin çap pa
rametrlərini (sənədlə birlikdə və ya aynca çapolma para
metrini, tarixə, müəllifə, tipinə və ya yerləşdiyi səhifənin
nömrəsinə görə nizamlanma parametrini, şriftin
ölçü pa
rametrini və s.) müəyyən etmək lazımdır (şək. 5).
161
Şək. 5.
Sənədi həmçinin uzaq məsafədə yerləşən istifadə
çiyə elektron poçt vasitəsilə göndərmək olar. Bunun üçün
File
— *■
Send By Email
fo r
R eview əmrini yerinə ye
tirmək və açılan dialoq pəncərəsində ünvan sahibinin
ünvanını müəyyən etmək, ehtiyac, olarsa pəncərənin M es
sage to Rcviewwers
sahəsinə istifadəçiyə ünvanlanmış
əlavə məlumat yazmaq
və Send düyməsini sıxmaq la
zımdır (şək. 6 ).
9
162
$әк. 6.
Sənəd üzərində redaktə əməliyyatları
P D F sənədini redaktə etmək üçün ilk öncə onu
sənəd pəncərəsinə çağırmaq lazımdır. Bu əməliyyat File
—♦ O pen əmrini yerinə yetirdikdə açılan dialoq pəncərə
sində redaktə olunacaq sənədin ünvanını müəyyən et
məklə yerinə yetirilir. Sənəd qrafiki təsvirdən və mətndən
ibarət ola bilər. M ətn üzərində redaktə əməliyyatı apar
maq üçün ilk öncə T ools
— >
Advanced E diting —►
T o u ch U p T ex t T ool, qrafiki təsvirlər üzərində redaktə
əməliyyatları aparmaq üçün isə T ools
—*
A dvanced E d
iting —* T o u ch U p O bject T ool əmrini yerinə yetirmək
163
və
müvafiq olaraq redaktə olunan mətn və qrafiki təsvir
sahəsini müəyyən etmək lazımdır1. Redaktə olunan mətn
sahəsində qeyd olunmuş mətn fraqmentinin yerini dəyiş
mək və qeyd olunmuş mətn fraqmentinin surətini redaktə
olunan mətn sahəsinin müxtəlif yerlərinə daxil etmək olar.
Belə ki, E d it
—*
C ut və E d it —►
Paste əmrlərini ardıcıl
yerinə yetirməklə qeyd olunmuş sahənin yerini dəyişmək,
Edit —►
C opy və E d it
—*
Paste əmrlərini yerinə yetir
məklə isə qeyd olunmuş sahənin sənəddə surətini almaq
olar. Həmçinin klaviatura vasitəsilə mətn üzərində dəyi
şiklik etmək (əlavə etmək, əvəz etmək, ləğv etmək) olar.
Qrafiki təsvir üzərində dəyişiklik etmək üçün təsviri qeyd
edib, kontekst menyunun2 Edit Image əmrini yerinə ye
tirmək lazımdır. Bu zaman qraiiki təsvirin formatına
uyğun olaraq qrafiki redaktor pəncərəsində təsvir redaktə
üçün əks olunacaqdır. Bundan əlavə sənəd üzərində
aşağıdakı redaktə əməliyyatlannı aparmaq olar:
1) Sənədi bütövlükdə digər sənədlərə, o cümlədən
digər əlavələrdə hazırlanmış sənədlərə daxil etmək üçün
mübadilə buferində saxlamaq. Bunun üçün E d it—*File
to Clipboard əmnni yerinə yetirmək lazımdır.
2) M ətn sahəsinin qeyd olunmuş hissəsini və ya ca
ri Bookmark adını mübadilə buferində saxlamaq. Bunun
üçün E d it—>Copy əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
1 Redaktə olunan sahə, kıırsoru müvafiq istiqamətlərdə hərəkət et
dirməklə aynlır.
,
' Kontekst menyusu siçanın sag düyməsini sıxdıqda ekranda əks
olunur.
164
3) M ətn sahəsinin və Bookmark adının qrammatik
yazılışım yoxlamaq. Bunun üçün E d it—*Check S p e ll
ing—>In Com m ents and Form Fields əmrini yerinə ye
tirmək və açılan dialoq pəncərəsində Start düyməsini sıx
maq lazımdır. Proqram «səhv» aşkar etdikdə öz lüğət
bazasından sözün düzgün yazılışını təklif edir. Lüğət ba
zasını zənginləşdirmək üçün E d it —» Check Sp elling —>
Edit D ictionary əmrini yerinə yetirmək açılan dialoq
pəncərəsində sözü mətn sahəsinə daxil edib A d d düymə
sini sıxmaq lazımdır.
4) Yeni Bookm ark əlavə etmək. Bookmark sənədin
qeyd edilmiş sahəsinə avtomatik keçidi təmin edir.
Bookmark vasitəsilə elektron kitablarda mündəricat yara
dılır. Bynun üçün E dit
— >
A d d Bookmark əmrini yerinə
yetirmək, naviqasiya panelinin Bookmark bölməsində yeni
yaradılmış
Bookmark
adını
daxil
etmək
lazımdır.
Bookmark adını həmçinin mübadilə buferindən E dit
—*■
Paste əmri vasitəsilə daxil etmək olar. Çoxsərlövhəli sə
nəd üçün Bookmark yaratmaq üçün ardıcıl olaraq sərlöv
həni qeyd etmək və E d it —* A dd Bookmark əmrini ye
rinə yetirmək kifayətdir. E d ite
—*
D elete əmrini yerinə
yetirməklə isə cari Bookmark ləğv olunur.
5) Cari sənəddə, informasiya daşıyıcılarında yerləşən
P D F sənədlərində simvol və ya söz birləşmələrini axtar
maq. Bunun üçün E dit —» Shearch əmrini yerinə yetir
mək və açılan sağ paneldə simvolu və ya sö/, birləşməsini
daxil edib Search düyməsini sıxmaq lazımdır (sək. 7).
Axtarışın nəticəsi-tapılmış sənədlərin adı hiperistinad kimi
165
panelin R esults sahəsində əks olunacaq (şək. 8 ). Bu is
tinadlardan hər hansı birini
aktivləşdirdikdə avtomatik
olaraq ona uyğun sənəd açılacaq və kursor axtanlan sim
vol və ya söz birləşməsinin üzərində duracaq.
***** «мхЛј you Ifc» rc i«artf»'
C ' to th* c m r t W daojnanr
<• Al К * tocunerts *
ко (O)
v
>*»cnng m
до 04
Г~ W
VAr «Of t* «W
/
LjCne ien*r-r
Q
n eootarjri4
СЗеагсЬлСв
«4 I iwft
Щ immxh
FLf
i
o * l a l m t
4
ü k
i f t f ’ ‘.а м т
O I
Зәк. 7:
♦ C
02
Şək. 8.
6 )
Cari sənədə digər sənədlərdən yeni səhifə əlavə
etmək, cari sənəddən səhifə ləğv etmək, ayırmaq, səhifəni
döndərmək. Cari sənədə yeni səhifə əlavə etmək üçün ilk
öncə D ocum ent —> Page —» Insert əmrini yerinə yetir-
166
mok və açılan dialoq pəncərəsində
faylı müəyyən etdik
dən sonra
Select düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 9 ).
Bu zaman açılan növbəti pəncərədə daxil olunacaq səhi
fənin can səhifədən əwəl və ya sonra daxil olunmasım,
birinci, sonuncu və ya konkret nömrəli səhifənin daxil
olunacağını müəyyən etmək lazımdır.
Sək. 9.
Sənəddən səhifə ləğv etmək üçün D ocum ent
— *
Page —►
D elete əmrini yerinə yetirmək və açılan
D e le te
Page dialoq pəncərəsində ləğv olunacaq səhifələrin nöm
rələrini müəyyən etmək lazımdır (şək. 10). Sənəddən sə
hifə ayırmaq üçün əmrini Docum ent —* P age —> E x
tract yerinə yetirmək və və açılan Extract Page dialoq
pəncərəsində ayrılacaq
səhifələri müəyyən etmək və eh
tiyac olarsa, aynimış səhifələrin sənəddən ləğv olunması
parametrini seçmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır
(şək. 11). Aynimış səhifələr yeni sənəd formasında ek
randa əks olunur.
167
Şək. 10.
Şək. 11.
Sənəddən fraqment kəsmək üçün
Document —* Page
—*■ Crop əmrini yerinə yetirmək və açılan pəncərədə sə
hifəni və kəsiləcək fraqmentin ölçüsünü müəyyən etmək
lazımdır (şək. 12).
Şək. 12.
! 68
Sənəddə səhifələri 9 0 və 180 dərəcə
döndərmək üçün
Docum ent —> P age
— *
Rotate əmrini yerinə yetirmək
və açılan pəncərədə dönmə bucağını, səhifələri müəyyən
etmək lazımdır (şək.13).
Şək. 13.
Cari sənədin səhifələrini digər sənədin səhifələrilə əvəz
etmək üçün ilk öncə Docum ent —►
Page —■> R ep lace
əmrini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində digər
sənədi seçmək və Select düyməsini sıxmaq lazımdır.
Bu
zaman açılan növbəti dialoq pəncərəsində əvəz olunacaq
və əvəz edən səhifələri müəyyən etmək lazımdır.
7)
Sənədin səhifələrini nömrələmək, sənədə yuxarı
və aşağı kolon titul lari əlavə etmək. Bu məqsədlə D o c u
ment —►
A dd Headers & Footers əmrini yerinə yetir
mək və acılan pəncərədə kolontitulun mövqeyini, kolonti-
tulun mətnini müəyyən edib, ehtiyac olarsa kolontitul
169
üçün şrifti, sərhəddi, nömrə üçün stili, səhifə diapazo
nunu, kolontitul üçün səhifənin kənarlarından buraxılan
boş məsafələri
müəyyən etmək və О Ҝ düyməsini sıx
maq lazımdır (şək.14). İstifadəçi Preview düyməsini sıx
maqla kolontitulun sənəddə görünüşünə baxa bilər. Q eyd
edək ki, tək və cüt səhifələrdə fərqli kolontitullar daxil
etmək üçün dialoq pəncərəsinin Alem ation açılan siyahı
sından müvafiq olaraq E ven Pages O n ly və O dd Pages
O n ly parametrlərini seçmək lazımdır.
Şək. 14.
8 )
Sənədə digər sənədlərdən fon və qoruyucu ni
şanlar əlavə etmək. Bunun üçün ilk öncə Docum ent —►
A dd W atermark& Background əmrini yerinə yetirmək
170
və açılan A d d Vi'aterm ark& Backgmund pəncərəsinin
Browse düyməsini sıxmaqla açılan növbəti pəncərədə fon
taylmı
müəyyən etmək lazımdır. Bundan sonra pəncə
rədə faylın fon kimi istifadə olunan səhifəsinin nömrəsini,
fonun hansı səhifələr üçün qoyulacağını, yerləşmə forma
sım (mərkəzdə, sağda, solda, yuxanda, aşağıda) dönmə
bucağını və şəklin parlaqlığını müəyyən etmək lazımdır
(şək. 15).
Şək. 15.
9 )
Sənədə qeyd daxil etmək.
İstifadəçi sənəddə
əks olunan müəyyən fikrə öz münasibətini qeyd şəklində
bildirə bilər. Belə ki, istifadəçi sənədə mətn tipli və sə
nədin xarakterinə uyğun «ştamp» formasında qrafiki qeyd
I 7 |
daxil edə bilər, mətnin müəyyən hissəsini «nişanlamaqla»,
sətirlərin altından və üzərindən xətt çəkməklə sənəddə
kopkret fikrə oxucunun diqqətini cəlb etdirə bilər. Sənədə
mətn tipli qeyd daxil etmək üçün Docum ent —*• A dd a
Comment əmrini yerinə yetirmək və sənəddə əks olunan
qeyd çərçivəsində qeydin mətnini daxil etmək lazımdır.
Sənəddə müəyyən sətirləri «nişanlamaq» üçün T ools —►
H igh ligtin g —►
H ighlighter T ool əmrini, sətirlərin üzə
rindən xətt çəkmək üçün T ools —►
H ighligting —*•
C ross-O u t T ex t T ool əmrini, sətirlərin altından xətt
çəkmək üçün isə T ools —* H ighligting —*■ Underline
T ex t T ool əmrini
yerinə yetirmək və kursoru sətirlərin
üzərində hərəkət etdirmək lazımdır. Bu zaman nişanlan
mış sətrirlər san fona malik olacaqdır, sətirlərin altından
yaşıl, üzərindən isə qırmızı xətt çəkiləcək.
Sənədə həmçinin digər sənədlərdən mətn qeydləri
idxal etmək olar. Bunun üçün Docum ent —* Import
əmrini
yerinə yetirmək
və
açılan
pəncərədə sənədi
müəyyən edib Select düyməsini sıxmaq lazımdır. Q eyd
lərin sənədin hansı səhifələrində yerləşməsi haqqında mə
lumat almaq üçün Document
—*
Summarize C om
ments əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Əm r yerinə yeti
rildikdə «book» genişlənməsinə malik və özündə qeydlər
haqqında məlumatları saxlayan yeni sənəd hazırlanır və
sənəd pəncərəsində əks olunur (şək. 16). Sənədə daxil
edilmiş bütün qeydlər Comments panelində əks olunaca
qdır
və onun vasitəsilə avtomatik olaraq konkret qeydə
keçid təmin olunur.
IT2
$әк. 16.
Q eyd edək ki. cari sənədə daxil edilmiş qeydləri digər
A dobe Acrobat sənədlərinə və M S W ord sənədinə «ix
rac» etmək olar. Bunun üçün müvafiq olaraq Docum ent
—*■ Export Comments və Docum ent —►
Export
Comments T o W ord əmrlərini yerinə yetirmək və acılan
pəncərədə sənədin ünvanını müəyyən etmək lazımdır.
10)
Sənədə digər sənədlər, o cümlədən səs fayllan
birləşdirmək. Bunun üçün müvafiq olaraq T ools
—*
A d
vanced —* A ttach
—*
A ttach File T ool A d d a C om
ment və T ools —*• A dvanced
— *
A ttach
— *
A ttach
Sonnd T ool A dd a Comment əmrlərindən birini yerinə
yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində faylın ünvanını
müəyyən etmək lazımdır. Daxiletmə əməliyyatı
qurtar
173
dıqdan sonra sənəddə göy rəngli «skrepka» isarəsı əks
olunur. Kursoru onun üzərinə qovub, siçan qurğusunun
sol düyməsini sıxdıqda daxil edilmiş fayl açılacaqdır.
Sənəddə edilmiş dəyişikliklərdən imtina etmək la
zım olduqda Fayl menyusunun Reveret əmrini yerinə
yetirmək lazımdır.
Proqramın əlavə imkanları
Proqram vasitəsilə həmçinin aşağıdakı əməliyyatları
yerinə yetirmək olar:
•
İngilis dilində olan sənədlərdə mətni «oxumaq»-
səsləndirmək olar. Sənədin cari səhifəsini «oxumaq» üçün
V ie w —*• Read O u t Loud —►
Read T his Page əmrini,
sənədin bütün səhifələrini «oxumaq» üçün isə O nly
V ie w
—*
Read O ut Loud —+ Read T o End
of
Docum ent əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
•
Sənəd skanerləşmiş səhifələrin qrafiki obrazlarından
ibarət olduqda qrafiki obrazları mətnə çevirmək olar. Bu
halda qrafiki obraz ən azı 300 dpi keyfiyyətinə malik ol
malıdır. Bu əməliyyatı yerinə yetirmək üçün Document
—* Paper Capture —►
Start Capture əmrini yerinə ye
tirmək lazımdır.
•
Sənəddəki şəkilləri avtomatik olaraq aynca rəsm
fayllan kimi yaddaşda saxlamaq olar. Bunun üçün A d
vanced
— *
Export A ll image əmrini yerinə yetirmək və
açılan dialoq pəncərəsində rəsm fayllannın yerləşəcəyi
qovluğu müəyyən edib Save düyməsini sıxmaq lazımdır.
•
Sənədi
qeyri-leqal istifadədən parolla v3 elektron
imza ilə qorumaq olar. Sənədi parol vasitəsilə qorumaq
174
iKun D ocum ent —» Security —* Rectrict O pening and
E d itin g əmnni yerinə yetirmək və açılan pəncərədə sə
nədin acılması və redaktəsi üçün parolu müəyyən etmək
lazımdır (şək. 17).
Şək. 17.
Sənədi rəqəmli imza ilə qorumaq üçün Docum ent
— *
D igital Signatures —►
Sign this Docum ent əmrini y e
rinə yetirmək və açılan dialoq pəncərələrində müvafiq p a
rametrləri müəyyən elmək lazımdır.
Dostları ilə paylaş: |